فلسفه تشریع ازدواج موقت چیست؟

بدیهى است انسان ها داراى غرایز مختلفى هستند ، که غریزه جنسى یکى از نیرومندترین آنها است و از سوى دیگر طبیعى است که اگر این غرایز اشباع نگردد و پاسخ صحیحى به آن داده نشود و در مسیر سازندگى فردى و اجتماعى مورد بهره بردارى قرار نگیرد پیامدهاى منفى ، چون بى بندوبارى جنسى ، بیمارى هاى روحى و روانى ، خودکشى ، قطع نسل و . . . را در پى خواهد داشت و از همین رو شارع مقدّس ، براى جلوگیرى از انحرافات اجتماعى و ناهنجارى هاى جنسى به امر ازدواج جنبه قانونى و شرعى داده است . در مرحله اول ، اگر شرایط و امکانات اقتصادى و . . . مساعد بود ، اقدام به ازدواج دایم نماید ، و چنانچه ازدواج دایم به هر دلیلى ممکن نبود ازدواج موقت را پیشنهاد کرده است . از برخى احادیث نیز استفاده مى شود که این قانون در شرایط خاص جنگى و دورى از همسران نهاده شد . چنانچه در صحیح مسلم آمده است : H « . . . عن قیس قال سمعت عبد الله یقول کنا نغزو مع رسول الله صلى الله علیه وآله لیس لنا نساء فقلنا الا نستخصى فنهانا عن ذلک ثم رخص لنا ان ننکح المرأه . . . إلى اجل ثم قرأ عبد الله « یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَیِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ » 1 » 2 E « . . . قیس گفت : از عبدالله شنیدم که مى گوید : همراه رسول خداصلى الله علیه وآله در جنگ بودیم ، دور از زنان خود ، به پیامبرصلى الله علیه وآله عرضه داشتیم : آیا خود را اخته نکنیم ؟ ! پیامبرصلى الله علیه وآله ما را از این کار نهى فرمود و سپس به ما اجازه داد تا براى مدتى زنانى را به نکاح درآوریم . سپس عبدالله بن مسعود ، این آیه را خواند : اى کسانى که ایمان آورده اید ، چیزهاى پاکیزه اى را که خدا براى ( استفاده ) شما حلال کرده حرام نشمارید و از حد تجاوز نکنید که خداوند متجاوزان را دوست نمى دارد » . هم چنین در قرآن آمده است : « فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَهً » 3 « زنانى را که مُتعه مى کنید ، واجب است مهر آنان را بپردازید » . این آیه درباره ازدواج موقت است و بنا بر برخى روایات در وضعیت جنگى که مسلمانان از موطن و همسران خویش دور بودند ، نازل شده است . اما با استفاده از روایات دیگر به خوبى فهمیده مى شود که اختصاص به شرایط جنگى ندارد و شامل همه مواردى مى گردد که مرد ، به همسر خود دسترسى نداشته و یا امکان ازدواج دایم ندارد . و یا ضرورت دیگرى اقتضاء کند . در روایتى از فتح بن یزید نقل شده است که از ابا الحسن علیه السلام در مورد متعه پرسیدم ، حضرت فرمود : H « هى حلال مباح مطلق لمن لا یغنه الله بالتزویج فلیستعفف بالمتعه فان استغنى عنها بالتزویج فهى مباح له اذا غاب عنها » E 4 « براى کسى که خداوند با تزویج او را بى نیاز نکرده است ، به وسیله ازدواج موقت پاکدامنى پیشه نماید ، اگر هم به سبب ازدواج از متعه بى نیاز باشد ، باز متعه گرفتن هنگامى که همسرش از پیش او رفته باشد ، براى او مباح است » . هم چنین امام کاظم علیه السلام به على بن یقطین که از آن حضرت درباره متعه پرسیده بود مى فرماید : H « ما انت و ذاک قد أغناک الله عنها . . . » E 5 « تو را به نکاح متعه چه کار ؟ ! و حال آنکه خداوند تو را از آن بى نیاز کرده است » . با ملاحظه این روایات که منحصر در این ها هم نیست 6 ، دانسته مى شود که تشریع متعه براى مواقع ضرورى و براى کسانى است که عوامل گوناگون آنها را از دسترسى و امکان به ازدواج دایم باز مى دارند و یا اینکه با ازدواج دایم نیز غریزه آنها مهار و اشباع نمى شود . بنابراین تشریع اولیه متعه براى این نبوده است که هوسبازان به صورت گسترده در شهوات و هوى و هوس ها غرق شوند ، و چنان با این حکم الهى بازى نمایند که دوست و دشمن از آن تنفر پیدا کنند و آن را مساوى با زنا و فحشا بدانند . بلکه هدف از جعل و تشریع ازدواج موقت ، حفظ کردن افراد نیازمند از آلودگى به گناه و فحشا است . 7 اینک به برخى از آثار و فواید ازدواج موقت که فلسفه تشریع آن را روشن مى کند اشاره مى نماییم : {J . 1 پیشگیرى از زنا J} وجود و گسترش زمینه هاى تحریک جنسى در شرایط امروز از یک سو و موانع موجود در راه ازدواج دایم از سوى دیگر مشکل حاد جنسى را براى جوانان به وجود آورده است ، به گونه اى که اگر راهکار منطقى همانند ازدواج موقت نهادینه و فرهنگ سازى نشود ، ممکن است جوانان به روابط نامشروع زنا و انحرافات جنسى رو آورند که عواقب ناگوارى براى خانواده ها و جامعه انسانى پدید خواهد آورد . از این رو ، در حدیثى معروف از امام على علیه السلام و امام صادق علیه السلام آمده است : « اگر خلیفه دوم از ازدواج موقت نهى نکرده بود ، هیچکس زنا نمى کرد مگر شقى و بدبخت » . 8 {J . 2 حفظ ایمان و بندگى J} « گناه » اصلى ترین مانع بندگى خداوند متعال و یکى از عوامل بازدارنده ، از حق و اخلاق نیک است . از رایج ترین گناهان در میان قشر جوان ، مفاسد ناشى از غریزه جنسى است . هیجانات جنسى دوران تجرد ، او را از یاد خدا بازداشته ، از پذیرش نصایح و موعظه هاى اخلاقى و بروز آن ، در اعمال و رفتارش منع مى کند . ازدواج موقت این هیجانات را از بین برده یا لااقل از شدّت آن مى کاهد . این جاست که زمان بازگشت به فطرت خداجویى فرا مى رسد و زمینه پذیرش اخلاق حسنه مهیّا مى گردد و لذا ازدواج موقت به عنوان یکى از سنت هاى الهى همواره مورد تأکید بوده است . 9 {J پیشگیرى از سوء استفاده جنسى J} یکى از مهم ترین غرایز انسانى که در تمامى نوع بشر وجود دارد غریزه جنسى است . استعمارگران و سودجویان ، پیوسته به فکر سوء استفاده از این نعمت خدادادى بوده و هستند . کشور اسلامى « اندلس » با همین شیوه سرنگون شد و به کشور مسیحى نشین « اسپانیا » تبدیل گشت ! امروز نیز دولت هاى استعمارى ، مردم کشورهاى جهان سوم و حتى مردم خود را در فساد غرق نموده و از غفلت به وجود آمده ، حداکثر استفاده را مى برند ! دشمنان کشور ما نیز سال ها است از این حربه براى ضربه زدن به مردم ما سود مى جویند که از آن تحت عنوان « تهاجم فرهنگى » یاد مى کنیم . در این میان افراد سودجوى فراوانى با راه اندازى شرکت هاى بزرگ فیلم ، عکس و . . . به شرافت و عفت انسان ها هجوم آورده و کانون خانواده ها را به اضمحلال سوق مى دهند . بدون تردید در جامعه که مردم به عفت ، فضیلت و تقوا ایمان دارند ، اگر ازدواج موقت رواج داشته باشد ، هرگز جاى پایى براى مهاجمان فرهنگى و سوداگران عفت و پاکدامنى باقى نمى ماند . در واقع مؤثرترین راه مقابله با « تهاجم فرهنگى » احیاى فرهنگ ازدواج موقت است و بدون این سنت ، سایر کارها ، آب در هاون کوبیدن است . 10 نتیجه اینکه ازدواج موقت براى جلوگیرى از انحرافات و روابط نامشروع تشریع شده است ، تا بدین وسیله عفاف و پاکدامنى حفظ شود . ( 1 ) مائده ( 5 ) ، آیه . 87 ( 2 ) صحیح مسلم ، مسلم النیسابورى ، مجلدات 8 ، ج 4 ، ص 130 ، دارالفکر ، بیروت . ( 3 ) نساء ( 4 ) ، آیه . 24 ( 4 ) وسائل الشیعه ، شیخ حر عاملى ، مجلدات 30 ، ج 21 ، باب 5 ، ح . 2 ( 5 ) همان ، باب 5 ، ح . 1 ( 6 ) براى آگاهى بیشتر . ک : همان ، باب . 5 ( 7 ) . ک : جزوه درس خارج فقه ، ناصر مکارم شیرازى ، . 1382 / 7 / 14 ( 8 ) وسایل الشیعه ، ج 21 ، باب 1 ، ص . 11 ( 9 ) همان ، کتاب النکاح ، باب 12 ، از ابواب المتعه . ( 10 ) براى آگاهى بیشتر . ک : روابط پسر و دختر ، محمدرضا احمدى و همکاران ، قم : نشر معارف ، 1386 ، ص 107 به بعد . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه