چرا خداوند در قرآن به زیتون و انجیر قسم خورده است و این قسم چه فایده ای داشته یا دارد؟

پرسش را در دو بخش بررسی می‌کنیم:اول: حکمت و فلسفه‌ سوگند در قرآن؛مفسّران و صاحب‌نظران علوم‌قرآنی دلایل متعددی را برای قسم‌های قرآن بر شمرده‌اند که با بررسی آنها مطلب روشن می‌گردد:1. برخی قائلند سوگندهای قرآن به خاطر نشان دادن عظمت و تأکید بر مطلبی است که بعد از قسم می‌آید. یعنی این مطلبی که دنباله آیات معمولاً بیان می‌کند؛ مطلب مهمی است.[1]2. حکمت دوم قسم‌های قرآن این است که گاهی خداوند می‌خواهد عظمت آن مطلبی را که به آن سوگند یاد کرده، نشان دهد.[2]همچنین سوگندهای قرآن فکر و عقل انسان را توسعه می‌دهد؛ در واقع تمام هستی را جولانگاه فکر بشر قرار می‌دهد و وی را در عالم محسوسات، مادی و عالم غیب به پرواز درمی‌آورد؛ زمین، خورشید، ستارگان، کهکشان‌ها و حتی انجیر و زیتون را در برابر فکر او عرضه می‌کند تا همه و همه را مورد مطالعه قرار دهد و با تحقیق و دقّت آنها را بررسی کند.[3]3. احتمال دارد که در سوگندهای قرآن «رَب» در تقدیر است، یعنی «والفجر» در اصل «رب‌الفجر» بوده، یعنی سوگند به پروردگار سپیده دم و اصولاً هر جا خداوند به امور مادی قسم می‌خورد یک «رب» در تقدیر است. مثلاً سوگند به پروردگار خورشید، سوگند به پروردگار ماه و... .در نتیجه می‌توان این سه احتمال را با هم جمع کرد، زیرا با هم منافاتی ندارند، به هرحال سوگندهای قرآن هم اشاره به عظمت مطلبی که به آن قسم یاد شده و هم عظمت مطلبی که برایش قسم خورده دارد و هم بر عظمت خالق آنها ناظر است. بنابراین قسم‌ها و سوگندهای قرآن برای اثبات راستگویی خداوند تبارک و تعالی نیست؛ بلکه برای نشان دادن عظمت اینگونه مطالب و اهمیت آنهاست.دوم: چرا خداوند به انجیر و زیتون قسم خورده است؟یکی از قسم‌های قرآن، قسم به انجیر و زیتون است که مفسرین احتمالاتی در مورد این دو قسم ذکر کرده‌اند، مانند:الف. مراد از «تین»، کوهستانی است که «دمشق» ‌بر بلندی آن واقع شده؛ و منظور از «زیتون» کوهستانی است که «بیت‌المقدس» بر بالای یکی از کوه‌هایش بنا شده است و اطلاق نام دو میوه‌ «انجیر» و «زیتون» بر این دو کوه، شاید برای این بوده که این دو میوه در این دو منطقه می‌روید و سوگندخوردن به این دو منطقه هم شاید به خاطر این بوده که عده‌ بسیاری از انبیا در این دو منطقه مبعوث شده‌اند.ب: برخی «تین» و «زیتون» را اشاره به دو دوران حضرت آدم و حضرت نوح7 می‌دانند؛ چرا که لباسی که آدم و حوا در بهشت پوشیدند از برگ درختان انجیر بود و در پایان طوفان نوح، شاخه‌ زیتونی از آب بیرون آمد که نوح فهمید طوفان پایان‌یافته است.ج. در روایتی وارد شده که «تین» مدینه و «زیتون» بیت المقدس است.[4] البته احتمالات دیگری در این باره ذکر شده است.[5]د: مقصود دو میوه معروف می‌باشد. اگر این دو قسم را بر معنای ابتدایی آنها حمل کنیم یعنی «انجیر» و «زیتون» دو میوه معروف؛ باز سوگند با معنایی است. زیرا انجیر و زیتون دارای ارزش‌ غذایی فراوانی است که غذاشناسان و پزشکان فوائد بسیاری را برای آنها بر شمرده‌اند که برخی از آنها را در اینجا مطرح می‌کنیم:زیتونبی‌شک تمامی میوه‌هایی که خداوند منان آفریده، ارزشمند است، ولی نباید تردید کرد که برخی از آنها از لحاظ ارزش و خاصیت غذایی، به نوعی بر دیگری برتری دارند؛ در این میان «زیتون» از جمله میوه‌هایی است که هم دارای خاصیت غذایی و هم ارزش دارویی و هم منبعی برای سوخت و ایجاد روشنایی است، از برگ و هسته‌ی آن نیز استفاده می‌شود.[6] به گفته‌ برخی متخصصین زیتون معجزه گراست و برای درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله درمان نقرس، تصلب شرائیین، فشار خون و دردهای عصبی موثر است.نکته قابل توجه اینکه در میان مواد غذایی چه نباتی و چه حیوانی، هیچ ماده‌غذایی به اندازه‌ زیتون دارای «پتاسیم» نیست، و اگر بدانیم «پتاسیم» چیست؟ و چه نقشی در حفظ حیات ما دارد؟! خواهیم فهمید چرا باید زیتون را مورد توجّه قرار داد.به طور خلاصه، «پتاسیم» در سازندگی عضلات بدن و انرژی بدن موثر است و در ساختمان ترشحات غدد داخلی بدن به کار رفته است که در حفظ نیروی فعال و نشاط زندگی لازم است و از طرفی کمبود «پتاسیم» در بدن، رشد را متوقف می‌سازد پلکها متورم می‌شود و دستگاه تنفس دچار اختلال می‌شود.«پتاسیم» در فعالیت و قدرت تصفیه و شستشوی سلول‌های کبدی، مؤثر است و موجب می‌گردد تا کبد مواد سمی، اوره و اسیداوریک را بهتر و بیشتر از خون گرفته خارج نماید.«پتاسیم» در قدرت دفعی کلیه‌ها نقش اساسی دارد و موجب فعالیت بیشتر کلیه‌ها و دفع مواد سمی از خون می‌گردد و بدین لحاظ «پتاسیم» را از داروها و درمان کننده بیماری‌های کلیه می‌دانند.«پتاسیم» حتی در ساختمان گلبول‌های قرمز خون وجود دارد و در فعالیت و سازندگی و حفظ آن اثر دارد.غیر از پتاسیم ـ که وجودش برای ادامه‌ حیات و حفظ تندرستی ما ضروری است ـ مواد معدنی دیگری چون فسفر، کلسیم، منیزیم، آهن در زیتون وجود دارد که هرکدام نقش شگرف و سازنده‌ای در زندگی ما دارند.[7]انجیر«انجیر» نیز میوه‌ای است که جنبه‌ دارویی فراوانی دارد و چیز زائدی ندارد و تمامش خورده می‌شود غذای لطیف و سریع‌الهضم است و لینت طبع می‌آورد، بلغم را تحلیل می‌دهد و کلیه‌ها را پاک و سنگ مثانه را از بین می‌برد و راه کبد و سپرز را باز می‌کند و بدن را فربه می‌سازد.[8]«انجیر» دارای مواد و ترکیبات غذایی و دارویی سبک و خوشخوراک است که تازه و خشک آن، گوشت و هسته و پوستش برای همه و هر سنی قابل استفاده و گواراست[9].و در روایتی از امام رضا7 آمده است: «انجیر بوی دهان را می‌برد، لثه‌ها و استخوان‌ها را محکم می‌کند، مو را می‌رویاند، درد را بر طرف می‌سازد و با وجود آن نیاز به دارو نیست و همچنین می‌فرماید: انجیر شبیه‌ترین میوه به میوه‌ بهشتی است.»[10]انجیر حاوی مقدار زیادی «فسفر» می‌باشد که در تقویت هوش و حافظه بسیار موثر است نیز سرشار از «پتاسیم» که برای سلامتی کودکان ضعیف و کم‌خون و بی‌اشتها مفید می‌باشد، مقدار قابل توجهی، کلسیم دارد، که هم سازنده خون و استخوان و هم در ایجاد عضلات بدن و نیروی اعصاب و افزایش قدرت جسمانی مؤثر است. امروزه کارخانجات بزرگ داروسازی، از مواد موجود در انجیر و خواص حیاتی آن برای ساخت داروهای لازم جهت درمان و دفع سموم بدن استفاده می‌کنند.[11]بنابراین:با در نظر گرفتن کلام مفسرین و صاحب‌نظران و توجه به فوائد غذایی سرشار «زیتون» و «انجیر» می‌توان گفت: قرآن با سوگند به این دو میوه توجه و حس کنجکاوی انسان را نسبت به این دو غذا جلب کرده است و شاید یکی از حکمت‌های مهم سوگند قرآن به این دو میوه به اهمیت و ارزش غذایی آن باشد.منابع جهت مطالعه:1. قسم‌های قرآن، آیت الله مکارم شیرازی.2. سوگندهای قرآن، ابوالقاسم رزاقی.3. تحلیلی بر سوگندهای قرآن، محمد فاکر میبدی.4. گیاهان در قرآن، دکتر محمد اقتدار حسین فاروتی.____________________________________....[1]. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج 27، ص 39.[2. تفسیر نمونه، ج 27، ص 39.[3]. سوگندهای قرآن، ابوالقاسم رزاقی، ص 45.[4]. تفسیر نور الثقلین، ج 5، ص 606، حدیث 4، به نقل از همان.[5]. ر.ک: تفسیر نمونه، ج 27، ص 140.[6]. از معدود میوه‌هایی است که قرآن از آن نام برده است. نحل/ 11، مومنون/ 20.[7]. قسم‌های قرآن، ابوالقاسم رزاقی، ص 441.[8]. سفینه البحار، ج 1، ص 128، به نقل از سوگندهای قرآن، ص 446.[9]. همان.[10]. کافی، ج 6، ص 258 و همچنین علامه مجلسی در بحارالانوار، ج 66، ص 184 روایات متعددی در مورد انجیر آورده است.[11]. مکتب اسلام، سال11، ش9، ص60 و 61 به قلم دکتر محمدحسین حاجبی، به نقل از سوگندهای قرآن رزاقی، ص 448 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه