تکبر و تواضع چه ربطی به نماز دارد؟

1-   خود بزرگ بینی را تکبّر گویند. کبر یکی از صفات رذیله می‌باشد که شخص دارای آن ،خود را برتر و بزرگ‌تر از دیگران می‌پندارد و دیگر افراد را خوار و حقیر می‌شمارد. از این عنوان به مناسبت در بابهای طهارت، صلات، حج و جهاد سخن رفته است. 2-   نماز روزانه ،درمان تکبر روزانه است : تکبرِ ما همه ‌روزه است و با نمازِ روزانه باید آن را به تذلل تبدیل کردما می‌خواهیم به ملاقات خدا برویم ولی به ملاقات خدایی بزرگ و متکبر. نماز، هم تمرین و هم تمنای لقاءالله است. ارزشمندترین فعل نماز و اوج نماز، سجده است. مهترین جای توجه در نماز، «الله اکبر» اول نماز است. رابطه ما و خدا تذلل و تکبر در مقابل همدیگر است. تکبر در وجود ما، همه‌روزه است و باید با نمازِ روزانه آن را تبدیل به تذلل کنیم. بسیاری از بیماری‌های روحی ما مانند حسادت، بخل، طمع و گاهی هست و گاهی نیست؛ ولی تکبر مشکل همیشگی ما است. 3-   تکبر و غرور مادر همه رذایل اخلاقی و ریشه تمام بدبختی ها و صفات زشت انسانی است . تکبر می‌تواند سرچشمه انواع گناهان و حتی سرچشمه کفر گردد . آن‌ها که در این خصلت زشت غوطه ورند ، هرگز روی سعادت را نخواهند دید. اما باید بدانید که رذایل اخلاقی از جمله غرور یک شبه از بین نمی رود؛ بلکه ریاضت و تمرین لازم دارد و احتیاج به زمان دارد. برای این که بتوانید غرورتان را زیر پا بگذارید باید توجه داشته باشید که صفت غرور ریشه در دو چیز دارد: 1 - عدم شناخت صحیح و کافی از خداوند و انسان : اگر به این نکته توجه شود که انسان یک موجود ممکن و ضعیفی است که از خودش چیزی ندارد و آن قدر ضعیف است که در قرآن هیچ موجودی با صفت ضعف یاد نشده مگر انسان : « خلق الانسان ضعیفاً ». (1) از طرف دیگر اگر عظمت پروردگار عالم و این که هر چه هست از اوست روشن شود دیگر جایی برای غرور و عجب باقی نمی ماند ؛ چون می فهمد که اگر علمی و دانشی دارد از اوست و ابزار درک و فهم آن علم را خدا داده است و اگر قدرتی دارد از اوست و اگر عبادت و نیایشی می کند آن هم به توفیق اوست و ... و نیز اگر بداند که خداوند با اندک اشاره ای می تواند همه این سرمایه ها وقدرت ها را از انسان سلب کند و بگیرد همیشه خودش را بدهکار او می بیند و عجب و غرور را از وجود خویش دور می کند . البته رسیدن به این مرحله از معرفت کار ساده ای نیست و جهاد با نفس لازم دارد . دقت در آیات قرآن ، سرنوشت مغروران ، ( چون شیطان ، قارون ، فرعون ها و ...) و نیز دقت در روایات و تاریخ اسلام ، کمک خوبی برای شناخت راه درست و مبارزه با این صفت رذیله است . شایسته است انسان واقع بین باشد و درباره خویش به انصاف قضاوت کند ؛ یعنی ، شایسته نیست که انسان خود را کمتر از آنچه هست بداند و زیبنده نیست که خود را بیش از آنچه هست ، تلقی کند . هر دو، آفت بوده و برای سرنوشت انسان مضر خواهد بود . به خصوص توجه داشته باشید که غرور، انسان را از اهداف عالی باز می دارد . علت آن روشن است ؛ چون انسان مغرور، به خودش اجازه مشورت و استفاده از نظرات و دیدگاه های دوستان ، اساتید و بزرگ ترها را نمی دهد و همین امر کافی است که او را از بسیاری از ارزش ها عقب بیندازد . انسان مغرور، پیوسته نظر خود را بر دیگران ترجیح داده و استبداد رای پیدا می کند و در نتیجه از ارزش ها عقب خواهد افتاد . نکته دیگر این که مردم از افراد مغرور، متنفر و بیزارند ؛ هم چنان که خود شما نیز از افراد مغرور خوشتان نمی آید . با این بیان در صدد خودسازی برآمده و تلاش کنید، به جای غرور و منیت ، افتادگی و تواضع کنید و به هر کس به اندازه کمالی که دارد ، توجه نموده و احترام بگذارید. بنا بر این انسانی که از خود هیچ ندارد، غرورش برای چیست ؟! در بین علما افرادی بوده اند که بعد ازمدت ها رنج و زحمت در راه علم با یک بیماری مختصر همه آنچه را درطول سال ها یاد گرفته بودند، فراموش کردند، به طوری که بعضاً اسم خودو فرزندان خود را هم از یاد برده اند .این بهترین شاهد است بر این که هیچ گاه عجب و غرور سراغ انسان نیاید، زیرا علمی که با بیماری مختصربه چنین سرنوشتی دچار شود، نباید موجب غرور شود . در قرآن می خوانیم که : «وما اوتیتم من العلم الا قلیلاً ؛ (2) به شما از علم جزبهره اندکی داده نشده است» ، بنا بر این هر چقدر هم بر اندوخته های علمی انسان اضافه شود، جز اندکی نخواهد بود. با مطالعه در زندگی بزرگان می بینیم خیلی از آن ها در آخر عمر گفته اند: اکنون فهمیده ام که چیزی نمی دانم . ظاهراً درباره ابوعلی سینا با آن عظمت و تبحری که در اکثر علوم مخصوصاً فلسفه و عرفان داشت این نکته نقل شده که گفته است : تا بدان جا رسید دانش من که بدانم همی نادانم . از رسول اکرم (ص) نقل شده است که فرمود: لن یدخل الجنة من فی قلبه مثقال حبة من خردل من کبر؛ (3) داخل بهشت نمی شود کسی که در قلبش ذره کوچکی از غرور باشد. به این شعر زیبا و عاشقانه و متواضعانهء علامهء طباطبایی (ره) توجه کنید که: من به سرچشمه خورشید نه به خود بردم راه ذره‌ای بودم و مهر تو مرا بالا برد من خسِ بی سر و پایم که به سیل افتادم او که می‌رفت مرا هم به دل دریا برد جام صهبا ز کجا بود و مگر دست که بود که در این بزم بگردید و دل شیدا برد خم ابروی تو بود و کف مینوی تو بود که ز یک جلوه ز من نام و نشان یک جا بود 2- غفلت : گاهی اوقات ما معرفت به خود و خدای خود داریم ، ولی دچار غفلت می شویم و هر چه غفلت گسترده‌تر و پر دامنه‌تر گردد، غرور نیز گسترش پیدا نموده و بسترساز بیماری خطرناک خود برتربینی و تکبر می‌گردد. و در پرتو از بین بردن غفلت‌ و خروج از خیالات و موهومات توخالی و توجه به عزت حق تعالی ، با امداد از حضرات معصومین ان شاء الله می‌توان گام های بلندی در درمان بیماری غرور برداشت.   اما چگونه می توان در عمل بر تکبر و غرور خود غلبه کرد؟ اقامه نماز یکی از راههای مبارزه با تکبر است! راه عملی این است که ؛ انسان سعی کند اعمال متواضعانه را انجام دهد تا این فضیلت اخلاقی در اعماق وجود او ریشه بدواند و در برابر خدا و خلق تواضع کند؛ لباس ساده بپوشد؛ در سلام کردن بر دیگران تقدم جوید؛ صدر مجلس ننشیند؛ با کوچک و بزرگ گرم بگیرد و با متکبران همنشین نشود. خلاصه آن چه را که نشانه تواضع است ، در عمل و سخن به کار بندد. حضرت امام صادق ( علیه السلام ) فرموده است : «إِنَّ فِی السَّمَاءِ مَلَکَیْنِ مُوَکَّلَیْنِ بِالْعِبَادِ فَمَنْ تَوَاضَعَ لِلَّهِ رَفَعَاهُ وَ مَنْ تَکَبَّرَ وَضَعَاهُ ؛ ( 4) دو ملک در آسمان هستند که موکل بندگانند ؛ هر که تواضع کند، اورا بلند مرتبه کنند و هر که تکبر نماید، او را پست مرتبه سازند». تواضع سر رفعت افرازدت تکبر به خاک اندر اندازدت اگر طالب تحقیق بیشترهستید، شما را به مطالعه کتاب های اخلاقی مثل معراج السعاده و چهل حدیث امام خمینی و قلب سلیم شهید دستغیب توصیه می نماییم . موفق باشید.   پی نوشت ها: 1. نسا،(4) آیه 28. 2. إسراء (17) ایه 85. 3. وسائل الشیعة، محمد بن الحسن الحر العاملی، 29 جلد، مؤسسة آل البیت (ع) - قم، 1409 ه. ق، ج 16 ، ص 7 . 4. کافی، ثقة الإسلام الکلینی، 8 جلد، دار الکتب إسلامیة - تهران، 1365 ه. ش. ج 2، ص 122 . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه