رشد ارزش هاى اخلاقى و فرهنگى در نوجوانان و جوانان چگونه است؟ آيا با افراد ديگر متفاوت است؟

روان شناسى رشد اخلاقى ـ ارزشى نوجوانان و جوانان، موضوع فوِ العاده جذّابى است و روان شناسان بزرگ سعى كرده اند در اين زمينه تحقيق و نظريه پردازى كنند. اين جنبه از رشد انسان، به خصوص در نوجوانى و جوانى، همراه با شكل گيرى و انسجام يافتن هويت فرد، تسريع مى شود و آينده ى او را تحت تأثير همه جانبه ى خود قرار مى دهد؛ نظريه ى غالب، در اين خصوص به پياژه[1] و كلبرگ[2] منسوب است؛ اما اشكالاتى بر آنها وارد شده و نظرات ديگرى نيز مطرح است. پياژه و كلبرگ رشد اخلاقى را تابعى از رشد شناختى مى داند؛ و كلبرگ آن را در سه سطح پيش قراردادى، قراردادى و پس قراردادى تقسيم مى كند؛ سپس اين سه سطح را در قالب شش مرحله توضيح مى دهد: 1. مبتنى بر تنبيه و اطاعت؛ 2. مبتنى بر پاداش و تمايل؛ 3. مبتنى بر انتظارات دوجانبه؛ 4. مبتنى بر حفظ نظم اجتماعى؛ 5. مبتنى بر حقوِ اساسى و قرارداد اجتماعى؛ 6. مبتنى بر اصول اخلاقى جهانى.[3] يكى از همكاران كلبرگ به نام كارول گيليگان[4]، (پروفسور دانشگاه هاروارد)، بر اين باور است كه تأكيد پياژه و كلبرگ در رشد اخلاقى، كه مبتنى بر اصول عقلانى و انتزاعى در باره ى عدالت است، بيش تر مناسب حال مردان است؛ ولى نگرش زنان به اخلاِ، عمدتاً بر امور شخصى و ابراز عواطف و مراقبت از خود و ديگران، به خصوص افراد مورد علاقه، استوار است.به همين دليل،به نظر گيليگان، وقتى رشد اخلاقىِ زنان، با آزمون هاى اخلاقى عدالت محور كلبرگ سنجيده مى شود، در سطح پايين ترى از مردان قرار مى گيرند.[5] موضوع تفاوت هاى روانى زن و مرد در حيطه ى اخلاِ، بحث هاى فراوانى دارد كه وارد آن نمى شويم؛ به طور مثال، گفته مى شود كه جرم و خشونت، خصيصه اى مردانه است؛ همواره جرايمِ مشترك، در مردان، فراوانىِ بيش ترى داشته است؛ زنان فقط گاهى در جرايمى مثل دزدى، كلاه بردارى، و جعل (جرايم سفيد)، به مردان نزديك مى شوند؛[6] يا گفته مى شود: «مغز زنان، شديدتر به احساسات پاسخ مى دهد» ، «زنان در استفاده از كلمات قوى ترند»، «زنان بهتر از مردان جهت يابى مى كنند»، « مغز زنان بسيار ديرتر پير مى شود».[7] بر اساس نگرش هاى جديدتر، نقاط ضعفى در نظريه ى كلبرگ و پياژه وجود دارد كه به آن نمى پردازيم. ديدگاه جديد، بر رشد وجدان اخلاقى تأكيد كرده است و براى رشد آن، از دوران كودكى توسط والدين تأكيد مىورزد. اين كه مردم همان كارى را بكنند كه مطابق با دانش اخلاقى آنان است، فقط منوط به درونى شدن[8] رفتار اخلاقى در خودانگاره و احساس هويت آنان است. والدين بايد به شيوه هاى مختلف انضباطى، اين ها را دركودكان خود درونى كنند؛ عمده ترين آن شيوه ها عبارت اند از: 1. محروم سازى از عشق (عشق كودك به والدين)؛ 2. نمايش قدرت؛ 3. گفتوگو و استدلال؛ اما در كنار اين ها گاهى نيز لازم است كه از شيوه هايى مانند گذشت و احساس هم دردى و بخشيدن خطا استفاده نمود. در هر صورت و بر اساس هر نظريه، تحول اخلاقى و دينى، در نوجوانى و جوانى بيش از هر دوره اى است. رشد سريع شناختى (بر اساس ديدگاه شناختى پياژه و كلبرگ) و رشد وجدان اخلاقى و درونى شدن سوگيرى هاى فرهنگى و ديگر مبانى اخلاقى (بر اساس ديگر نظريه ها) در نوجوانى و جوانى، باعث مى شود كه فرد بهتر بتواند درباره ى مسائل اخلاقى و ارزشى قضاوت كند و در برخورد با اين مسائل، واكنش دقيق تر و پيچيده ترى نشان دهد؛ هم چنين، تحولات وسيع عاطفى و اجتماعى و مواجهه ى نوجوانان و جوانان با مقتضيات زندگى، درگيرى آنان را با مسائل اخلاقى و ارزشى بيش تر مى كند و زمينه هاى رشد آنان در اين امور را گسترش مى دهد. وظيفه ى انتخاب ارزش ها و هنجارهاى مناسب براى زندگى، با مشكل پيچيدگى اين امور نيز همراه است؛ با اين حال، آنان بايد در هر روز و هر لحظه تصميمى بگيرند و از بين راه حل هاى مختلف اخلاقى و ارزشى، راه مناسب ترى را انتخاب كنند. نوجوان و جوان براى شناخت هويت خويش و تعريف آن، بايد بداند كه خصوصيات اخلاقى و ارزشى وى كدام است، تا هويت خود را احساس كند؛ مثلا يك نوجوان يا جوان ممكن است در خلوت خويش به خود بگويد: «من يك فرد با صداقت و مهربان هستم»، يا «من آدمى دين دار و انسان دوست هستم»، يا «من فقط به مسائل خودم اهميت مى دهم و مسائل ديگران به من مربوط نيست»؛ اين گونه ارزش هاى مثبت و منفى، كه پايه ى هويت فرد است، بر تصميم گيرى و رفتار او تأثير انكارناپذيرى دارد. آنچه اهميت اساسى دارد، توجه داشتن به تحول اخلاقى و ارزشى است. در جامعه ى ما، با آن تركيب جمعيتى خاص، بايد توجه كافى و ويژه به اين موضوع معطوف شود. نكته ى ديگر اين كه رشد ارزش ها در جوانان و نوجوانان، بايد به موازات ديگر مسائل آنان مورد توجه قرار گيرد؛ وقتى سخن از مسائل جوان و نوجوان مى شود، همه از ازدواج و مسكن و اشتغال، سخن مى گوييم و به مسائل ديگر، مثل آموزش ، اخلاِ، معنويت و دين دارى ، مسائل سياسى و اجتماعى، و مقولات ديگر فرهنگى توجه شايسته اى نداريم، و اين اشكال بزرگى است. پی نوشتها:[1]- Piaget [2]- kohlberg. [3]. ر.ك: دفتر همكارى حوزه و دانشگاه، روان شناسى رشد با نگرش به منابع اسلامى، ج2. [4]- Carol Gilligan [5]. به نقل از: لطف آبادى، روان شناسى رشد اخلاقى...، ص 9. [6]. ر.ك. سهيلا صادقى، «آيا جرم و خشونت خصيصه اى مردانه است؟»، مجله ى زنان، شماره ى 48. [7]. ر.ك: دايان هيلز، «آيا راست است كه جنسيت بر نحوه ى فكر كردن تأثير مى گذارد؟»، ترجمه ى على حبيبى، مجله ى زنان، شماره ى 58. [8]- internalization. منبع: جوانان و تهاجم فرهنگى، محمد كاويانى، مركز مطالعات و پژوهش هاى فرهنگى حوزه علميه (1382). .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه