فلسفه نماز چيست؟ براي چه نماز مي خوانيم؟

اين که چرا نماز واجب شده است و آن همه مورد اهتمام واقع شده است بطوري که هيچ گاه از انسان و در هيچ حالتي از حالات ساقط نمي گردد، مطلب مهمي است. چون عدم آگاهي به فلسفه و حکمت نماز و ساير احکام موجب رکود و انجام کورکورانة آنها خواهد شد و دين اسلام به بصيرت و توجه در اعمال و دقت نظر در آنها اهتمام زيادي قائل است. و لذا به قدر ادراک بشري، فلسفه و حکمت آنها را بيان نموده است تا در پرتو آگاهي به فلسفه و حکمت آنها علاوه بر تعبّد و تسليم در برابر فرمان حق با بصيرت و شناخت بيشتري به انجام اعمال خود بپردازد. ارتباط با خدا انسان فطرتا نياز به ارتباط با آفريدگارش دارد و بايد اين نياز دروني را با شيوه اي مفيد و سازنده ارضاء کند و به آن پاسخ مثبت دهد چون هر موجودي که لباس هستي پوشيده و از عدم، پاي به عرصه وجود و حيات نهاد به طور مرموز و ناخودآگاهي خواستار و پوياي آفريدگار و صانع خويش است تا پاس حرمت و احترام لازم را بنمايد. و فطرت يک شعور باطني است که انسان را به طور ناخودآگاه به سوي خالق و آفريدگارش رهبري مي نمايد و در اين هدايت به سوي خدا هيچ گونه استدلال و برهاني هم نياز ندارد. دانشمندان غربي هم بر اين مسأله اذعان دارند، از جمله ژان ژاک روسو مي گويد: راه خداشناسي منحصر به عقل نيست بلکه شعور فطري بهترين راهي است که براي اثبات اين موضوع که همة موجودات غير انسان، با شعور خدا را مي پرستند. آلکسس کارل مي گويد: احساس عرفاني جنبشي است که از اعماق فطرت سرچشمه گرفته است و يک غريزة اصيل است. انسان همان طور که به آب نياز دارد به خدا نيز محتاج است.(البته آن نیاز جسم انسان است و ارتباط با خدا،نیاز حقیقت انسان است که روح و جان اوست.) اگر اين ارتباط با خدا که يک نياز دروني است رها شود و بدان توجه نگردد، هرگز نابود نمي شود. بلکه در ميان سردرگمي يا سر از الحاد در مي آورد و يا خدايان باطل را جايگزين خداي حقيقي مي کند. نماز در اسلام برنامة جامع و زندة توحيدي است که انسان را از سردرگمي بيرون آورده و نياز ارتباط با آفريدگار را براي انسان به صورت صحيح هدايت مي نمايد. و تکرار نماز در هر شبانه روز اين ارتباط را هموارتر و تازه نگه داشته و کامل مي نمايد. درس بندگي از کلاس نماز يکي از اسرار و مهم ترين فلسفة نماز، بلکه همة عبادات درس عبوديت و بندگي خدا است. در دستور نماز شرايط و وظائف متعددي وجود دارد مانند وضو، غصبي نبودن مکان و لباس و آب و پاک بودن بدن، رکوع سجود و روبه قبله بودن و... که انسان مسلمان خود را روزي پنج نوبت مسئول و موظف به انجام آنها مي داند و فرمان الهي را با کمال تسليم و تواضع انجام مي دهد و همين مراقبت درس بندگي را به انسان آموزش مي دهد و البته اين بندگي براي انسان افتخاري بزرگ است که در ساية آن به کمال و اوج آزادگي از ماسواي خدا مي رسد و بر همين اساس است که در تشهد نماز، اول به عبوديت و بندگي پيامبر و بعد به رسالت و نبوت پيامبر اقرار مي کنيم. مايه آرامش و اطمينان ياد خدا ماية حيات قلوب و آرامش دل ها و رفع پريشاني و اضطراب است، همچنان که خدا مي فرمايد: الا بذکر الله تطمئن القلوب «آگاه باشيد که ياد خدا ماية اطمينان دل هاست». ياد خدا بسياري از فضائل انساني را در درون انسان زنده مي کند و انسان را به انجام مسئوليت ها وا مي دارد. و همة عبادات ذکر خداست و چون نماز نقش بارزتري در زنده نگه داشتن ياد خدا در دل ها دارد خداوند متعال در قرآن مي فرمايد: نماز را بر پا دار تا به ياد من باشي و تکرار نماز در هر شبانه روز، غفلت را از سر راه بيرون رانده و برنامه ارتباط و پيوند با خدا را شکوفا مي کند. صبح هنگام که نماز صبح را مي خواند و با معبود خود تجديد پيمان مي کند، تا مدتي با ياد او از هوس هاي نفساني بيمه مي شود و همين که شعلة ياد خدا در دل او کم فروغ شد، وقت نماز بعدي مي رسد و ياد خدا را در دل او پر فروغ مي کند. و جاي هيچ شک و ترديدي وجود ندارد که يکي از مشکلات اساسي بشر امروزي فراموشي خدا و روي آوردن به ظواهر دنيا است و هر چه هم بيشتر غرق در لذات زود گذر دنيا مي شوند، از خدا دورتر و مشکلات آنها بيشتر مي شود و همين سردرگمي و پوچي بشر امروز بهترين دليل بر اهميت ياد خدا است که در پرتو پيروي از دين مترقي اسلام به دست مي آيد. بازداري از حرص و آز و کم طاقتي خداوند متعال مي فرمايد: انسان حريص و کم طاقت آفريده شده و هنگامي که بدي به او رسد بي تابي مي کند و هنگامي که خوبي به او رسد مانع از ديگران مي شود. مگر نمازگزاران، آنان که نمازها را مرتبا انجام مي دهند. انسان داراي غرائز منفي و مثبتي است که اگر غرائز منفي او بر اثر تعليمات الهي کنترل نگردد، به گمراهي کشيده خواهد شد و يکي از آن غرائز منفي خصلت زشت حرص و آز و خصلت زشت بي تابي در برابر حوادث تلخ است. بنابراين براي تعديل اين دو خصلت و جلوگيري از طغيان آن نياز به تربيت الهي دارد و خداوند نماز را يکي از مهم ترين عوامل بازدارنده از طغيان حرص و آز و بي تابي معرفي مي کند. چون کسي که با خداوند قادر و متعال ارتباط برقرار مي کند، در پرتو اين ارتباط به وثوق و اطميناني نسبت به آن يگانة بي همتا مي رسد و نسبت به رزق، فقط خدا را مي بيند و مال و دارايي خود را از او مي داند و با روحية توکل و تسليم، از آز و حرص دور مي شود و در مقابل آن چه از خدا به او مي رسد، خود را بندة خدا مي داند و بي طاقتي نخواهد داشت. بازدارندگي از گناهان نماز پرورنده روح و پاک کنندة آن از زشتي ها و ناپاکي ها است، نماز در روح انسان ارادة قوي و نيروي خداترسي مي آفريند و انسان را عبد و بنده حق مي کند و از اسارت و بندگي نفس و هواي شهواني آن آزاد مي کند و در پرتو چنين اراده و نيرويي است که انسان از پليدي ها دور مي شود و استعداد هاي خود را در جهت ترقي و کمال الهي و انساني خود به کار مي گيرد. و لذا با توجه به همين اراده و قدرت معنوي در برابر معاصي، به زانو در نمي آيد و آلوده به آنها نمي شود و چنانچه آلودگي هم حاصل شود، در پرتو نماز آنها آلودگي ها را از روح خود پاک مي کند. استقامت و بردباري نماز انسان را با پناهگاهي مطمئن و ياري مهربان آشنا مي کند که در برابر با سختي ها و مشکلات زندگي به او اتکاء مي کند و در برابر آنها ذليل و خوار نمي گردد. بر همين اساس، خداوند متعال دو مورد در قرآن مي فرمايد: از خصلت صبر و نماز کمک بجوئيد. و اين امر در روان شناسي هم به اثبات رسيده است که با آرامش و اطمينان روحي که از گذر ايمان و اعتقاد حاصل مي شود، انسان مي تواند امواج سهمگين مشکلات را در هم بشکند. نظم و انضباط انجام نماز در اوقات معين و مخصوص، آداب نماز در مورد نيت و قيام و رکوع و سجود و و جاي گرفتن هر موضوعي در محل خودش، علاوه بر آثار مفيدي که در روح انسان مي گذارد، موجب نظم و انضباط در زندگي خواهد شد. همان طور که در زندگي بزرگان ما اين امر به وضوح مشهود بود و با توجه به اين که يکي از عوامل پيشرفت و بسيار مهم در تکامل، نظم و انضباط است و مسائل تربيتي در پرتو نظم و انضباط است که به نتيجه مي رسد، جايگاه نماز درتکامل انسان بهتر معلوم مي شود. درس تواضع در پرتو نماز يکي از اسرار نماز اين است که انسان خودبيني و تکبّر را درهم مي شکند و درس تواضع و فروتني در برابر خدا مي آموزد. زيرا در هر شبانه روز در هفده رکعت نماز واجب 34 بار پيشاني بر خاک و زمين مي نهد و به سجده مي افتد، که سمبل نهايت تواضع است و در سجده خود را هم چون پرکاهي در ميان اقيانوس بزرگ مي نگرد، و خود را ناچيز و بنده کوچک خدا دانسته و هرگونه خودخواهي و غرور را از خود دور مي سازد. بر همين اساس امام علي (ع) مي فرمايند: خداوند ايمان را به جهت پاک ساختن از شرک از آلودگي شرک و نماز را به خاطر دور شدن از تکبّر واجب کرده است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه