مسلمان به خدای خود و هندو نیز به بت خود و هر کس به دین و آیین و اله خود توسّل می جوید و پاسخ می گیرد و این امر باعث تقویت اعتقاد فرد می شود؛ در همه اینها باور انسان مشترک است. حال آیا چیزی فراتر از باور انسان وجود دارد؟

واقعیت داشتن خدا سخن از باور، اعتقاد و ایمان، مجالی وسیع و زمینه ای دیگر می طلبد. همین قدر باید گفت که آنچه انسان به آن اعتقاد و باور دارد، بحثی جدا و برآورده شدن حاجت ها و بهره بردن از توسّلات، سخنی دیگر است. نکته قابل توجّه اینکه آیا ممکن است چیزی فراتر از «باور انسانی» وجود نداشته باشد؛ ولی حوایج و خواسته های انسانی، در پاره ای از موارد برآورده شود؟ آیا آنچه «نیست»، می تواند به خواسته های ما جامه «وجود» بپوشاند؟ ذات نایافته از هستی بخش کی تواند که شود هستی بخش حال این «حقیقت موجود» چیست و کدام یک از ادیان و کیش های مختلف، حقانیت مطلق را از آن خویش ساخته است؟ باید درجای خود، از آن سخن گفت. اما چگونه است که «توسّل» - حتی با برداشتن مقداری خاک - حاجتی را روا و دردی را شفا می بخشد؟ گفتنی است طبق پاره ای از روایات و احادیث قدسی، یکی از موهبت ها و الطاف الهی نسبت به بندگان، اثر بخشیدن به «حسن ظن» و «گمان نیک» آنان است. خداوند، مقرر فرموده که در دو بخش (1. نسبت به وجود مقدس خود او، 2.نسبت به هر امر یا هر شیئی دیگر)، هر کس گمان نیکی ببرد، آن گمان را جامه عمل بپوشاند و انسان را ناامید نکند. براساس بعضی از روایات، به ما امر شده که هم به خداوند و هم به امور دیگری که با آن سر و کار داریم، حسن ظن داشته باشیم. بنا بر روایتی «تأثیر تفأل، متناسب با اعتقاد آدمی است؛ یعنی، اگر حادثه و مصیبتی را سخت [و وقوعش را حتمی] دید، برای او سخت خواهد بود و اگر آن را سبک گرفت، آسان خواهد بود و اگر به آن اعتنایی نکرد، بر او نخواهد بود (اثری نخواهد داشت)».[ به نقل از: حسین بحرانی، سلوک عرفانی در سیره اهل بیت (ع)، ص 34.] امیرمؤمنان علی(ع) می فرماید: «هرکس گمان خیری نسبت به تو داشت، گمانش را تصدیق نما و آن طور که درباره ات گمان داشت، با او رفتار کن».[ همان، ص 35.] ما علاوه بر اینکه نسبت به دیگران، حسن ظن داریم، باید به این نکته نیز توجّه کنیم که «حسن ظن»، به عنوان بابی برای برآورده شدن خواسته هایمان، به روی ما گشوده شده است. از روایات چنین برمی آید که: «حق تعالی، حسن ظن به هر چیزی را [نه فقط به خداوند] تصدیق کرده و امر را بر وفق گمان نیک وی پیش می برد».[ همان.] گویا چنین گمان نیکی، مصداق حسن ظن به خداوند است؛ هر چند گمان برنده، اصلاً به خداوند اعتقاد نداشته و به قول شما «هندو» باشد. اما در واقع، چون عالم وجود، هستی خویش را از خداوند یافته است؛ هر خیری هم که از ناحیه شخصی یا شیئی، به کسی می رسد، به خداوند متصل بوده و از جانب او رسیده است. پس هر گمان نیک، نهایتاً حسن ظن به خداوند است؛ یعنی، خداوند این خیر و نیکی را در آن شخص یا شیء، به ودیعت نهاده است؛ آن گاه خداوند هم به این گمان جامه عمل خواهد پوشاند. پس اعتقادات و باورهای مردم جهان که باعث توسّل آنان به خاک، سنگ، درخت، شخص و یا هر چیز دیگری شده است؛ دارای واقعیت است اما دلیل بر حقانیت آن اعتقاد نیست. چنان که برنیامدن حاجت ها نیز دلیل بر باطل بودن اعتقادات ما نمی باشد؛ بلکه این دست یابی به حوایج، از باب لطف و توجّه خداوند به بندگان خویش است که اسباب و علل را در عالم، طبق ظن نیکوی آنان، هموار و مهیا می سازد و در مواردی نیز که خداوند حکمت و مصلحت بندگان را در امر دیگری ببیند آنچه مطابق با مصلحت واقعی انسان ها است عمل می کند؛ هر چند شخص آن را به درستی درک نکرد و گمان کند خواسته اش برآورده نشده است. او زبحر عذب آب شور خورد تا که آب شور او را کور کرد بحر می گوید به دست راست خور زآب من ای کور! تا یابی بصر هست دست راست اینجا ظن راست کاو بداند نیک و بد را کز کجاست[ مثنوی، دفتر دوم، ابیات 1118 - 1120.] فصل دوم: خدا و ویژگی ها .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه