باید توجّه داشت که ترک اولی بسته به افراد و مراتب یقین آنها متفاوت است. در برخی افراد ترک اولی را می توان به معنی ترک مستحبّ یا ارتکاب مکروه دانست ؛ امّا در برخی دیگر ، به معنی ترک امر مستحبّ یا ارتکاب امر مکروه نیست ؛ بلکه به معناى ترک مستحبّ برتر و انجام مستحبّ کم ارزشتر است. این دو مرتبه از ترک اولی بر انبیاء (ع) جایز نیست ، مگر اینکه به امر خدا و برای تعلیم حکم الهی باشد.

باید توجّه داشت که ترک اولی بسته به افراد و مراتب یقین آنها متفاوت است. در برخی افراد ترک اولی را می توان به معنی ترک مستحبّ یا ارتکاب مکروه دانست ؛ امّا در برخی دیگر ، به معنی ترک امر مستحبّ یا ارتکاب امر مکروه نیست ؛ بلکه به معناى ترک مستحبّ برتر و انجام مستحبّ کم ارزشتر است. این دو مرتبه از ترک اولی بر انبیاء (ع) جایز نیست ، مگر اینکه به امر خدا و برای تعلیم حکم الهی باشد. برای مثال ممکن است نبی یا امام گاه به انجام امر مستحبی امر نموده ولی خود آن را ترک نماید تا به این وسیله توهّم وجوب آن امر را در اذهان مخاطبین خنثی کند ؛ یا ممکن است نبی یا امام از مقدّم نمودن یک امر مستحبّ بر امر مستحبّ دیگر نهی کند ولی خود آن را مقدّم بدارد تا مخاطبین از نهی او حرمت را استنباط نکنند. امّا نبی یا امام آن را به امر خدا انجام می دهند نه از روی غفلت یا سهو و خطا. مرتبه رقیقتر ترک اولی که ممکن است از برخی انبیاء سر زند ، این است که از بین دو امر مباح ، آن را که به استحباب نزدیکتر است ترک نمایند. برای مثال انسان جهت اثبات بی گناهی و خلاص نمودن خود از زندان از دو راه می تواند اقدام نماید. اوّل از راه توسّل استقلالی به مخلوقات که برای افراد عادی شرک خفی و برای انبیاء شرک جلی است ؛ دوم از راه توسّل به خداوند متعال که آن نیز بر دو قسم است. توسّل مستقیم و بی واسطه به خداوند متعال و توسّل با واسطه. این هر دو قسم ، مباح بوده و برای بندگان جایز است ؛ امّا برای انبیاء(ع) سزاوار نیست که بدون امر صریح خداوندی مخلوق او را واسطه ی بین خود و خدا قرار دهند. همان کاری که حضرت یوسف(ع) انجام داد و هفت سال مجازات آن را تحمّل نمود. این گونه ترک اولی ها ممکن است از برخی انبیاء صادر شود که هشدار و تنبیه بیدارگرانه الهی را در پی دارد ؛ امّا حتّی چنین ترک اولی هایی هم برای انبیای اولوالعزم جایز نیست. ترک اولی در مورد آن بزرگواران معنای بازهم رقیقتری دارد. ترک اولی برای این بزرگواران به معنی انجام عمل خیر بدون اذن موردی از جانب خداوند متعال است. یعنی انبیای اولوالعزم حتّی امور خیر را هم بدون کسب اجازه از خداوند متعال نباید انجام دهند.« نوح به پروردگارش عرض کرد:پروردگارا ! پسرم از خاندان من است؛ و وعده ی تو (در مورد نجات خاندانم) حق است؛ و تو از همه ی حکم کنندگان برتری. ــ فرمود: اى نوح ! او از اهل تو نیست. او عمل غیر صالحى است .پس، آنچه را از آن آگاه نیستى، از من مخواه! من به تو اندرز مى دهم تا از جاهلان نباشى. ـــ عرض کرد:پروردگارا ! من به تو پناه مى برم که از تو چیزى بخواهم که از آن آگاهى ندارم. و اگر مرا نبخشى، و بر من رحم نکنى، از زیانکاران خواهم بود.»(هود:45 ـ 47) روشن است که درخواست نجات فرزند از بلا یا گمراهی نه تنها امر ناشایستی نیست بلکه امری پسندیده بوده که ناشی از عطوفت و رأفت است ؛ ولی حضرت نوح نباید آن را از خدا طلب می نمود. انبیای اولوالعزم حتّی بی اذن صریح خدا دعا هم نمی کنند و از او چیزی طلب نمی کنند ؛ و اگر چنین نمایند توبیخ می شوند.امّا در مورد اهل بیت(ع) حتّی این مقدار از ترک اولی نیز جایز نبوده ارتکاب چنین اموری از آنها محال است. ترک اولی در اهل بیت(ع) معنای بسیار رقیقتری دارد که جای بحث آن در عرفان نظری بوده از گنجایش این نامه خارج است.حاصل کلام اینکه انبیاء کلاً از تیررس شیطان خارج بوده ساحت قدسشان به گناه که سهل است به ترجیح مستحبّ مرجوح بر مستحبّ راجح نیز آلوده نمی شود چه رسد به اغوائ که کار شیطان است و انسان را از مسیر خدا منحرف می سازد. این بزرگواران از تمام انحرافات شرعی و از جمیع حجب ظلمانی رها گشته اند. لکن برای آنها نیز حجبی نورانی وجود دارد که باید آنها گذر نمایند. لذا ترک اولی برای این بزرگواران در حوزه ای فراتر از حوزه ی شرع است. و علّت این گونه ترک اولی ها مرتبه ی وجودی آنهاست. هر چه رتبه ی وجودی انبیاء بالاتر باشد ترک اولای آنها نیز معنای رقیقتری پیدا می کند. به نحوی که اگر ترک اولای حضرت نوح(ع) از حضرت یوسف(ع) سر می زد حتّی به روی او هم نمی آوردند. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه