به زبان ساده و خلاصه می توان گفت: ایمان، یعنی باور کنیم که هستی منحصر به جهان ماده نیست، خداوند و ماورای ماده وجود دارد، سعادت انسان در عبادت آگاهانه و عاشقانه خداوند و انس با او است، انبیا آمده اند ت

به زبان ساده و خلاصه می توان گفت: ایمان، یعنی باور کنیم که هستی منحصر به جهان ماده نیست، خداوند و ماورای ماده وجود دارد، سعادت انسان در عبادت آگاهانه و عاشقانه خداوند و انس با او است، انبیا آمده اند تا به انسان روش انس با خداوند را بیاموزند و او را از انس با دنیا برحذر دارند. کسی که در مسیر یاد و انس با خدا حرکت کند، در آخرت به پاداش بزرگ الهی و سعادت جاودان می رسد و کسی که اهل دنیا شود و از خدا فاصله بگیرد، گرفتار عذاب خواهد شد. توضیح بیشتر: ایمان در قرآن بررسى تمام ابعاد ایمان در قرآن در این مجال نمى گنجد؛ از این رو به برجسته ترین آنها اشاره مى شود: 1. از دیدگاه قرآن، «ایمان» امرى اختیارى است؛ زیرا روشن است که امر به چیزى از سوى خداوند متعال، دلالت بر مقدور بودن و در نهایت اختیارى بودن آن چیز دارد. اگر ایمان، مسأله اى خارج از حوزه اختیار انسان بود، درخواست انجام دادن آن، با حکمت خداوند تنافى داشت. نگا: بقره (2)، آیات 41، 91، 186؛ نساء (4)، آیه 136، آل عمران (3)، آیه 179 و ... (در این باب مراجعه کنید به: جوادى، محسن، نظریه ایمان، صص 185 - 192). 2. از دیدگاه قرآن، «ایمان» عبارت است از علم و معرفت یقینى توأم با تسلیم و خضوع در برابر حق. حجرات (49)، آیه 15؛ دخان (44)، آیه 9 و 8؛ نمل (27)، آیه 3؛ لقمان (31)، آیه 4؛ سبا (34)، آیه 6؛ حج (22)، آیه 54؛ روم (30)، آیه 56. 3. عمل جزء ایمان نیست عصر (103)، آیه 3؛ نساء (4)، آیه 124؛ سجده (32)، آیات 18 - 20.؛ ولى لازمه آن است. به این معنا که عمل از اجزاى مقوم ایمان نیست؛ ولى عمل پیوسته و همراه با ایمان حقیقى است؛ به طورى که نبود آن، نشانگر ناخالصى و بى اثر بودن ایمان است. انفال (8)، آیه 3 و 4؛ بقره (2)، آیه 177 و نیز نگا: المیزان، ج 18، ص 158. 4. در قرآن موارد زیر به عنوان متعلقات «ایمان» برشمرده شده است: غیب بقره (2)، آیه 2 و 3.، خداوند متعال نساء (4)، آیه 162؛ اعراف (7)، آیه 158؛ مجادله (58)، آیه 22.، معاد مجادله (58)، آیه 22؛ نساء (4)، آیه 162.، رسالت اعراف (7)، آیه 158؛ حجرات (49)، آیه 15.، پیامبران نساء (4)، آیه 171؛ آل عمران (3)، آیه 179.، کتاب هاى آسمانى بقره (2)، آیات 4 - 121، 136؛ آل عمران (3)، آیه 119.، امامت مائده (5)، آیات 3، 55، 67.، ملائک بقره(2)، آیه 117؛ براى توضیحات تفصیلى نگا: نظریه ایمان، صص 201-246.. 5. از دیدگاه قرآن فایده هاى «ایمان» عبارت است از: رستگارى صف (61)، آیه 10 و 11.، پشتوانه اخلاق توبه (9)، آیه 109؛ عنکبوت (29)، آیه 41 و نگا: مطهرى، مرتضى، بیست گفتار، صص 151 - 155.، استوارى و تعادل روحى مائده (5)، آیه 69؛ فتح (48)، آیه 4؛ یونس (10)، آیه 62 و 63.، برکات دنیوى اعراف (7)، آیه 96.، عمل صالح بقره(2)، آیه 277؛ مائده(5)، آیه 9 و ر.ک: طباطبایى، سیدمحمدحسین، فرازهایى از اسلام، ص 238.. 6. ایمان از دیدگاه قرآن، قابل افزایش و کاهش است؛ زیرا از آنجا که معرفت مى تواند از اجمال به تفصیل درآید و فهم ما به آموزه ها عمیق تر گردد و تسلیم قلبى نیز قابل شدت و ضعف بوده و نسبت به افراد متفاوت، گوناگون است؛ ایمان قابل افزایش و کاهش است. آل عمران (3)، آیه 173؛ انفال (8)، آیه 2؛ نساء (4)، آیه 136؛ توبه (9)، آیه 124 و ... نیز ر.ک: المیزان، ج 18، صص 259 - 262. مقامات مؤمنان در قرآن کریم به مقامات مختلفى اشاره شده که مؤمن در دست یافتن بدان ها آزاد است. از این مقامات، مى توان به «درجات مؤمنان» یاد کرد. بررسى تفصیلى این مقامات و چگونگى تحصیل آنها، در این کتاب نمى گنجد. از این رو به اشاره اى اجمالى به بعضى از عناوین مقامات مؤمنان از دیدگاه قرآن بسنده مى شود: یکم. مقام تسلیم؛ یعنى، واگذارى تمام ساحت هاى وجودى خود، به اختیار و در اختیار خداوند. همان مقامى که حضرت ابراهیم آن را از خداوند طلب کرد. بقره (2)، آیه 128. این تسلیم علاوه بر اطاعت عملى از اوامر الهى و اجتناب از محرمات باید در عواطف و اندیشه هاى آدمى نیز نمودار شود. تفسیر موضوعى قرآن کریم، ج 1، ص 383 و 384. جز از آن خلاق گوش و چشم وسر     نشنوم از جان خود هم خیر و شر گوش من از غیر گفت او کراست      او مرا از جان شیرین جان تر است جان از او آمد نیآمد او ز جان      صد هزاران جان دهد او رایگان جان که باشد کش گزینم بر کریم      کیِک چه بود که بسوزم زو گلیم من ندانم خیر الّا خیر او     صم و بکم و عمى من از غیر او گوش من کر است از زارى کنان      که منم در کف او همچون سنان مثنوى، دفتر 5، ابیات 1677 - 1682. دوّم. مقام ابرار؛ مطففین (83)، آیات 18 - 22. به نظر علّامه طباطبایى این مقام از والاترین مقامات ایمانى است. المیزان، ج 1، ص 430. راه رسیدن به این مقام از دیدگاه قرآن، گذشتن از آن چیزى است که به آن نیازمندیم و بخشیدن آن به دیگران. آل عمران (3)، آیه 92. این مقام تنها مختص به بندگان خالص و خوب خداوند است. دهر (76)، آیه 5 و 6. سوّم. مقام تقوا؛ قرآن با سخن هاى گوناگون و تعبیرهاى تأمل برانگیز، این مقام را مقامى ویژه و متقیان را ولى و دوست خود تلقى کرده است. جاثیه (45)، آیه 19؛ انفال (8)، آیه 34؛ بقره (2)، آیه 21؛ حج (22)، آیه 37 و ... . بر اساس دیدگاه برخى از مفسران، هر چند تقوا خود مراتبى دارد؛ ولى مهم آن است که آدمى در «تقوا» سه رکن را رعایت کند: 1. از خدا بترسد و این خوف، خوف ساده باشد و بر اساس ترس از خدا از گناه کناره گیرى کند. 2. کناره گیرى از گناه بدین معنا که اگر گناه در وسط باشد، انسان خود را به حاشیه بکشد تا به آن آلوده نشود. 3. چه در آن ترس و چه در این حاشیه رفتن، مقصود و منظور، نزدیک شدن به خدا باشد. در این باره نگا: تفسیر موضوعى قرآن، ج 11، صص 205 - 219. متقى آن است کاو بیزار شد     از ره فرعون و موسى وار شد قوم موسى شو بخور این آب را     صلح کن با مه ببین مهتاب را مثنوى، دفتر 4، بیت 3446 و 3447. چهارم. مقام اخلاص ؛ به تعبیر لطیف محقق طوسى «پارسىِ اخلاص، ویژه کردن باشد»؛ اوصاف الاشراف، ص 65. یعنى، انسان قلبش را مخصوص حق کند تا احدى جز مقلب القلوب در حرم دل او راه نیابد. از نظر قرآن کریم «اخلاص» جوهره اصلى آدم است که بسیارى از اوقات، در زیر حجاب هوا و هوس پنهان و پوشیده مى ماند. لقمان (31)، آیه 32. از نظرگاه آیات قرآن تنها فرمان و درخواست خداوند از آدمى، همین اخلاص است که اگر حاصل آید، همه آنچه را که لازم است با خود دارد. بیّنه (98)، آیه 5. کسى که امید لقاى حق دارد و مشتاق جمال و جلال الهى است، باید مؤمن باشد و عمل صالح انجام دهد و در کار خود - چه در بخش اعتقاد و چه در بخش عمل - شرک نورزد. کهف (18)، آیه 110؛ در باب اخلاص نگا: تفسیر موضوعى قرآن کریم، ج 11، صص 253 - 258. هر چه کارى از براى او بکار     چون اسیر دوستى، اى دوستدار! گرد نفس دزد و کار او مپیچ      هر چه آن نه کار حق هیچ است هیچ پیش از آنکه روز دین پیدا شود     نزد مالک دزد شب رسوا شود مثنوى، دفتر 2، ابیات 1062 - 1064. . ویژگى مؤمنان ویژگى مؤمنان را مى توان در دو ساحت فردى و اجتماعى ذیل شمارش کرد: 1. فردى: 1. توکل بر خدا (انفال (8)، آیه 2)، 2. هنگام یاد خدا قلبشان ترسان و لرزان است (انفال (8)، آیه 2، توبه (9)، آیه 51) 3. محافظت بر اداء فرایض خصوصاً نماز (مؤمنون (23)، آیه 9) 4. عفت و پاکدامنى (مؤمنون (23)، آیه 5) 5. خشوع در نماز (مؤمنون (23)، آیه 2) 6. رویگردانى از امور لغو و بیهوده (مؤمنون (23)، آیه 3) 7. افزایش ایمان هنگام شنیدن آیات الهى (انفال (8)، آیه 2) 2- اجتماعى: 1. امر به معروف و نهى از منکر (توبه (9)، آیه 71، آل عمران(3)، آیه 114) 2. تأمین حوائج مادى دیگران (توبه (9)، آیه 71، انفال (8)، آیه 3) 3. تعاون و همیارى با برادران ایمانى (توبه (9)، آیه 71) 4. تواضع با مردم (فرقان (25)، آیه 63) 5. پیشى گرفتن در انجام امور خیر (مؤمنون (23)، آیه 59) 6. عدم طرح دوستى با کافران (مجادله (58)، آیه 22) 7. کوشش در امانتدارى (مؤمنون (23)، آیه 8) 8. وفاى به تعهدها و قراردادها (مؤمنون (23)، آیه 8) 9. اطاعت از رسول خدا(ص) (انفال (8)، آیه 1) امام صادق(ع) در روایتى هشت ویژگى براى مؤمن ذکر فرموده اند: 1. به هنگام شداید و سختى ها سنگین و آرام؛ 2. در برابر گرفتارى ها و آزمون هاى ناخوش آیند دنیا بردبار؛ 3. به هنگام وسعت روزى و آسایش سپاس گزار و شاکر؛ 4. به همان اندازه از روزى که خداوند متعال به او ارزانى داشته قانع و راضى؛ 5. به دشمنان ستم و تجاوز نکند؛ 6. بارش را به دوش دوستان نیفکند و یا آنکه به خاطر عوالم دوستى بار گناه آنان را به دوش نکشد؛ 7. بدنش در طاعت از خداوند و خدمت به خلق، در رنج و سختى است؛ 8. مردم از ناحیه او در آسایش و آرامش خاطرند. در پایان فرمود: علم یار و همدم مؤمن؛ حلم و بردبارى وزیر، راهبر و مشاور او؛ عقل و خرد فرمانرواى اعمال او؛ رفق و مدارا برادر و بازوى او و احسان و نیکوکارى پدر دلسوز و مهربان او است. سفینة البحار، ج 1، ص 37. به هر روى مؤمن حقیقى عالَمى بى منتهاست. الحذر اى مؤمنان کآن در شماست      در شما بس عالم بى منتهاست جمله هفتاد و دو ملت در تو است      وه که روزى آن بر آرد از تو دست مثنوى، دفتر 1، بیت 3287 و 3288. براى آشنایى بیشتر با صفات و ویژگى هاى عملى مؤمنان خطبه همام در نهج البلاغه را مطالعه فرمایید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه