الف) آیا اگر کسی انجام کاری را خارج از توان خود بداند و یک آروزی او باشد، ولی بر خدا توکل کند می تواند آنرا انجام دهد و آیا محدودیتی در انجام کار و آرزوها وجود ندارد؟ و توکل یعنی هر چی خواستی جلو بری و بگویی توکل به خدا ؟ب) آیا کسی که توکل نکند در کارها موفق نمی شود اگر چنین است چرا می بینیم افرادی موفق تر از بعضی؟

آرزو ها و خواسته ها در زندگی انسان دو گونه است ؛الف :آرزو های دنیوی و مادی. ب:آرزوهای معنوی. طبق روایات آرزو های دنیوی نباید طولانی باشد، و در امور دنیوی نباید زیاده خواه بود . ولی آرزوها و خواسته ها ی معنوی هر اندازه بزرگ باشد مطلوب تر است. چنانکه پیامبر گرامی می فرماید:«از خداوند بخواهیدو زیاد بخواهید، زیرا هیچ چیز برای او زیاد و یزرگ نیست »(بحار الانوار ،ج93،ص 314) داشتن آرزوی طولانی و دراز دنیوی، یعنی آرزوهایی که متناسب با میزان توانایی و استعداد و در محدوده قدرت ما و حتی عمر کوتاه ما نمی باشد. «طول امل» یعنی آرزوهایی که نکوهش شده غیر معقول و غیرمنطقی و دور از دسترس است که معمولا جز غم و غصه و حسرت و غلطیدن به ورطه گمراهی و دور شدن از حدود شرع و چارچوب دین ثمری ندارد.امام صادق (علیه السلام ) می فرمایند:«هر که به دنیا دل بندد به سه چیز دل بسته است اندوه بی پایان و آرزوی دست نیافتنی و امید نا رسیدنی .»( اصول کافی ، ج 2،ص 320) «طول امل » داشتن آرزوهای دور و دراز دنیوی است البته لزوما به این معنا نیست که یک آرزوی خیلی بزرگ در کار باشد بلکه هر روز به آرزویی دل سپردن و زندگی را در چاله آمال و هوس ها و آرزوها سپری کردن و هر روز در پی چیزی از متاع دنیا بودن همان طول امل است . و برای مبارزه با آن باید: 1- حقیقت فانی بودن و گذرای این جهان و جاودانگی و ابدیت آخرت را شناخت . 2- لوح دل را ازمحبت و وابستگی به دنیا پالایید و بخش مهمی از برنامه های خود را برای ساختن جهان آخرت ترتیب داد. 3- معرفت و خداشناسی خود را بالا برد و دل را خواستگاه عشق به معبود حقیقی قرار داد.امیر مؤمنان(ع) می فرماید: «من اطال الامل اساء العمل؛ هر کس آرزویش را طولانی کند عملش را زشت و ناپسند می گرداند» (نهج البلاغه، فیض الاسلام، حکمت 35). چون اگر انسان در زندگی بلند پرواز بود و خواسته ای بالاتر از حد امکانات و توانایی خود داشت و اصرار بر رسیدن به آن به هر قیمت و از هر راهی داشت، مجبور است همه حریم ها را بشکند و به هر وسیله روا یا ناروایی متوسل گردد تا به خواسته خود برسد و طبیعی است که چنین انسانی نمی تواند درچارچوب شرع و دین و عقل حرکت کند و اعمالش از حکم دین و عقل پیروی نمی کند، در نتیجه اعمالش زشت و ناپسند و ناگوار می گردد و تازه این به معنای وصول قطعی و صد در صد به خواسته مورد نظر نمی باشد چون ممکن است علیرغم دست زدن به هر کار و وارد شدن از هر در و خود را به آب و آتش زدن همه سرمایه انسان بر باد رود و انسان به مقصد خود نرسد اما برای رسیدن به خواسته های معقول در چارچوب تعالیم شرع و دین، باید از نیروی فکر و اندیشه و اراده قوی کمک گرفت و با استعانت از عنایات و امدادهای الهی و توسل به اولیای برگزیده او، راه رسیدن به خواسته را هموار کرد. ولی باید توجه داشت که اراده انسان تنها جزیی از علت تحقق خواسته و آرزوست و گاه می شود که انسان مؤمن با وجود سعی فراوان در رسیدن به هدفی، موانعی شناخته یا ناشناخته میان انسان و خواستهاش فاصله می اندازد و گاه انسان خواسته ای را به خیر و صلاح خود می داند ولی چون واقعا چنین نمی باشد و به زیان و ضرر اوست، خداوند از لطف و کرمش این خواسته را تأمین نمی نماید. پس هر چند سعی و کوشش در رسیدن به مقصد و هدف نقش تعیین کننده دارد و اراده انسانی دارای نقشی محوری و کلیدی است ولی باز اراده انسان مقهور اراده خداوند است و اراده خداوند هرگز مغلوب و مقهور اراده انسان نمی گردد. پس باید با سعی و تلاش منطقی و معقول و با نعمت تفکر و اندیشه و ارزیابی در راه رسیدن به خواسته به راه افتاد ولی در هر حال مطیع و پیرو خواست الهی و راضی از آن بود و امور خود را باید به او واگذار کرد تا نتیجه آن سعادت و کامیابی واقعی باشد.در نتیجه؛ اگر خواسته های دنیوی در حد معقول و مشروع باشد با توکل به خداوند می توان به آن دست یافت. و خواسته های معنوی نیز اگر مخالف مشیت الهی نباشد،هر چندبزرگ و طولانی باشد با توکل به خداوند و همت بالا می توان به آن دست یافت .ب: معنای توکل:توکل از ماده وکالت به معنای سپردن کارها به خداوند و اعتماد بر لطف او است. مرحوم راغب اصفهانی در مفردات می گوید: «توکل» اگر با حرف «علی» بیاید به معنای اعتماد کردن می باشد (راغب اصفهانی، مفردات، ماده وکل) توکل مفهوم ظریف و دقیقی دارد که در عین توجه داشتن به عالم اسباب، انسان را از غرق شدن در آن و دل بستن به غیر خدا و آلودگی به شرک باز می دارد. انسان باید با کمال قدرت و قوت از هر گونه وسیله شروع برای پیروز شدن بر مشکلات بهره گیرد و موانع را از سر راه خود بردارد و با این حال متکی به لطف پروردگار و قدرت بی پایان او باشد و پیروزی را از او بداند نه از غیر او.در حدیثی رسول گرامی اسلام(ص) از جبرئیل(ع) می پرسد: توکل بر خداوند متعال چیست؟ جبرئیل(ع) در پاسخ می گوید: «العلم بان المخلوق لایضر و لا ینفع ولا یعطی و لا یمنع و استعمال الیأس من الخلق؛ حقیقت توکل علم و آگاهی به این است که مخلوق نمی تواند زیانی برساند و نه سودی و نه چیزی ببخشد و نه از آن باز دارد، و نیز توکل مأیوس شدن از خلق است (یعنی همه چیز را از خدا و به فرمان او بداند) (بحار، ج 68، ص 138، ح 23). اصولا مشیت خداوند بر این قرار گرفته که مردم در این عالم برای رسیدن به مقصود از اسباب وسایل موجود کمک بگیرند. در حدیث معروف از امام صادق(ع) آمده است: «ابی الله ان یجری الاشیاء الا بأسباب فجعل لکل شیء سببا؛ اراده الهی بر این قرار گرفته که همه چیز مطابق اسباب جریان یابد، به همین جهت برای هر چیزی سببی قرار داده است. (اصول کافی، ج 1، ص 183، ح 7).بنابراین بی اعتنایی به عالم اسباب نه تنها توکل نیست، بلکه به معنای بی توجهی به سنت های الهی است و این با روح توکل ناسازگار است.پس به طور خلاصه، توکل بر خداوند یعنی اعتماد کردن به او و واگذار کردن کار به او و تسلیم اراده او بودن و استقلال ندادن به اسباب و توجه کامل به مسبب الاسباب یعنی خداوند متعال. یعنی در عین استفاده از اسباب توجه داشته باشیم که اسباب از خود چیزی ندارند و در تأثیر مستقل نمی باشند بلکه تکیه گاه آنها نیز خداوند متعال است. (با استفاده از المیزان، ج 5، ص 239). ج:در مورد این مطلب که بیان کرده اید؛ عده ای بدون توکل در کارهایشان موفق می شوند، گفتنی است در این مسأله باید به معنای صحیح موفقیت توجه کرد. ممکن است از دید ما امری موفقیت محسوب شود ولی در واقع شکست است و مسأله ای در حقیقت و در آخر امر موفقیت است ولی از دید ما شکست باشد. مثلا ممکن است کسی اهل توکل به خداوند نباشد و با تلاش بسیار در مدت کم صاحب کارخانه و دارایی بسیار شود و ما خیال کنیم که آن شخص فرد موفقی است. و فرد دیگری اهل توکل باشد، و در شرایط مشابه به این دارایی ها دست نیابد و خیال کنیم که او شکست خورده، در حالی که دارایی شخص نخست او را از خدا باز می دارد و اهل آتش می گردد. وعدم موفقیت ظاهری دومی باعث می گردد که در مسیر دیگری قرار گیرد و در آن موفق شود و عاقبت به خیر نیز گردد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه