من به دلیل مشکلات زندگی نمی‌توانم زبانم را کنترل کنم علاوه بر این‌که خیلی حرف می‌زنم، گرفتار بسیاری از آفات زبانی هستم خواهش می‌کنم به من بگویید چگونه می‌توانم از آفات زبانی همچون تهمت، غیبت و سخن‌چینی که گرفتار آنها هستم در امان باشم؟

زبان ترجمان دل و کلید شخصیت انسان است. آن چه بر صفحه روح انسان نقش می‌بندد. قبل از هر چیز بر صفحه زبان و در لابه‌لای گفته‌های او ظاهر می‌شود. زبان در عین این‌که یکی از شگفت انگیزترین آفریدهای پروردگار و از بزرگ‌ترین نعمت‌های او است، می‌تواند بسیار خطرناک و سرچشمه گناهان بیشماری باشد و خرمن سعادت انسان را به آتش بکشد.پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) زیبایی انسان را در زبان او می‌داند: «اَلْجَمَالُ فِی الْلِّسَانِ»[ بحار الانوار، ج77، ص 141.].سخن گفتن نعمت بسیار بزرگی است که عامل تفهیم در زندگی اجتماعی آدمی است، هر چه اجتماع بزرگ‌تر و روابط گسترده‌تر شود نیاز به خوب صبحت کردن و رعایت آداب گفت‌وگو بیشتر احساس می‌شود. در جامعه کسانی موفق‌ترند که بهتر می‌توانند خواسته‌ها و نظریات خود را بیان کنند و یا رسا و زیبا سخن گویند، و از آنجا که زبان مهم ترین وسیله ارتباط انسان ها با یکدیگر و اطلاع رسانی و مبادله افکار و اندیشه ها است، می توان آن را از فعال ترین عضو بدن یاد کرد، زبان از یک‌سو اختیار انسان است و از سوی دیگر حاکم بر انسان است. ازاین‌رو اگر افسار گسیخته باشد، خطرات آن با خطرات هیچ یک از اعضاء دیگر قابل قیاس نیست، آفات و گناهان کبیره ای که از زبان برمی خیزد، بسیار است. مانند: تهمت، دروغ، غیبت، سخن چینی، گواهی به باطل، خودستایی،اشاعه فحشاء و نشر اکاذیب، بیهوده گفتن، ناسزا گویی، خشونت با زبان، اصرار بی جا، چاپلوسی، مسخره کردن، و آزار رسانی، نکوهش دیگران، کفران نعمت.بر همین اساس از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده فرمود: «اِنَّ اَکْثَرَ خَطَایَا اِبْنِ آدَمَ فِی لِسَانِه»[ مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، ص 174.]؛ «قطعاً بسیاری از گناهان انسان از ناحیه زبان او است».و در بیان دیگری حضرت علی(علیه السلام) فرمود:«صَلاَحُ الاِنْسَانِ فِی حِفْظِ الْلِّسَان»[ عیون الحکم والمواعظ، ص 301.]؛ «صلاح انسان در کنترل زبان است».ازاین‌رو لازم است هر فردی برای کنترل و استفاده صحیح از زبان برنامه‌ای داشته باشد. مهمترین اموری که می‌تواند ما را در کنترل زبان و پرگویی یاری کند عبارتند از:1. توجه جدی به خطرات زبانبرای پرهیز آسیب‌های زبان قبل از هر چیز توجه کامل به خطرات آن لازم است. هر روز صبح که انسان از خواب بیدار می‌شود باید به خود توصیه کند که باید مراقب خطرات زبانش باشد. زیرا این عضو می‌تواند انسان را به اوج سعادت یا خاک ذلت و شقاوت بکشاند. در حدیثی از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) چنین آمده است: «هنگامی که فرزندان آدم صبح می‌کنند تمام اعضای بدن به زبان هشدار می‌دهند و می‌گویند تقوای الهی را در مورد ما رعایت کن، چرا که اگر تو به راه راست بروی، ما نیز به راه راست می‌رویم و اگر تو به راه کج بروی ما نیز به راه کج می‌رویم»[ نهج الفصاحه، ص 189.].امیر مؤمنان(علیه السلام) می‌فرماید: «کسی که سخن بسیار بگوید خطا و لغزش او فراوان می‌شود و کسی که خطا و لغزشش فراوان گردد حیاء او کم می‌شود و کسی که حیائش کم شود، پرهیزگاری‌اش کم می‌شود و کسی که پرهیزگاریش کم شود، قلبش می‌میرد و کسی که قلبش بمیرد، داخل آتش دوزخ می‌شود»[ نهج البلاغه، کلمات قصار 349.].«اَلْکَلاَمُ کَالدَّوَاءِ قَلِیلُهُ یَنْفَعْ وَ کَثِیرُهُ قَاتِل»[ تصنیف غرر الحکم و دررالکلم، ص 211.]؛ «سخن مانند داروست، اندکش مفید و زیادش کشنده است».2.تمرین سکوتتوجه به اهمیت و آثار سکوت فرد را از پرگویی دور نگه می‌دارد. هر قدر انسان کمتر سخن بگوید، لغزش‌های او کمتر است و هر قدر بیشتر سکوت کند، سلامت او بیشتر است. علاوه بر این تمرین و تجربه سکوت سبب می‌شود که انسان زبانش را در اختیار خود بگیرد و از طغیان و سرکشی آن بکاهد. باید توجه داشت که مراد سکوت مطلق نیست چون بسیاری از مسائل مهم زندگی اعم از معنویات و مادیات و عبادات و فرا گرفتن علوم و فضایل و اصلاح در میان مردم، از طریق سخن گفتن است، بلکه منظور کم سخن گفتن، یا به تعبیر دیگر خاموشی در برابر سخنان فساد انگیز یا مشکوک و بی‌محتوا و مانند آن است.روایاتی که ارزش و آثار سکوت را بیان می‌کند[ ر.ک: میزان الحکمه، ج 5، ص 435.]:1. سکوت طولانی را رعایت کن چون شیطان را از تو می‌راند و در امر دین یاور و مددکار توست.2. سکوت دری از درهای حکمت است؛ سکوت محبت می‌آورد و راهنما به هر کار خیر است.3. انسان ساکت هیبتش زیاد است.4. اگر سخن گفتن نشانه سخنوری است در سکوت سلامت و ایمنی از لغزش است.5. هیچ نگهبانی چون سکوت نیست.در حدیثی جامع و جالب از امیرمؤمنان(علیه السلام) می‌خوانیم: اگر دوست داری از سلامت نفس برخوردار شوی و عیب‌ها و کاستی‌هایت پوشیده بماند، کمتر سخن بگوی و بیشتر خاموش باش تا فکرت قوی و قلبت نورانی گردد[ تصنیف غررالحکم، ص 216، ش 4252.]. البته سکوت همواره امر مطلوبى نیست؛ چنانچه سخن گفتن نیز این‌طور است. پس بایستى سخنان را طبقه بندى کرد و در موارد لزوم سخن گفت.در موارد غیرضرورى نیز از سخن باز ایستاد؛ مثلاً اگر سخن گفتن براى هدایت کسى یا براى ابراز محبت به همسر و فرزند و یا برای احوال پرسى از دیگران باشد، بسیار نیکو است؛ ولى اگر سخن لغو و بیهوده و یا مشتمل بر گناه باشد، در این صورت بایستى از آن پرهیز کرد.سعدی نیز در این باره سروده است:اگر چه پیش خردمند خامشی ادب استبه وقت مصلحت آن به که در سخن کوشیدو چـیــز طیره عقل است: دم فــرو بستنبه وقــت گفتـــن و گفتن به وقـت خاموشــیو نیز گفته است:سخن گرچه دلبند و شیرین بود سزاوار تصدیق و تحسین بودچــو یکبــار گفتــی، مگــو باز پـس که حلوا چو یکبار خوردند، بس3. مراقبهداشتن حالت مراقبه نسبت به همه اعمال به ویژه گفتار و فعالیت‌هایی که توسط زبان انجام می‌گیرد و محاسبه و حسابرسی در هنگام خواب و در پایان فعالیت‌های روزانه عاملی مهم در کنترل زبان و بازداشتن آن از پرگویی است و موجب می‌گردد که به تدریج گفتار انسان تحت کنترل درآید و پرگویی انسان مهار گردد.باید توجه داشت که دوری از پرگویی کاری تدریجی و طولانی است. انسانی که سال‌ها به پرگویی عادت داشته است، نمی‌تواند یک روزه بر خلاف آن عمل کند، بلکه باید قرار بر این بگذارد که هر روز مقداری از پرگویی‌اش را کم کند تا به تدریج با تسلط بر زبان و سخنانش بتواند به مقدار لازم و ضروری از زبانش استفاده کند و سخن بگوید.علاوه بر راهکارهای پیش‌گفته، توصیه می‌شود:دوستان متین و کم حرف را به عنوان رفقاى صمیمى خود انتخاب کرده و با آنها بیشتر رفت و آمد کنید.با اساتید، بزرگان بیشتر رفت و آمد کنید و از آنها الگو بگیرید.درباره ارزش و اهمیت سکوت کتاب‌های علمى، اخلاقى و روایات ائمه معصومین(علیهم السلام) مطالعه کنید و درباره آنها بیاندیشید.رفتارهای را که مغایر با زیاد سخن گفتن است، تقویت کنید. مثل گوش کردن فعال، توجه نمودن به گفته‌های دیگران و تفکر و تأمل کردن نسبت صحبت‌های که صورت گرفته.خود را با موقعیت‌های که کمتر در آنها صحبت می‌کنید آشنا نمایید مثلاً مطالعه کتاب مورد علاقه، مجلات و روزنامه. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه