لطفا کمی در مورد حرص و نحوه درمان آن توضیح دهید؟

حرص در لغت به معناى علاقه شدید میل فراوان رغبت بسیار و افراط در اراده است ( 1 ) . بررسى انگیزه و هدف و موضوع و متعلق حرص بهترین ملاک و معیار براى درک ماهیت حرص و روشن شدن اقسام آن است . حرص زشت و ویرانگر علاقه بى حد و حساب به جمع آورى ثروت و رغبت شدید به اندوختن اموال نیرومندترین و مشهورترین قسم از حب دنیاست . پول دوستى بى پایان و ثروت اندوزى بى نهایت علت غرق شدن در دنیاگرایى و عامل هلاکت و نابودى است ( 2 ) . امام رضا علیه السلام فرموده اند : ایاکم و الحرص والحسد فانهما اهلکاالامم السابقه ( 3 ) . از حرص و حسد بپرهیزید و دورى کنید همانا آن دو امت هاى پیشین را هلاک و نابودکرده اند . مطابق این حدیث رضوى زیان حرص آن قدر زیاد است که منتهى به هلاکت امت هاشده و مى شود . حرص در رفاه طلبى و سرمایه دارى و افزون خواهى هاى مادى عمومى تنها افراد را نابود نمى کند بلکه عامل نابودى امت ها و حکومت ها و تمدن هاست . با دعوت به زهد و قناعت و تقوا و بازداشتن مردمان از روى آوردن به انباشت ثروت و کالا و مبارزه با زرق و برق دنیا و تجمل گرایى و تشریفات دنیوى مى توان قدرى حرص آنان را محدود و کنترل نمود . علاقه شدید و تمایل فراوان به ثروت و سرمایه عامل آلودگى انسان ها به روش هاى کثیف و راه هاى ننگین و ابزارهاى پلید براى رسیدن به هدف هاى مادى است و باعث سقوط فرد و جامعه مى شود . رباخوارى دزدى رشوه خوارى ظلم اقتصادى قتل قاچاق فروشى غارت و چپاول اموال عمومى خودفروشى جاسوسى رواج فحشا کم فروشى غش زدن فریبکارى و . . . راه کارهایى است که حریص با آن ها به جمع آورى مال و ثروت مى پردازد . بنابراین حرص موجب پیدایش و گسترش فساد اقتصادى و در نهایت سقوط اخلاقى و هلاکت است . حرص فضیلت ها و مکارم و ارزش هاى اخلاقى را از بین مى برد . این لوازم ایجابى و سلبى حرص که همواره با حرص است و از آن جدا نمى شود عوامل و علل هلاکت امت هاست . امام رضا علیه السلام نیز با آگاهى و شناخت این لوازم تفکیک ناپذیر حرص مسلمانان را از حرص برحذر داشته و اثر نهایى حرص ورزى عمومى را که هلاکت امت ها است بیان کرده اند . در حدیث دیگر امام رضا علیه السلام فرموده اند : لاتحدثوا انفسکم بالفقر ولا بطول العمرفانه من حدث نفسه بالفقربخل و من حدثها بطول العمر حرص ( 4 ) . به خودتان از فقر و طول عمر سخن مگوئید هرکس به خودش از فقر سخن بگوید بخیل شود و هرکس به آن از طول عمرسخن گوید حریص گردد . مطابق این حدیث رضوى ترس از فقر عامل بخل است و وحشت از نادارى دستان انسان را مى بندد و او را از سخاوت و انفاق در راه خدا محروم مى نماید . سخن گفتن از طول عمر نیز انسان را حریص بار مى آورد . تلقین عمر طولانى به نفس رام نشدنى موجب افزایش روحیه دنیاگرایى و خودخواهى انسان مى گردد و علاقه شدید به جمع آورى مال و ثروت و پاسدارى از آن انسان را از خدا و کار براى آخرت باز مى دارد . محمدبن اسماعیل بن بریع گفته است امام رضا علیه السلام فرمود : لا یجتمع المال الا بخصال خمس : ببخل شدید و امل طویل و حرص غالب وقطیعه الرحم و ایثارالدنیاعلى الاخره ( 5 ) . مال جز با پنج خصلت جمع نمى شود : بخل شدید و آرزوى طولانى و حرص غالب و قطع رحم و برترى دنیا بر آخرت . بدیهى است علاقه شدید به مال موجب جمع آورى ثروت مى گردد . آدم حریص تمام هدف زندگانى اش گردآورى ثروت است و از هر راه نادرست و با هر وسیله کثیف و ابزار پلید براى رسیدن به همین هدف شب و روز تلاش مى کند و در آخر عمر ثروت فراوان به دست آمده از راه هاى حرام را براى بهره بردارى دیگران مى گذارد و مى رود . حرص زیبا و ارزشمند حرص براى ثروت دنیا ریاست قدرت شهوت و براى جلوه ها و مظاهر دنیاگرایى و در یک جمله حرص براى خود حرص حیوانى پلید منکر و از رذایل اخلاقى است اما حرص براى دیگران و دلسوزى و علاقه شدید به کمک مالى به دیگران و قضاى حوائج مومنان و سودرسانى به آنان وحل مشکلات انسان ها و هدایت و نجات آنان حرص ارزشمند زیبا معروف و از فضایل و مکارم اخلاقى است . سیره و رفتار پیامبر خدا صلى الله علیه وآله و سلم واهل بیت علیهم السلام بهترین سرمشق و نمونه براى بشریت در این نوع از حرص زیبا و ثمربخش است . امام رضا علیه السلام هم خود پیشگام در چنین حرصى بوده اند . هم مسلمانان را به آراستگى به آن فراخوانده وفرموده اند : احرصوا على قضا حوائج المومنین وادخال السرور علیهم و دفع المکروه عنهم ( 6 ) . بر قضاى حوائج مومنان و خوشحال نمودن آنان و برطرف نمودن مکروه و بدى از آنان حریص باشید . این سخنان گهربار امام رضا علیه السلام براى همیشه زنده و راهگشاست و در جهان امروز و در جامعه اسلامى آثار فورى کاربردى فراوانى در توسعه اقتصادى و پیشرفت مادى و معنوى و سعادت امت اسلامى دارد . در این حدیث شریف رضوى مسلمانان جهان امر به حرص شده اند و امام هشتم علیه السلام از آنان دعوت کرده اند که حریص باشند . اما نه حریص بر جمع آورى ثروت براى خویش بلکه حریص بر کمک و یارى مومنان و بندگان خدا براى سه کار : « قضاى حوائج آنان » و « شادکامى قلبى آنان » و « دفع هرگونه بدى از آنان » . اگر مسلمانان جهان خود را متعهد بدانند قدم کوچکى در این مسیر بردارند و جهت گیرى حرص خود را با این سه کار هماهنگ نمایند مشکلات جهان اسلام در همه کشورها و به ویژه فلسطینیان به سرعت و به آسانى حل مى گردد . حرص بر انجام حاجات مومنان علاقه شدید به قضاى حاجات مومنان و تمایل زیاد به برطرف نمودن نیازهاى مومنان نیازمند به خودسازى و تهذیب نفس است . تبدیل حرص مادى و خوددوستى انسان به علاقه جدى و شدید به رفع مشکل مادى دیگران و انجام کارهاى دیگران و تامین نیازهاى اقتصادى مومنان تحول ارزشمند در جهت گیرى و متعلق حرص است و امام رضا علیه السلام پیروان خویش را به همین تحول بزرگ روحى فرمان داده و فراخوانده اند . این که انسان با علاقه فراوان کوشش کند حاجت برادر مومن خویش را برآورده کند و از او دستگیرى نماید بسیار ارزشمند و زیباست . دویدن و تلاش بى پایان در راه مشکل گشایى مومنان و حاجت روایى آنان امر و دستور امام رضا علیه السلام در این رهنمود جاویدان الهى است . امام رضا علیه السلام در جاى دیگر فرموده اند : لایتم عقل امر مسلم حتى تکون فیه عشرخصال : . . . لایسام من طلب الحوائج الیه ( 7 ) . عقل انسان مسلم کامل نمى شود تا این که ده خصلت در او باشد : . . . از حاجت خواستن مردم از او ناراحت و خسته نگردد . براساس این گفتار امام هشتم علیه السلام خوشنودى و نشاط در راه روانمودن حاجات مردم از نشانه هاى کمال عقل هر مسلمان است . روى آوردن مردم به انسان براى طرح نیازهاى گوناگون خویش نباید او را ناراحت و عصبانى نماید زیرا کمال عقل در تلاش براى پاسخ درست به نیازهاى مردم و تامین حاجت هاى آنان است . در حدیث دیگرامام رضا علیه السلام فرموده اند : التوددالى الناس نصف العقل ( 8 ) . اظهار دوستى با مردم نیمى از عقل است . برطبق این حدیث مهرورزى نسبت به مردم و رعایت لوازم مهرورزى آن قدر ارزش دارد که نشانه بزرگ خردورزى و برابر با نصف عقل است . در حدیث دیگر امام رضا علیه السلام فرموده اند : اجل الخلائق واکرمهااصطناع المعروف واغاثه الملهوف و تحقیق امل الامل و تصدیق رجا الراجى والاستکثار من الاصدقا فى الحیاه والباکین بعد الوفاه ( 9 ) . بزرگ ترین و گرامى ترین صفت ها نیکى کردن به دیگران و پناه دادن به بى پناهان و فریادرسى غمدیدگان و رنجدیدگان و تحقق بخشیدن آرزوى آرزومندان و امید امیدواران و افزون ساختن دوستان در زندگى و گریه کنندگان پس از مرگ است . آن چه در این حدیث رضوى جلیل ترین و گرامى ترین صفت ها شناخته شده از مظاهر و آثار حرص در برآورده نمودن حاجت هاى مومنان است . امام هشتم علیه السلام در رهنمودى دیگر فرموده اند : عونک للضعیف افضل من الصدقه ( 10 ) . کمک توبه ضعیف ویارى ناتوان بهتر از صدقه است . به حکم این حدیث رضوى هرچه صدقه ثواب داشته باشد یارى ناتوان بالاتر از آن را دارد . در حدیث دیگر امام رضا علیه السلام از رسول خدا صلى الله علیه وآله و سلم چنین نقل کرده اند : راس العقل بعدالایمان بالله التودد الى الناس و اصطناع الخیرالى کل بروفاجر ( 11 ) . سرعقل پس از ایمان به خدا مهربانى نمودن به مردم و نیکى و دوستى و خیرخواهى براى هر نیکوکار و بدکاراست . حرص بر مسرور و خوشحال نمودن مومنان حرص بر وارد نمودن سرور بر دل مومنان نیز دستور امام رضا علیه السلام است . علاقه شدید به خوشحال نمودن مومنان ازمکارم اخلاقى است . حرص برادخال سرور و سعى و کوشش در جهت خشنودى و سرور مومنان و شادکامى قلبى آنان یک اصل ارزشمند در فرهنگ رضوى است . قطعا انسان با ایمان تنها از کارهاى خوب و انجام معروف خوشحال مى گردد . او هرگز از منکرات و گناهان و کارهاى زشت شاد و خوشحال نمى شود . بنابراین فرمان به مسرور نمودن قلبى مومنان فرمان بر انجام کارهاى معروف و اقدامات مشروع و ارزشمند و تلاش در راه تامین حاجت هاى معقول و شرعى انسان هاى باایمان است . حرص بردفع مکروه از مومنان مکروه هر کار بد زشت و نفرت آور است امام رضا علیه السلام حرص بر دفع مکروه از مومنان را خواستار شده و مسلمانان را بر آن تشویق نموده اند . علاقه شدید به بازگرداندن مکروه از مومنان و مهار بدى ها و اعمال نفرت آور نسبت به آنان از صفت هاى زیبا و از اقسام حرص مقدس و ممدوح است . هر مسلمانى باید هر آن چه را براى خویش بد مى شمارد براى مومنان جهان بد بشمارد و خود در برخورد با مومنان انجام ندهد و اگر دیگران نیز انجام دادند اقدام بر دفع بدى و مکروه از آنان بنماید . تمایل فراوان به این که به هیچ مومنى بدنگذرد و هیچ مومنى بد نبیند حرص پاک و پسندیده است . درمان حرص : براى درمان اساسى بیمارى روحى حرص باید به سراغ عوامل و ریشه هاى آن برویم و ریشه این صفت زشت را بخشکانیم . برخى از ریشه هاى این صفت مذموم از این قبیل است : الف - سوء ظن به خدا : در احادیث اسلامى بیان شده که یکى از ریشه هاى حرص ، سوء ظن به خدا و عدم توکل بر او است که بازگشت آن به تزلزل پایه هاى توحید افعالى است . کسى که خدا را قادر و رازق مى داند و کلید همه خیرات و خوبى ها را به دست او مى بیند حرص در جمع مال و جاه و قدرت دارد . ب - جهل : از دیگر ریشه هاى این صفت جهل و بى خبرى نسبت به پیامد هاى این صفت زشت است . اگر انسان بداند که حرص آرامش او را در زندگى بر هم مى زند و مایه رنج و عذاب دائمى او است و شخصیت او را خرد مى کند و در نزد مردم خوار و خفیف مى سازد قطعا در روح او اثر مى گذارد . براى درمان حرص باید تفکر و مطالعات خود را درباره حقیقت روحانى انسان و نیازهاى معنوى انسان براى رشد و ضرر دنیا و ماده گرایى افزایش بدهید و در مورد این صفت کتاب هاى اخلاقى را مطالعه کنید . نتیجه گیرى حرص مطلقا بد نیست . تنها با حرص دنیوى و علاقه شدید به مال و ثروت دنیا و مظاهر پلید آن که مانع رشد رستگارى و سعادت و مهرورزى به انسان هاست باید مبارزه کرد و آن را کنار گذاشت اما حرص اخروى و تمایل به مهربانى و مهرورزى به بندگان خدا و علاقه فراوان به قضاى حوائج مومنان و سرور آنان و دفع مکروه و بدى از آنان . همواره ارزشمند و مقدس و نشانه ایمان به خدا و کمال است . بنابراین ماپیروان امام رضا علیه السلام باید شیفته خدمت باشیم نه تشنه ثروت ! . 1 راغب اصفهانى ابى القاسم الحسن بن محمدبن المفضل المفردات فى غریب القرآن دفتر نشر کتاب چاپ دوم 1404 « ه ق ص . 113 ناصر على عبدالله المعجم البسیط ویرایش دوم دانشگاه علوم اسلامى رضوى مشهد چاپ دوم 1380 ص 126 2 النراقى محمد مهدى جامع السعادات موسسه الاعلمى للمطبوعات لبنان بیروت جامعه النجف الدینیه چاپ چهارم بى تا ج 2 ص 102 و ص . 103 3 علامه مجلسى محمدباقر بحارالانوار الجامعه لدر راخبارالائمه الاطهار علیهم السلام موسسه الوفا بیروت چاپ سوم 1403 ه ق 1982 م ج 78 ص 346 4 علامه مجلسى بحارالانوار ج 78 ص 346 5 شیخ صدوق ابى جعفر محمدبن على بن الحسین قمى ابن بابویه عیون اخبارالرضا علیه السلام ترجمه حمیدرضا مستفید و على اکبر غفارى درالکتب الاسلامیه تهران چاپ اول 1380 ج 1 ص 566 6 علامه مجلسى بحارالانوار ج 78 ص 347 7 الحرانى حسن بن على بن الحسین بن شعبه تحف العقول موسسه النشر الاسلامى قم چاپ اول بیتا ص 442 علامه مجلسى بحارالانوار ج 78 ص 336 8 ابن شعبه حرانى تحف العقول ص 443 علامه مجلسى بحارالانوار ج 78 ص 335 9 الحلوانى ابوعبدالله الحسین بن محمدبن الحسن نزهه الناظر و تنبیه الخاطر تحقیق و ترجمه عبدالهادى مسعودى دارالحدیث قم چاپ اول 1383 ص 206 و ص 207 علامه مجلسى بحارالانوار ج 78 ص 355 10 شیخ صدوق عیون اخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 31 و ص 32 11 شیخ صدوق عیون اخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 35 براى مطالعه بیشتر به منابع ذیل توجه نمایید : ا - اخلاق در قرآن ، مکارم شیرازى ، ج 2 ص 81 2 - محجه البیضا ، ج 6 ، ص 54 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه