راه ریشه کنی همه رذایل و خودیت چیه؟ چون اگه این خودیت از بین بره همه مشکلات حله؟

راه‌کار کلی برای از بین بردن رذایل اخلاقی، تلاش در دو بعد نظری و عملی می‌باشد:بعد نظری: با کمک گرفتن از آیات الهی، روایات ائمه‌ی معصومین (سلام الله علیهم اجمعین) و مراجعه‌ی به کتب بزرگان دین در خصوص رذایل اخلاقی، می‌توانیم آن‌ها را شناسایی کرده و سپس خانه‌ی دل را از وجودشان، پاک کنیم. اگر انسان به ارزش‌های وجودی خود پی‌ببرد و متوجه گوهرهای ارزنده درون خود گردد و بفهمد تا چه مرحله‌ای می‌تواند پیش رود و درک کند، جایگاه او از فرشتگان مقرب الهی نیز می‌تواند فراتر باشد، آن گاه خود را رایگان نمی‌فروشد و کشور وجودش را تسلیم سپاه صفات بد و اخلاق ناپسند نخواهد کرد.بعد عملی: در این زمینه باید دانست: بطور کلی چون اخلاق بد به تدریج و به طور نامحسوس کشور ارزنده وجود انسان را اشغال کرده‌اند، نمی‌توان این مهمانان نامبارک و بد قدم را یک دفعه و ناگهانی از خانه بیرون کرد؛ بلکه باید به تدریج و با مدارا و دقت به این کار اقدام نمود. مراقبت از اعمال و اخلاق به طور پیوسته و محاسبه نفس و حساب کشیدن از فرد، در کم‌رنگ شدن و ریشه‌کنی صفات و اخلاق بد، نقش اساسی دارند.هر اقدامی در این راه ، گامی به سوی پیروزی و رسیدن به هدف است.شرکت در مراسم مذهبی و مراسم دعا و توسل و تلاوت قرآن کریم و نیز معاشرت با دوستان صالح و با تقوا و با اخلاق و مطالعه سیره امامان (علیهم السلام) و اخلاق بزرگان از علمای دین در دوری از صفات رذیله و اصلاح فرد تأثیر به‌سزایی دارند.و اما در خصوص رذیله‌ی خودیت و خودخواهی:در مقدمه لازم به توضیح است که: هر انسان در ابتدا خصلت خودمحوری دارد و همه چیز را برای خودش می‌خواهد و تا زمانی که موفق به کسب معرفت و خودسازی نشود، نمی‌تواند از بند خود و خودخواهی خلاصی یابد. خودمحوری و خودبینی چند قسم می‌شود:1- تمام تلاش و کوشش انسان برای خود و شکم و زندگی و فرزندان باشد. این خصلت خیلی شبیه حیوانات است.2- انسان همه چیز را برای خودش بخواهد و قانع نباشد و بیش از اندازه و نیاز جمع آوری کند, به دیگران هیچ اعتنایی نداشته باشد. این خصلت را آز و حرص می‌گویند که سرانجام آن بخل است. این صفت پست‌تر از صفت حیوانی است.3- انسان نمی‌خواهد دیگران چیزی داشته باشند و دائم نقشه می‌کشد دیگران را بیچاره و تهی‌دست کند، ولو این که به خودش هم ضرر برسد. این حسد است که چنین شخصی از درون خود را نابود می‌کند و انسانیت را همانند خوره از بین می‌برد. پس «انانیت» همان خودبینی و خودمحوری و خودخواهی است که اگر افراط شود, تکبر و حرص و حسد می‌شود و اگر تفریط شود, ذلت و خواری و پوچ گرایی، و اگر اعتدال رعایت شود, تواضع می‌باشد که مطلوب است. مرحله اولی که ذکر شد, تا اندازه ای خوب است, زیرا انسان باید به فکر خود و زندگی و خانواده باشد. این از دستورهای اسلامی است. «الکاد لعیاله کالمجاهد فی سبیله: تلاش برای زن و فرزند همانند جهاد در راه خدا است»؛ اما اگر از این حالت خارج شود و به صورت حرص و آز و یا بدتر از آن حسادت درآید, انانیت مذموم و مورد نکوهش است.اسلام به ما اجازه نداده است برای مبارزه با نفس و انانیت از حد اعتدال خارج شویم, به طوری که مانند مرتاض‌های هندی به خود فشار آوریم و به اندک خوراک و خواب اکتفا نماییم و از لذت‌های دنیا کناره گیریم و یا مانند «ملامتیه» که برای مبارزه با نفس، خودشان را پست می‌پندارند و یا در انظار کارهای پستی انجام می‌دهند, تا مردم خیال کنند اینها انسان‌های بدی هستند و یا مانند ضعف‌گراها که آن قدر قدرت خود را تضعیف می‌کنند که گویا کمال انسان را در ضعف می‌دانند. همچون شاعر که گفته است: نه آن مورم که در پایم بمالندنه زنبورم که از نیشم بنالند چگونه شکر این نعمت گزارمکه زور مردم آزاری ندارم برای درمان منیت و خودبینی نخست باید ریشه آن را شناخت و با کنارگذاشتن آن عامل به مبارزه با این بیماری خطرناک قیام کرد. به عبارت دیگر معالجه را باید در مبارزه با عامل شروع کرد نه معلول. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله) می‌فرمایند: هر چیزی که در انسان غرور ایجاد می‌کند وی را مست می‌نماید و سزاوار است با آنها با احتیاط برخورد کند و آنها عبارتند از: مال و ثروت، قدرت و ریاست، علم و دانش، تعریف و ستایش اغراق آمیز، جوانی و نیروی جوانی که هر کدام باد غرور دارد (کنزالعمال، ج 3، ص 459). مرحوم ملا احمد نراقی در معراج السعاده نیز در بحث خودبینی فصلی را گشوده است در باب معالجه این مرض می‌فرمایند: «دو معالجه است یکی اجمالی و دومی تفصیلی. معالجه اجمالی این است که پروردگار خود را بشناسی و بدانی که عظمت و کمال و عزت و جلال، سزاوار غیر او نیست و معرفت به حال خود هم رسانی و بشناسی که تو به خودی خود از هر ذلیلی ذلیل تر و از هر قلیلی قلیل تری... و اما معالجه تفصیلی آن، این است که تفحص کند از آنچه سبب عجب او شده و چاره او را کند به نوعی که مذکور می‌شود و تفصیل آن این است که: اسباب عجب در اغلب علم است و معرفت و عبادت و طاعت و غیر اینها از کمالات نفسانیه مانند ورع و تقوا و شجاعت و سخاوت و امثال اینها و نسب و جمال و مال و قوت و تسلط و جاه و اقتدار و بسیاری اعوان و انصار و زیرکی و ذکاء و فهم و صفا...». سپس این استاد اخلاق برای علاج عجب و خودبینی به سبب هر یک از این عوامل چندگانه به تفصیل راهکارهای مختلف و متعدد ارائه می‌فرمایند که برای اطلاع بیشتر و عملی کردن آن راهکارها به اصل کتاب معراج السعاده، بحث عجب مراجعه کنید و متناسب با عامل به وجود آورنده خودبینی، روش درمان و حل معضل را پیاده کنید. در عین حال ما در اینجا به یک سری راهکارهای کلی اشاره می‌کنیم. امید است مفید واقع شود: الف) به فقر وجودى خود نسبت به خداوند سبحان توجه کامل داشته باشید و یک لحظه از آن غفلت نورزید؛ یعنى، به یک خودشناسى و خداشناسى دقیق و صحیح باید برسید که شما چه هستید و چه مى توانید باشید و اگر لطف و فیض الهى نباشد چه خواهیم شد و آیا اصلاً وجود داشتم و مى توانیم موجود باشیم؟ اگر نازى کند یک دم فرو ریزند قالب ها لذا ضمن توجه به این که ما انسانیم و دارای کرامات انسانیت هستیم، در این آیه شریفه تفکر نماییم: قتل الانسان ما اکفره، من ای شیء خلقه، من نطفه خلقه فقدره، ثم السبیل یسره، ثم اماته فأقبره, (عبس, آیات 17 - 21).ب) جایگاه خود را در مجموعه نظام هستى بیابید که ذره اى هستید در بیکرانه عالم وجود، که گویا بود و نبود ما یکى است. همانند قطره اى در برابر اقیانوس انسان ها و یک ذره اى در مجموعه عالم هستى. علی (علیه السلام) در این زمینه می‌فرمایند: «تعجب می‌کنم از اشخاص مغرور که دیروز نطفه‌ای بودند و فردا لاشه‌ای بیش نخواهند بود» (نهج البلاغه، حکمت 21). و امام باقر (علیه السلام) می‌فرمایند: «راه غرور و خودبرتربینی را به وسیله معرفت نفس مسدود کن» (تحف العقول، ص 285). ج) به ضعف و نقص خود در دستگاه بدن و ناتوانى در انجام کارهایى که مى خواهید انجام دهید ولى نمى توانید بیاندیشید و به یقین بدانید که تمام این امور حکایت از تدبیر مدبرى مافوق همه تدابیر بشرى دارد و او تصمیم گیرنده نهایى است. ح) دیگران را دوست بداریم و به آنها محبت کنیم, زیرا اگر انسان نسبت به بندگان خدا خوش گمان بود و با دید مثبت به آنها نگریست و جنبه‌های خوب آنها را لحاظ کرد, اندک اندک نسبت به آنها محبت پیدا می‌کند و دوست داشتن دیگران موجب می‌شود انسان فقط خود را نبیند و از حالت خودخواهی او کاسته شود.د) باور کنیم که هرگونه عزت و ترقی مادی و معنوی ضمن این که به فعالیت ما بستگی دارد وابسته به اراده و خواست خداوند است و اعمال خودخواهی نه تنها به ترقی انسان کمک نمی‌کند, بلکه می‌تواند در برانگیختن خشم خداوند مؤثر باشد و موجب ذلت و عدم موفقیت انسان در کارها گردد.ر) عمل خودخواهان را بنگریم و ببینیم تا چه اندازه موجب انزجار و ناراحتی اطرافیان نسبت به آنها می‌شود و از آن درس گیریم (ادب از که آموختی از بی‌ادبان).س) برای رفع این صفت بد بسیار دعا و تضرع نموده و از خداوند مهربان بخواهیم تا در خودسازی کمکمان کند که چه بسیار بیماری‌های جسمی و روحی با دعا و توسل علاج گشته اند. ه) روایات و آیاتى و ضرب المثل ها و حکایاتى که در مذمت، عواقب شوم این صفت بیان شده است، زیاد مطالعه کنید. «چند توصیه‌ی کلی»:یک) هیچ گناهی را کوچک نشمارید.دو) در ابتدای روز با خدای متعال شرط کنید که صفات زشت را ترک کنید و در طول روز مراقب اعمال و رفتار خود باشید و در پایان روز از خویش حساب بکشید. اگر از عملکرد خویش راضی بودید، خدای را شکر گویید و در صورتی که راضی نبودید، بر خویش سخت بگیرید.سه). بدانید که همواره در محضر خدای بزرگ هستید ، او بر شراشر وجود شما اشراف دارد و از ظاهر و باطن شما آگاه است.چهار) از خداوند با دعا و نیایش استعانت و استمداد بجویید، زیرا که خود فرمود: اگر فضل و رحمت خدا بر شما نبود هیچ کدام به فضیلت و تزکیه روی نمی‌آوردید. (نور، آیه 21)پنج) اعمال و عادات نیکو را جایگزین رفتار ناپسند نمایید; مانند شرکت دائمی در نماز جماعت، نماز شب، زیارت اهل قبور، دعا، امانتداری، راستگویی، خدمت به والدین و.... قرآن کریم می‌فرماید: خوبی‌ها سرانجام میدان را بر بدی‌ها تنگ خواهد کرد و آنها را از بین خواهد برد. (هود، آیه 114)شش) مطالعه پیرامون زندگی پارسایان و زاهدان و مطالعه کتب اخلاقی را فراموش نکنید.ونکته ی پایانی اینکه: ریشه‌کن کردن رذایل اخلاقی، یک فرایند تدریجی و دراز مدت است؛ راهی است که باید با استقامت و تحمل فراوان طی نمود و اینگونه نیست که بتوان یک شبه آن را پیمود.در زمینه موضوعات مطرح شده بهتر است به کتاب معراج السعاده و اخلاق اسلامی مراجعه کنید. کتاب‌های بیشتری جهت مطالعه معرفی می‌شود.منابع اصلی اخلاق اسلامی:-راه روشن, ترجمه مهجه البیضاء فیض کاشانی- اخلاق اسلامی, ترجمه جامع السعادات ملا مهدی نراقی- معراج السعاده، ملا احمد نراقی- نقطه های آغاز در اخلاق عملی آیت الله مهدوی کنی - اخلاق در قرآن (3 جلد) مصباح یزدی- اخلاق در قرآن، آیت الله جوادی آملیمنابع بیشتر:- خودشناسی برای خودسازی، مصباح یزدی- تهذیب نفس، ابراهیم امینی- مقالات استاد محمد شجاعی- خودسازى، شهید باهنر- خودسازى، محمد یزدى- جهاد با نفس، ج 3، حسین مظاهرىپیروز و موفق باشید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه