لطفا مبانی عقلی و نقلی پرداخت خمس را از نظر شیعه بیان فرمایید در صورت ممکن سایت های مفید در این زمینه را معرفی فرمایید؟

آنچه بیان مى شود، تنها بر اساس فهم ما از کتاب و سنت است و چه بسا وجوب خمس، حکمت و علل زیادى داشته باشد که از دیدما مخفى مانده است: 1. تردیدى نیست که اسلام به صورت یک مکتب اخلاقى، فلسفى و یا اعتقادى محض ظهور نکرد؛ بلکه به عنوان یک آیین جامع - که تمام نیازمندى هاى مادى و معنوى در آن پیش بینى شده - پا به عرصه ظهور گذاشت. از سوى دیگر، این مکتب از همان عصر پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله با تأسیس حکومت همراه بود؛ در نتیجه براى اداره آن نیاز به یک پشتوانه مالى غنى و منظم داشت که بتواند در سایه تشکیل حکومت اسلامى از بینوایان، بیماران، بى سرپرستان، معلولان و یتیمان جامعه دستگیرى نماید و این خلأ اقتصادى را پر کند. خداوند متعال با نزول آیات زکات، دست یارى و رحمت بى پایانش را به کمک نبى اکرم صلى الله علیه وآله فرستاد و با واجب ساختن زکات، این نقص و کاستى را برطرف کرد. این فریضه الهى از مالیات هایى است که در حقیقت جزو اموال عمومى جامعه اسلامى محسوب مى شود و نیز به غیر بنى هاشم (سادات) اختصاص دارد و لذا مصارف آن عموماً در موارد یاد شده است. ولى امام علیه السلام به عنوان رئیس حکومت نیز هزینه هایى دارد که باید تأمین شود. او براى پیشبرد نظام اسلامى و اداره جامعه، به بودجه فراوانى نیاز دارد. فریضه خمس براى تأمین این منظور، بر متمکنان جامعه واجب گردیده است.مکارم شیرازى، ناصر، یک صد و هشتاد پرسش و پاسخ، ص 423 - 425 و تعلیقات على العروة، کتاب الخمس، ص 392. لذا در روایت از خمس به عنوان «وجه الاماره» یاد شده است.ر.ک: وسائل الشیعه، ج 6، کتاب الخمس، باب 2، ح 12. 2. خداوند متعال براى حفظ کرامت و عزت پیامبر اسلام، محل تأمین بودجه فقرا از بنى هاشم و منسوبان به آن حضرت را از خمس قرار داد و سهم آنان را قرین سهم خود و رسول فرمود تا زمینه تحقیر نسبت به آنان را از بین ببرد؛ چون ممکن است برخى از مردم در پرداخت زکات به فقیران، یک نوع برترى براى خود و حقارتى نسبت به گیرنده احساس کنند. در حالى که در پرداخت خمس و آنچه که به عنوان «وجه الاماره» تلقى مى شود، قضیه عکس آن است و برترى براى گیرنده مى باشد.ر.ک: وسائل الشیعه، ج 6، ابواب قسمة الخمس، باب 1، ح 4 و 8. 3. خمس براى تأمین بودجه هر کار خیرى است که امام بخواهد انجام دهد و براى هر موردى که صلاح بداند، مصرف کند.«فما کان للّه فهو لرسوله یضعه حیث شاء»؛ «آنچه خاص خدا است، براى پیامبر اسلام است، هر جا صلاح بداند قرار مى دهد»: همان، ابواب الانفال، باب 1، ح 12. 4. خمس وسیله اى براى رشد و کمال انسان محسوب مى شود. همچنان که هر فرد با انجام دادن هر وظیفه اى، مرحله اى از کمال را مى پیماید؛ با اداى خمس به قصد قربت و بریدن از دنیا نیز وظیفه اش را انجام داده و خود را از گناهان پاک نموده و به سوى کمال ترقى مى کند.در مکاتبه امام رضاعلیه السلام به یکى از یارانش آمده است: «ان اخراجه (خمس) مفتاح رزقکم و تمحیص ذنوبکم»؛ «پرداخت خمس کلید جلب روزى و وسیله آمرزش گناهان است»: همان، ابواب الانفال، باب 3، ح 2. 5. تحقق احیاى دین خدا و پیاده کردن حکومت اسلامى - که هدف اصلى این مکتب است -در همان مکاتبه آمده است «انّ الخمس عوننا على دیننا»؛ «خمس، کمک ما در پیاده کردن دین خداست»: همان، ابواب الانفال، باب 3، ح 2. نیاز به بودجه مستقل و جداى از بودجه زکات دارد. خمس ثروت بسیار عظیمى براى تأمین هزینه هاى یک انقلاب جهت رسیدن به حکومت عدل الهى است. «قدرت» موجودیت دینى تشیع و زنده ماندن این مکتب در طول عصر حضور و غیبت، بر اساس خمس استوار بوده است و به اهل بیت علیهم السلام و علما - که وارثان آنان هستند - این توانایى را داد تا با فشار و اختناق دستگاه ظلم در راه خدا ایستادگى کنند.اسلام برای از بین بردن اختلافات طبقاتی، احکامی را وضع کرده است تا مسلمانان با مراعات آنها از تهیدستان و بینوایان دستگیری کنند تا در سایه آن تهیدستان با کمک دیگران از حدّاقل زندگانی برخودار شوند. عمل به این دو فریضه بزرگ مالی در این مسئله نقش چشم گیری دارد. خمس و زکات نوعی مالیات اسلامی است که پرداخت آن بر مسلمانان(با وجود شرایط) لازم است تا ممالک اسلامی آباد شوند و نیز از لحاظ جهات اقتصادی و سیاسی و... پیشرفت کنند. بدیهی است که با پرداخت این گونه مالیات های اسلامی در مدّت بسیار کوتاه، فقر ریشه کن میشود و همه یا لااقل بیشتر آن وجوه به سود ملّت و حکومت اسلامی مصرف خواهد شد.به این نکته نیز باید توجّه داشت که واجب بودن پرداخت خمس و زکات ریشه در قرآن مجید و احادیث معتبر دارد. قرآن کریم میفرماید: واعْلموا أنّما غنمتم مِن شیء فأنّ للَّه خمس و للرسول والذی القربی والیتامی والمساکین وابن السبیل إنْ کنتم آمنتم باللَّه؛ بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید، خمس آن برای خدا و برای پیامبر و برای ذی القربی و یتیمان و مسکینان و درماندگان در راه است، اگر به خدا ایمان آورده اید.(1)این آیه که برای بیان وجوب خمس نازل گردیده، با تأکیداتی همراه است که کاملاً اهمیت خمس را میرساند: در احادیث در مورد خمس به تفصیل سخن گفته شده است، که چند روایت را ذکر میکنیم:امام باقر(ع) فرمود: بر احدی حلال نیست که در خمس تصرّف کند و چیزی با آن بخرد مگر این که حق ما را به ما برساند.(2)حضرت صادق(ع) فرمود: من با این که نیازمند نیستم، از شما درهم (خمس) را میگیرم، به خاطر آن که میخواهم با دریافت خمس، مال شما را پاکیزه گردانم.(3)امام باقر(ع) فرمود: خمس بسیار مهم است. عمل نمیکند به آن مگر کسی که قلبش با ایمان مورد آزمایش قرار گرفته باشد.(4)حضرت صادق(ع) فرمود: خداوند صدقه (زکات) را بر ما حرام نموده و به جایش خمس را حلال فرموده است.(5)پس مسئله خمس به عنوان یک واجب دینی در قرآن و حدیث مطرح شده، آن هم به گونه ای که کاملاً حکایت از عنایت شرع انور به این واجب الهی میکند. پی نوشت ها: 1. انفال (8) آیه 41.2 و 3 و 4. وسائل الشیعه، ج 6، ص 337 و 338 و 350.5. همان، باب 29، از ابواب مستحققین زکات، حدیث 7.بنا براین یکی از واجبات مهم مالی در اسلام «خمس» است که از فروع دین و جزء عبادات شمرده میشود. از این رو باید با قصد قربت انجام گیرد. تمام مذاهب اسلامی (شیعه و سنی) در اصل وجوب خمس، اتفاق نظر دارند. تنها اختلاف میان آنان، موارد و مصارف آن است؛ لذا بیشتر اهل سنت بر این باورند که تنها به غنایم جنگی و گنج خمس تعلق میگیرد.ر.ک: مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، ص 186 و خویی، سیدابوالقاسم، مستند العروة الوثقی، کتاب الخمس، ص 197. امّا فقیهان شیعی معتقدند: خمس در هفت چیز واجب است: 1. غنایم جنگی، 2. غواصی (اشیایی که با فرورفتن در آب دریاها به دست میآید)، 3. گنج، 4. معدن، 5. سود تجارت، 6. مال حلال مخلوط به حرام، 7. زمینی که کافر ذمی از مسلمان بخرد. پنج قسم اول مورد اتفاق شیعه و دو قسم اخیر نظر مشهور آنان میباشد. فلسفه ومبانی تشریع خمس و زکات در اسلام با توجه به این که اسلام دین جامعی است و میخواهد سعادت دنیا و آخرت را تأمین نماید روشن میشود.توضیح: اسلام به صورت یک مکتب صرفاً اخلاقی، یا فلسفی و اعتقادی ظهور نکرد، بلکه به عنوان یک آیین جامع (که تمام نیازمندیهای مادی و معنوی در آن پیش بینی شده است) پا به عرصه ظهور گذاشت و در تمام امور فردی و اجتماعی انسان ها دارای برنامه زندگی است. اسلام برای تأمین خوشبختی هر دو جهان، به پیروانش توصیه و دستورهایی داده است.حضرت باقر(ع) فرمود: از ما نیست کسی که آخرت را به خاطر دنیا یا دنیایش را به خاطر آخرت ترک نماید.(3)یکی از برنامه هایی که مربوط به زندگی دنیا و سعادت و خوشبختی انسان ها در زندگی دنیوی و اخروی است، گردش پول در دست انسان ها است، نه انباشته شدن آن در دست عده ای. دین اسلام برای آن که ثروت ها تنها در دست عده ای انباشته نشود و گردش پول در جامعه، جریان صحیحی داشته باشد، مسئله زکات و خمس را واجب کرده است.از طرف دیگر اسلام از عصر پیامبر(ص) با تأسیس حکومت همراه بود و معلوم است که هر حکومتی نیاز به هزینه دارد. یکی از راه های تأمین هزینه در جامعه و حکومت اسلامی، پرداخت خمس و زکات است.از سوی دیگر شکی نیست که هر جامعه ای دارای افردی از کار افتاده، بیمار، یتیمان بی سرپرست، معلولان و امثال این ها میباشد که باید مورد حمایت قرار گیرند، به ویژه در حکومتی که توجه خاصی به حمایت از محرومان دارد. اداره حکومت و حمایت مالی از محرومان جامعه بدون پشتوانه مالی منظم و مطمئن سامان نمیپذیرد.به همین دلیل در اسلام خمس و زکات تشریع شد تا حکومت اسلامی از پشتوانه مالی برخوردار شده و نیازهای مادی جامعه را بر طرف نماید، با این تفاوت که خمس در اختیار رهبر حکومت اسلامی است و در موارد مورد نظر او خرج میشود، نیز برای سادات فقیر مصرف میشود، ولی زکات برای پرداخت حقوق کارمندان، هزینه زندگی فقرای غیر سیّد، مخارج جنگ، ساختن مراکز تبلیغی و دینی و کارهای عام المنفعه دیگر به کار گرفته میشود.(4)پی نوشت ها: 1. انفال (8) آیه 41.2. توضیح المسائل مراجع، ج 2.3. تفسیر نمونه، ج 3، ص 370.4. تفسیر نمونه، ج 7، ص 174 و 173 و ج 8، ص .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه