از ديدگاه قرآن کریم و روايات، چگونه مي توان خود و ديگران را به مقامات بالاي معنوي رساند.؟

مهم ترين رابطه ی انسان با خودش اين است که خود را بشناسد و تا انسان خود را نشناسد و از استعدادها و لياقت هاي روحي، روانی و جسمي خود آگاه نشود و موقعيت خود را در جهان آفرينش نشناسد؛ نمي تواند به شخصيت و ارزش وجودي خود پي ببرد و در رسيدن به هدف نهايي از آفرينش خود کوشش نمايد. خودشناسي به معناي اين است که انسان مقام واقعي خود را درک کند و حقوقي را که هر يک از اعضا و جوارح بر او دارند، بشناسد و اداء نمايد. انسان از طريق خودشناسي مي فهمد که آزاد، مختار و مسئول آفريده شده و هدف از خلقت او قرب به درگاه الهي، رسيدن به مقام عبوديت و بندگي و تخلّق به اخلاق و صفات کمال و جمال حق گشتن است، که اين بالاترين سير کمال بشر است. آن چه خداوند در وجود انسان به وديعه نهاده، نشانه هاي روشني از علم و قدرت و حکمت پروردگار است و در ميان مخلوقات، هيچ موجودي به اندازه ی انسان داراي اين همه سرّ و حکمت نيست. لذا شناخت انسان در شناخت خدا نقش مهمّي دارد و انسان با خودشناسي راهي به سوي خداشناسي پيدا مي کند: رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايند: «من عرف نفسه فقد عرف ربّه»؛ کسي که خود را بشناسد به تحقيق خداي خود را مي شناسد». اهميت اين موضوع را مي توان از سوره ی «شمس» به دست آورد که خداوند پس از يازده قسم مي فرمايد: رستگاري و خوشبختي فقط در سايه خود سازي حاصل مي شود. براي اين منظور، اولين مرحله به تعبير اصحاب سير و سلوک بيداري از خواب غفلت و توجه به غافل بودن خويش» مي باشد و پس از آن مي بايست انسان عزم خود را جزم کرده و تصميم قاطع بگيرد که هميشه تابع خواست خداوند بوده و همواره در صدد انجام تکاليف الهي باشد، چه در امور عبادي و چه در امور اجتماعي و ديگر ابعاد زندگي ـ هر قدمي که بر مي دارد و هر سخني که مي گويد و هر برنامه اي که دارد نخست ببيند آيا رضاي خداوند در آن مي باشد يا نه والا از آن صرف نظر نمايد. امير المؤمنان علي ـ عليه السلام ـ در حديثي مي فرمايند: «کمال در اين است که انسان خواسته هايش را در مسير الهي قرار دهد و نيرويش را در جهت رضايت حضرتش صرف کند». رسيدن به مقام والا و رسيدن به قرب الهي و شکوفائي استعدادها، تنها در ظرف عبوديت و پرستش امکان پذير است و در خارج از حوزه ی دين و عبوديت خداوند، چيزي جزء فلاکت و شقاوت در انتظار انسان نيست. پرستش يعني کارهايي که انسان را به خدا نزديک مي کند. تحقق ظرف عبوديت که داراي دو مرحله مي باشد: 1. قرب فرايض: در وهله ی اوّل سالک مي کوشد واجبات الهي را بدون اندک کم و کاست انجام دهد و از محرمات و معاصي با تمام وجود چشم پوشد. 2. قرب نوافل : در مرحله ی دوم که مرحله بالاتري است سالک مي کوشد تا به مستحبات بپردازد و از مکروهات دوري گزيند. امّا روش کار اين است که تمرين و ممارست کند و تمام تلاش خود را به کار بندد و حتي المقدور خود را از گناهان دور کند و همه واجبات را همان گونه که در رساله هاي عمليه آمده است ـ انجام دهد اين کار تمرين مستمر مي خواهد آنگاه که انسان در مرحله ی قرب فرايض به نتيجه مطلوب رسيد و نفس خود را بر آن آماده کرد، به سراغ قرب نوافل برود و همين روش را در آنجا پياده کند در اين راه اهتمام به نمازهاي پنجگانه شبانه روز و نافله هاي آن به ويژه نافله هاي شب و سحرخيزي حتي 10 تا 15 دقيقه به اذان صبح توصيه مي شود. کسي که مي خواهد به مقام بالا برسد بايد خويش را از تمامي کارهاي ناپسند دور سازد و خود را به زيور اخلاق حسنه و ملکات فاضله آراسته کند، زيرا وجود صفات رذيله مانع تحقق ظرف عبوديت و قرب است و وجود صفات حسنه در اين زمينه به انسان کمک خواهد کرد. به طور مثال کسي که داراي رذيله بخل است، در ظرف عبوديت قادر به انجام واجبات مالي و انفاق در راه خدا نيست و به عکس کسي که بخشنده است اين فرائض و نوافل را به راحتي انجام مي دهد . کسي که مي خواهد به مقام والا دست پيدا کند، بايد برنامه هايي را در دستور کار خود قرار دهد. مثل مرحله آزاد سازي نفس از هر آن چه که او را اسير خود ساخته و توان پيشرفت را از او سلب نموده است. آزادي از پرخوري، پرخوابي، پر گويي، لذت گرايي افراطي، اسارت ثروت، قدرت، شهرت، شهوت، عادت، دلبستگي هاي افراطي به امور دنيوي، وابستگي هاي افراطي به اشياء و افراد، مد گرايي، غرب گرايي و خلاصه هر چيزي که به نحوي انسان را اسير مي سازد و امکان حرکت در مسير عبوديت و قرب را از او سلب مي نمايد. در اين مرحله، لازم است از آن چه که او را از خدا دور مي دارد، دوري گزيند و سراپاي وجود خويش و همه اعمال خود را الهي کند. حتي خواب و خوراک و لباس خويش را براي خدا و طبق آن چه او مي پسندد، انجام دهد. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايند: «من اخلص لله اربعين صباحا جرت ينابيع الحکمة من قلبه الي لسانه.» مقصود از اين سخن آن است که اگر کسي در چهل روز تمام رفتار و فعاليت ها و انديشه هايش را براي رضاي خدا و در راستاي خشنودي او انجام دهد و نه تنها هيچ گناهي انجام ندهد، بلکه هيچ سخني و کاري بدون قصد قربت نداشته باشد، پاداشي که خداوند به او عنايت مي کند آن است که پرده ها و حجاب ها را از مقابل ديده و گوش او برخواهد داشت تا حقايق عالم را بشنود و ببيند، و هنگامي که حقايق عالم و حکمت هاي خلقت را شناخت، قلب او آيينه حکمت الهي مي شود و آن حکمت هم چون آب زلال کوثر بر زبان او جاري شده و ديگران را از عطش معنوي نجات خواهد داد». برخي از آداب و لوازم رسيدن به مقام والا و رسيدن به خداوند: 1. سکوت همراه با تفکر: مراد از آن نگهداري و حفظ و کنترل زبان از زياده روي و گفتار غير ضروري است در حديثي از حضرت صادق ـ عليه السلام ـ آمده است: «سکوت دري از درهاي حکمت و راهنماي به هر خير و نيکي است». 2. کم خوري: البته به اندازه اي که باعث ضعف نگردد و احوال انسان را پريشان نسازد، حضرت صادق ـ عليه السلام ـ در حديثي مي فرمايد: «گرسنگي خورش مؤمن و غذاي قلب و روح او است». 3. سهر: منظور بيداري سحرگاهي و به پاخاستن براي عبادت پروردگار در نيمه شب است که از مؤثر ترين وسيله ها براي تقرب به پروردگار و وصول به رضاي حق است و همه بزرگان اهل کمال بر آن تأکيد داشته و آيات و روايات فراواني در اين باره داريم و برخي بزرگان رسيدن به کمال را بدون نماز شب و شب زنده داري ناممکن دانسته اند. خداوند درباره بندگان خاص مي فرمايد: «مقدار کمي از شب مي خوابند و در دل شب و سحرگاه از پروردگار طلب غفران و آمرزش مي کنند». 4. عزلت: يعني کناره گيري از غير اهل الله. 5. ذکر: منظور ياد پروردگار است که يا به صورت ذکر لفظي است و يا ذکر قلبي و عمده توجه و ياد قلبي است و ذکر لفظي وسيله و مقدمه اي براي آن ذکر قلبي است. البته انسان مي تواند با استفاده از راهنمايي ها و هدايت قرآني و پيروي از دستورات پيشوايان ديني و دعا و تضرع و توسل به اهل بيت ـ عليهم السلام ـ راه کمال را پيموده و با لبيک به نداي فطرت خدا جو و رعايت تقوي و انجام واجبات و دوري از محرمات چراغ بندگي را در دل برافروزد به مقام قرب الهي متناسب با ظرفيت خود برسد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه