آیا می ‏توان از ولی ‏فقیه انتقاد کرد؟ این مسأله با ولایت و لزوم پیروی از او منافات ندارد؟ اگر انسان انتقاد کرد، گوش شنوایی هست ؟

گفتار ولی فقیه به سه بخش تقسیم می‏شود:     1. فتوا،     2. توصیه‏ها و بیانات ارشادی،     3. احکام حکومتی که یا مستقیماً خود صادر می‏کند و یا از مجاری قانونی (مانند مجلس شورای اسلامی) صادر می‏شود.     بخش اول، برای مقلدان او لازم‏الاجرا است و انتقاد در آن به معنای مناظره علمی و فقهی است که جایز و مطلوب می‏باشد؛ ولی نیازمند قدرت اجتهاد است.     بخش دوم، الزامی نمی‏آورد و نقش عمده آن آگاهی بخشی، روشنگری و هدایت است. انتقاد، بحث و تحقیق درباره این امور جایز است و حتی اگر شخصی، نظری مخالف با رهبری داشت، اطاعت از این گونه توصیه‏های رهبری -تا جایی که با قانونی مخالفت نکند الزامی نیست. در این موارد او می‏تواند؛ بلکه بنا به اهمیت موضوع باید آرای خود را به رهبر برساند و وظیفه مشاوره را در این باب انجام دهد. البته آرای خود را در سطح جامعه، نباید به گونه‏ای تبلیغ کند که باعث بی‏حرمتی و تضعیف رهبر و حکومت اسلامی شود.     بخش سوم، اطاعت از دستورات و احکام ولایی یا قوانین مدون جمهوری اسلامی -که به یک اعتبار احکام ولی فقیه‏اند برای همگان (حتی غیر مقلدان او) لازم و واجب است و تخلّف از آن به هیچ وجه جایز نیست (حتی اگر شخصی آن قانون را خلاف مصلحت بداند)؛ زیرا روشن است در هر قانون و کشوری، اگر رعایت قوانین و دستورات الزامی، تابع سلیقه‏های متنوع شود، آن کشور با هرج و مرج مواجه شده و قوانین آن ضمانت اجرایی نخواهد داشت.     البته در همین موارد هم -به ویژه قبل از صدور حکم تحقیق و بحث علمی، می‏تواند به عنوان مشورت برای حکومت اسلامی ارائه شود. در نهایت مرجع تصمیم‏گیری، شخص ولی‏فقیه یا مجاری قانونی منصوب از ناحیه او است.برای مطالعه بیشتر ر.ک:  الف. اصول کافی، ج 1، ص 403؛  ب. قرائتی، محسن، امر به معروف و نهی از منکر؛  پ. محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ماده نصح؛  ت. نهج‏البلاغه، عهدنامه مالک اشتر؛  ث. سروش، محمد، نصیحت ائمه مسلمین، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 1.     براساس اعتقادات دینی ما، فقط پیامبران، حضرت زهرا و ائمه اطهار(ع) معصوم‏اند. ازاین‏رو هیچ‏کس ادعا نمی‏کند که احتمال اشتباهی در رفتار و نظرات ولی‏فقیه نیست. احتمال خطا و اشتباه در مورد ولی فقیه وجود دارد و ممکن است دیگران به خطای او پی ببرند.     ازاین‏رو می‏توان از ولی‏فقیه انتقاد کرد. در نگرش دینی نه تنها انتقاد از ولی‏فقیه با شرایط آن جایز است؛ بلکه یکی از حقوق رهبر بر مردم، لزوم دلسوزی و خیرخواهی برای او است. این حق تحت عنوان «النصیحه لائمه المسلمین» و امر به معروف و نهی از منکر تبیین شده است. نصیحت به معنای خیرخواهی برای رهبران اسلامی است که یکی از ساز و کارهای تحقق آن اندرزدهی است. بنابراین نه تنها انتقاد از ولی‏فقیه جایز است؛ بلکه در جای خود واجب شرعی است و منافع و مصالح شخصی یا گروهی نباید مانع انجام دادن آن شود.     در پایان گفتنی است که انتقاد کننده، نباید انتظار داشته باشد که ولی فقیه یا دیگر مسؤولان، به هر انتقادی، جامه عمل بپوشند. چه بسا مسؤولان دلایل محکمی برای افعال خود دارند که انتقاد کننده از آنها بی‏خبر است و حتی گاهی ممکن است نظرات و انتقادهای گوناگون و متناقضی ارائه شود که امکان عمل به همه آنها برای مسؤولان ممکن نباشد. آنچه وظیفه حکومت اسلامی است و از مسؤولان انتظار می‏رود، گوش دادن به انتقادات و فراهم آوردن بستری است که مردم بتوانند دیدگاه‏های خود را از عملکرد مسؤولان و... از طریق مجاری و ساز و کارهای معین -بدون هیچ‏نگرانی و ترس به سمع و نظر آنان برسانند و آنان با انتقادهای مردم، برخوردی منطقی داشته باشند؛ یعنی، در صورت درست بودن بپذیرند و یا مردم را توجیه کنند.برای آگاهی بیشتر ر.ک:  الف. مصباح‏یزدی، محمد تقی، پرسش‏ها و پاسخ‏ها (ولایت‏فقیه، خبرگان)، ج 1، ص 69؛  ب. واعظی، احمد، جامعه دینی، جامعه مدنی، ص 126        .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه