آیا عرفان دراویش زمان صفویه مورد تایید مذهب تشیع است؟دراویش کنونی چطور؟

در پاسخ به پرسش شما دوست عزیز باید گفت تصوف و عرفان به عنوان یکی از علوم رشد یافته در بستر اسلام دارای سیر تکون و تکاملی است که در راستای پاسخ شما لازم است به آن اشاره شود.از ابتدای تشکیل گروهی به نام تصوف از قریب به یقین نیمه دوم قرن سوم هجری قمری به بعد میتوان گفت اندیشه ها و افکار عرفانی البته در قالب سیر و سلوکی و البته با پررنگ بودن زهد به عنوان مرحله نهایی عرفان شکل گرفت و به تدریج عرفان دارای منازل کامل تری در سیر و سلوک گشت. رفته رفته فرقه هایی هر یک با اقطاب خاص شکل گرفته و هر فرقه نیز آداب و رسوم خاصی را برای خود برگزید که این فرقه ها نسبت به دین رویکردهای مختلفی داشتند. برخی از آنان با ایجاد بدعت های فراوان از متن دین فاصله گرفته و برخی آدابی را تحت عنوان مستحسنات تصوف با رعایت آداب دینی به خود اضافه نمودند اما قدر مسلم می توان گفت تصوف شایع آن زمان در گروه های اهل سنت بود و معارف شیعی در دامن اهل بیت و پس از آن به صورت آموزه های اخلاقی در بین فقهای شیعی رواج داشت و بودند فقهایی که دارای منش عرفانی و سیر و سلوکی بودند اما در شمار عرفا و مشایخ به حساب نمی آمدند و در حقیقت در جرگه صوفیان آن زمان که به عرفا نیز شهرت داشتند و دارای منازل و مقاماتی در سلوک بودند به حساب نمی آمدند.در قرون بعد به تدریج اندیشه های نظری عرفان اسلامی نیز شکل گرفت و در قرن هفتم با ظهور إبن عربی به عنوان یکی از مشایخ مطرح عرفانی به اوج خود رسید. این مساله مصادف بود با جریان یافتن مسائل تصوف و سیر و سلوکی در بستر شیعه و به تدریج شاهد ظهور فرقه های صوفی شیعی در جریان تصوف هستیم. که یکی از آن فرق فرقه ای به قطبیت شیخ صفی الدین اردبیلی بود و بعدها به صفویه معروف گشت.فرقه های شیعی تصوف به دلیل همزمانی با حمله مغول به ایران و نیز وجود رگه های غیرت عاشورایی در بین آنان قیام های زیادی را شکل دادند از جمله قیام سربداران و مشعشعیان و یکی از آن قیام ها قیام صفویان بود که منجر به تشکیل حکومت صفویه در ایران و رسمیت یافتن مذهب شیعه گشت که تا آن زمان تقریبا هشتاد درصد ایرانیان دارای مذهب تسنن بودند.اما آن چه باید گفت فرقه صوفی صفویه رفته رفته از حالت عرفانی بیرون آمده و جنبه حکومتی به خود گرفتند و همین امر باعث شد که از امور سیر و سلوکی و حتی از مراسمات رسمی صوفیانه خود نیز فاصله گرفته و تنها اسمی از تصوف را یدک بکشند. در مقابل این گروه، فرق دیگر نیز با روی کار آمدن فرقه صفویه یا از ایران رحل اقامت افکندند و یا از مرکز حکومت فاصله گرفته و در اطراف مشغول به کار شدند.از اواخر قرن دهم به بعد با سه گروه در عرفان اسلامی و تصوف مواجه هستیم:گروهی که خود را از فرق تصوف دانسته و برخی از آنان دارای اعتبار بودند و برخی دیگر نیز به صورت خود جوش و موقت به وجود می‌آمدند و عمری هم نداشتند.گروهی که مسائل عرفان نظری را مورد بحث و تدقیق قرار داده و برخی از آنان در عرفان عملی و سیر و سلوک سررشته نداشتند و برخی دیگر نیز علاوه بر تدریس عرفان نظری، خود از پیشروان عرفان عملی نیز بودند.گروهی نیز تحت عنوان علمای عارف شیعی از فقهایی بودند که در عرفان اسلامی دستی داشته و به سیر و سلوک و مطالعه عرفان نظری پرداخته بودند و عمده دغدغه آنان تطبیق معارف عرفانی که در بستر زمان شکل گرفته با منابع دینی شیعه بود.گروه اول گرچه سردمدار و وارثان معارف عرفانی در بستر زمان بودند اما رفته رفته رو به زوال گذاشته و غرق در بدعت ها و رسم و رسومات خرافی و امیال و شهوات خود گشته و اگر نیک بنگریم در زمان حاضر هیچ وجههه عرفانی به خصوص در فرق موجود در ایران ندارند. اما فرقه صفویه گرچه دارای مستحسناتی در فرقه خود هستند و از این مساله نیز پرهیزی نکرده اند اما قدر مسلم باعث تشکیل حکومت شیعی در ایران گشته و سعی کردند عرفان را با شیعه گره بزنند گرچه موفقیت کاملی به دست نیاوردند.در هر حال آن چه باید گفت نه فرقه صفویه در عرفان و نه فرق موجود به طور کامل مورد تایید علما نبوده و یک ملاک کلی در تایید و رد هر فرقه ای در هر شرایطی این است که تمام آموزه ها و باورهای آن مطابق با منابع اصیل و معتبر اسلامی باشد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه