آيا تمدن ايران باستان علت شکوفائي تمدن اسلامي در قرن هاي دهم به بعد است؟

شکل گيري تمدن اسلامي رهين تلاش‌های سخت کوشانه پیامبر و ائمه اطهار و سپس دانشمندان بزرگ اسلامي می‌باشد؛ اما قبل از اينکه از تمدن هاي ديگر تأثير پذيرد، اساس تمدن اسلامي از لحاظ نرم افزاري و فرهنگ و محتواي غني آن از قرآن گرفته شده، سيره نبوي و نوع رفتار آن حضرت و صحابه مومن و ياران پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ و اهل بيت و ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ در غناي شالوده تمدن اسلامي نقش اساسي ايفا کردند. تمدن اسلام از بن و اساس کاملاً اسلامي شکل گرفته، جاذبه و ظرفيتي که در تمدن اسلامي وجود داشته توانسته دانشمندان بسيار بزرگ و مردان دانشمند بي نظيری تربيت نماید. البته تمام هنر تمدن اسلام تنها در اين مسئله خلاصه نمي شود که در نخبه پروري سرآمد است، بلکه احترام و تجليل بر نخبه و دانشمند و حفظ کرامت او از مفاهيم و متون اسلامي نشأت مي گيرد، محتواي قرآن کريم بهترين و کامل ترين مولفه هاي تمدن ساز را در خود دارد، عناصر تمدن ساز و مولفه هايي که در شکل گيري و پايداري و استمرار تمدن نقش دارند در قرآن و سيره نبوي وجود دارد. از اينرو فرهنگ اسلام ذاتاً تمدن ساز است، و ظرفيتي که فرهنگ اسلامي دارد سبب شده تمدن هاي ديگر در معرض تمدن اسلامي از آن تأثير پذيرند و تمدن اسلامي نيز با اين وسعت ديدگاه توانسته تمدن هاي ديگر را در خود جاي دهد، بنابراين نمي توان تمدن ايران باستان را تنها عامل تأثيرگذار در تمدن اسلامي و يا اساسا تشکيل دهنده آن دانست. به ویژه که علت شکوفايي هر تمدني مربوط به توانمندي و ظرفيت فرهنگ و محتواي آن است. از اينرو مهم ترين عامل شکوفايي تمدن اسلامي مي توان در محتواي غني تمدن اسلامي دانست، که توانست ميراث تمدن ايراني را حفظ و با اصلاحات ساختاري به نسل هاي آتيه منتقل نمايد علاوه بر تمدن ايران باستان که توسط فرهنگ اسلام اقتباس شده، تمدن هاي ديگر نيز محتواي خود را از طريق تمدن ايران و توسط ايرانيان به تمدن اسلامي تزريق کردند و تمدن اسلامي با داشتن استعداد و توانايي آنها را در خود جذب کرد، از اينرو علوم اسلامي و ساير علوم به راه شکوفايي گام نهاد، دانشمندان بزرگ اسلامي از ايرانيان و ساير اقوام در دامن فرهنگ اسلامي تربيت يافته و اين شکوفايي را روز افزون کردند. شکوفايي تمدن اسلامي نيز از قرون 2 و 3 آغاز شده و به اين دوره، دوران شکوفايي يا دوران طلايي تمدن اسلامي گفته مي شود اين دوره همان دوره اي است که دانشمندان بزرگي چون فارابي، ابن سينا و ابن رشد و پزشکان بزرگ فلاسفه و حکماي صاحب نام در آن مي زيستند و نوعاً ايراني بودند، البته ايراني مسلمان. در قرن هاي ده که معاصر دوران حکومت عثمانيان بر جهان اسلام و از طرفي استقرار حکومت سلسله صفويان بر ايران بود، اگر منظور شما از قرن ده به تاريخ ميلادي است اين تصور درست است. قرون 3 و 4 تاريخ اسلامي مصادف با قرون ده و يازده ميلادي است. که اين دوره به دوره جهالت و ناداني اروپا و قرون وسطي معروف است که غرب و اروپا در تاريکي و ظلمت مطلق فرو رفته بود که پس از نزديکي و آشنايي آنان با تمدن اسلامي، نور اسلام، اروپا را از طريق اسپانيا و جنگهای صلیبی فرا گرفت و آثار مسلمانان جهان اسلام به غرب منتقل شده و جهان غرب را تحت تأثير قرار داد. دانشمندان ايراني در رشد و شکوفايي و شکل گيري تمدن اسلامي برجسته ترين نقش را ايفا کرده اند. از اين رو تمدن اسلامي از چند جهت از ايرانيان تأثير داشته: 1. از جهت تأمين؛ 2. از جهت رشد شکوفايي؛ 3. از جهت گسترش در جهان؛ 4. از جهت احياي تمدن اسلامي. هر يک از اين مولفه ها نقشي بود که ايرانيان در خدمت اسلام انجام داده اند. در تأسيس تمدن اسلامي ايرانيان با استقبال از اسلام به عنوان ديني که مي تواند نيازهاي اجتماعي و سعادت آنها را تأمين کند، پس از قبول اسلام و آموزش احکام اسلامي زمينه ها و بسترهاي رشد تمدن اسلامي به وجود آوردند، ايرانيان در ديدگاه نبوي به عنوان ملتي مطرح شدند که در آينده ميراث تمدن اسلامي را حراست کنند، سلمان فارسي درکنار پيامبر عزيز بود و پيامبر با ديدن او آينده اسلام را در گرو تلاش قوم مسلمان مي دانست از اينرو عنصر ايراني به اعتراف دانشمندان بزرگ عرب نقش مهمي در تاسيس تمدن اسلامي داشته است. در دوره شکوفايي تمدن اسلامي که از قرن سوم آغاز شد و تا قرن پنجم استمرار داشت، دانشمندان بزرگ ايراني در رشد علوم و ابتکار و اختراعات فنون و رونق علم و هنر تلاش بدون وقفه داشته اند، از نظر سياسي و فرهنگي و اجتماعي، اداره امور کشور بزرگ اسلامي و ساختار آن توسط ايرانيان ايجاد گرديد ديوانسالاري ايراني و تشکيلات اداري ايران باستان به شکل اسلامي در تمدن اسلامي رخ نمود و خلفاي اموي و عباسي (بيشتر) با عنصر ايراني توانستند از نظر ساختار سياسي و ديواني جهان اسلام را اداره کنند از طرفي دانشمندان ايراني در بسط علوم و شاخه هاي مختلف آن از جمله فقه که فقهاي بزرگ اهل سنت ايراني بودند در علوم تجربي و عقلي، نوابغ بزرگي چون ابن مسکويه، بيروني، ابن سينا و... دراين دوره شاهکار تمدن اسلامي بودند. در دوره گسترش تمدن اسلامي، دانشمندان و سياستمداران ايراني با تمام توان تلاش کردند آنچه را که از اسلام آموخته بودند با وفاداري آن را در بين ملت هاي ديگر منتشر و پخش نمايند ايرانيان پس از اينکه نقش برجسته در جغرافيايي تمدن اسلامي ايفا کردند و از نظر سياسي و ديوانسالاري بر ديگران برتري خود را ثابت کردند و از نظر علمي از پيشگامان مسلمين بودند، در نشر دين و حفظ فرهنگ آن به جهاد و مبارزه پرداختند: ايرانيان مادامي که اسلام را نمي شناختند با آن جنگيدند اما پس از شناختن در راه آن جنگيده و جان نثاري کردند. ايرانيان گستره اسلام را در آسياي ميانه، ماوراءالنهر، شبه قاره هند و چين، آفريقا، کشاندند و در برخي از مناطق به تشکيل حکومت پرداختند. 4. در دوره احيا تمدن اسلامي نيز ايرانيان نقش موثر داشتند. پس از جنگ هاي صليبي و در پي آن حمله مغولان، جهان اسلام از يکدستي و همبستگي فيزيولوژي خارج شد و به بخش هاي مختلف تقسيم گرديد، فروپاشي امپراطوري عباسي توسط مغولان، پيوند هاي جهان اسلام را از هم گسست و حاکمان محلي استقلال يافته و حکومت هاي خود مختار تشکيل دادند، در اين ميان ايرانيان بزرگي مثل خواجه نصير الدين طوسي براي نجات فرهنگ اسلام همت گماشت و از ويراني بيشتر تمدن اسلامي جلوگيري کرد، شاگردان خواجه و ديگر دانشمندان ايراني از اضمحلال تمدن و فرهنگ اسلامي جلوگيري کردند و خون حيات را در رگهاي تمدن اسلامي تزريق نموده و جان دوباره به آن دادند. در نتيجه بايد گفت، تمدن ايران باستان در بعد نرم افزاري تمدن اسلامي تأثير انکارناپذير داشت و از نظر ديوانسالاري و تشکيلات اداري نقش مهمي ايفا کرد. اما تنها عامل مهم و تأثير گذار نبوده، و عوامل ديگری نيز در شکل گيري تمدن اسلامي خصوصا علوم اسلامي نقش داشتند. البته بيشترين تأثير را دانشمندان مسلمان ايراني (ايراني که گستره آن از ماوراءالنهر تا مرزهاي شبه قاره هند بود) داشتند ولی برخی مناطق ایران بزرگ پس از دوره استعمار از ايران جدا شدند اما از نظر معنوي وابستگي جدا ناپذير با ايران دارند کشورهايي نظير، تاجيکستان، افغانستان، آذربايجان و... .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه