ترک اولى، آن است که انجام آن از ترک آن بهتر باشد هر چند انجام ندادن آن گناه شمرده نمى شود، البته ممکن است بعضى اولى را به معنى مستحب هم بدانند. مثل این که فرموده اند اخلاق نیکو و مداراى با مردم موجب عزت شخص مى شود اگر کسى اخلاق نیکو نداشته باشد و یا نتواند مداراى با مردم داشته باشد مرتکب حرام نشده است و گناه نیست تنها از منافع آن بى بهره مانده است.

ترک اولى، آن است که انجام آن از ترک آن بهتر باشد هر چند انجام ندادن آن گناه شمرده نمى شود، البته ممکن است بعضى اولى را به معنى مستحب هم بدانند. مثل این که فرموده اند اخلاق نیکو و مداراى با مردم موجب عزت شخص مى شود اگر کسى اخلاق نیکو نداشته باشد و یا نتواند مداراى با مردم داشته باشد مرتکب حرام نشده است و گناه نیست تنها از منافع آن بى بهره مانده است. رفتار پیغمبر اکرم(ص) و معصومین(ع) به چه معنا است و مصادیق آن را لطفاَ ذکر کنید. الف) ترک اولى به معناى ترک بهتر و سزاوارتر است. هر گاه امر دایر شود بین دو کار که هر دو خوب و پسندیده است؛ اما یکى از آن دو از اولویت خاصى برخوردار است. در این صورت انجام آن اولى و سزاوارتر خواهد بود و ترک آن ترک اولى خواهد بود؛ مثلاً انسان پولى را مى خواهد به مستحق بدهد دو مستحق هست که یکى خویشاوند انسان و به شدت محتاج است و دیگرى از این خصوصیت برخوردار نیست. هرگاه پول را به دیگرى که چندان محتاج نیست و خویشاوند هم نیست بدهد، ترک اولىکرده (یعنى عملى را که بهتر بوده انجام نداده است). ب ) قرینه هایى در آیات شریفه سوره «طه» وجود دارد که مى رساند نهى خداوند (لا تقربا) نهى ارشادى بوده است نه مولوى. در آیات 117 تا 123 این سوره خداوند مى فرماید: «اى آدم یقین داشته باش که این (شیطان) با تو و همسرت دشمن است مبادا شما را از بهشت بیرون کند که به رنج و مشکلات دچار شوید تو در بهشت نه گرسنه مى شوى و نه برهنه مى مانى و نیز نه تشنه مى شوى و نه گرماى آفتاب آزارت مى دهد». 1ـ خداوند در این آیات نتیجه طبیعى خوردن از آن درخت را بیان مى کند که خوردن آن باعث به رنج و مشقت افتادن است و نخوردن آن باعث خلود در بهشت و جاودانگى. امر ارشادى هم همین است؛ مثلاً امام معصوم به شخصى که به مریضى سرماخوردگى دچار است بفرماید ترشى نخور. این نهى از خوردن ترشى حرمت آن را نمى رساند؛ بلکه مى رساند که خوردن آن براى تو مضر است و اگر مى خواهى خوب شوى پرهیز لازم است. خداوند هم آدم را نهىاز خوردن مى کند و نتیجه طبیعى عمل او (به رنج و زحمت افتادن) را براى وى بیان مى کند. 2ـ در ادامه آیات درباره قضیه خوردن آدم از آن درخت مى فرماید: «آدم پروردگارش را نافرمانى کرد و از پاداش او محروم شد سپس پروردگارش او را برگزید و توبه اش را پذیرفت و هدایتش کرد خداوند فرمود از آن جا فرود آیید در حالى که دشمن یکدیگر خواهید بود؛ ولى هرگاه هدایت من به سراغ شما آید هر کس از هدایت من پیروى کند نه گمراه مى شود و نه در رنج خواهد بود و هر کس از یاد من روى گردان شود زندگى سخت و تنگى خواهد داشت و روزقیامت او را نابینا محشور مى کنیم». از آیه 123 به خوبى روشن است که بحث تکلیف و حرام و حلال و کیفر و پاداش مربوط به بعد از این است؛ چرا که خداوند این آیات را در زمان خروج از بهشت به آدم(ع) مى فرماید. گوشزد کردن این مطالب به آدم موقع هبوط به دنیا (دار تکلیف) قابل توجه است و این نکته را مى رساند که نایل آمدن به سعادت در صورت پیروى از هدایت هاى الهى است و قیامت و عذاب در صورت نافرمانى، مربوط به بعد از فرودبه دنیا است. 3ـ خداوند در این آیات از پذیرفته شدن توبه آدم خبر مى دهد که اگر امر مولوى بود لازمه اش این بود که بعد از پذیرفته شدن توبه، او را به بهشت برگرداند؛ در حالى که این طور نشد و نتیجه طبیعى عمل او (خروج از بهشت) سر جاى خودش باقى ماند، (تفسیر المیزان، ذیل همین آیات). ج ) پاسخ این بخش از سؤال از پاسخ سؤال هاى قبلى روشن مى شود. اجمالاً اینکه مطلب همان طور است که شما فرموده اید و انبیاى الهى از هر گونه معصیت و نافرمانى منزه و دور هستند مطلب محکم همین است. قضیه حضرت آدم و یا مسائلى از این قبیل که در قرآن راجع به انبیا آمده از متشابهات قرآن است و اسرار و حکمتهایى در آن نهفته است که بر ما روشن نیست. ضمنا از سؤال شما این طور فهمیده مى شود که رعایت نکردن مسائل اخلاقى و عمل به مکروهات و ترک مستحبات را از مصادیق امر ارشادى مى دانید در حالى که چنین نیست و امر به مستحبات و ترک مکروهات هم از مصادیق امر مولوى است منتها نسبت به واجبات و محرمات از حیث شدت و ضعف فرق مى کند با دقت در پاسخهاى قبلى معنى امر و نهى ارشادى روشن مى شود. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه