در مورد به وجود آمدن شیعه و سنی و دوگانگی آنها و چگونگی اختلافات توضیح دهید.

آغاز پیدایش شیعه را همان زمان حیات رسول اکرم(ص) ‌باید دانست. در آغازین روزهای بعثت، پیامبر( از خداوند مأموریت یافت، تا خویشان نزدیک خود را به اسلام دعوت کند. پیامبر (به آنها فرمود: هر کس از شما دعوت مرا بپذیرد، و بر دیگران سبقت گیرد، وزیر و جانشین و وصی من است. علی ( که از همه کوچکتر بود، اولین کسی بود که مبادرت کرد، و اسلام را پذیرفت. پیامبر( همچنین طبق روایتی که سنی و شیعه نقل کرده اند،‌ فرمود: علی در قول و فعل خود از خطا و معصیت مصون است. هر کاری که کند، و یا هر سخنی که بگوید، با دعوت دینی مطابقت دارد. و داناترین مردم به معارف و شریعت اسلام است.خدمات ارزنده و گرانبهای علی در مدت حیات با عزت و پربرکتش، شگفتی همگان را بر می انگیزد. و اگر او نبود، اسلام بدست دشمنان حق ریشه کن شده بود. فتوحاتی که در جنگهای بدر و احد و خندق و خیبر بدست آمد، همه مدیون فداکاریهای علی است. (1)حدیث غدیرخم از احادیث مسلّم و معتبر میان شیعه و سنی است. که بنابرآن پیامبر(ص) حضرت علی را به ولایت و جانشینی خویش تعیین فرمود.این چنین فضایل و امتیازاتی بود که گروهی از مسلمین را به گرد او جمع می کرد. و در این میان گروهی نیز به او حسد می‌ورزیدند، و نسبت به او کینه داشتند.نام شیعه علی و شیعه اهل بیت در سخنان پیامبر(صل الله علیه و آله بسیار دیده می شود. چنانکه می فرماید: علی و شیعیانش در قیامت رستگار خواهند بود. هواداران و پیروان علی نظر به مقام و منزلتی که آن حضرت نزد رسول خدا و صحابه داشت، و نیز علم و آگاهی و درایت و شجاعت و دیانت آن حضرت، مسلّم می دانستند که خلافت و مرجعیت پس از پیامبر از آن علی(ع) است. اما بر خلاف انتظار، و بر خلاف فرمایش رسول خدا(ص) پس از رحلت پیامبر در حالی که هنوز پیکر مطهرش دفن نشده بود، اهل بیت و خویشان پیامبر ‌و هواداران صدیق اهل بیت، که مشغول مراسم دفن بودند، خبر یافتند که عده ای دیگر، که بعدها اکثریت را تشکیل دادند، با کمال عجله و بی آنکه با این گروه، خصوصاً اهل بیت مشورتی بکنند، و حتی اطلاع دهند، به بهانه خیرخواهی، برای مسلمین خلیفه معین کردند. و علی(ع) و یارانش را در برابرعمل انجام شده قرار دادند. و زمانی که با مخالفت پیروان علی(ع) موجه گشتند، گفتند که ابوبکر سالخورده و با تجربه است و علی(ع) جوان و کم تجربه؛ مصلحت مسلمین چنین بود که ابوبکر خلیفه باشد. بدین ترتیب پس از رحلت پیامبر خدا(ص) مسلمانان عملاً به دو گروه تقسیم شدند. گروهی معتقد به ولایت علی(ع) بودند، و گروهی خلافت ابوبکر را پذیرفتند. هواداران علی(ع) برای احیاء حقوق اهل بیت در خصوص خلافت و مرجعیت ابوبکر و سپس عمر و عثمان، به انتقاد و اعتراض پرداختند، و از اکثریت مردم جدا شدند.شیعیان در زمان خلفای راشدین (ابوبکر ـ عمر ـ عثمان)،‌ پیوسته زیر فشار بودند. و پس از آن در مدت خلافت بنی امیه، هرگونه امان و مصونیت از جان و مالشان برداشته شد. و چه جنایتها که در حق شیعیان علی(ع) صورت نگرفت. (3)اینکه از آغاز علی(ع) دست به قیام خونین علیه خلفای راشدین نزد، به جهت رعایت مصالح اسلام و مسلمین، و نداشتن نیروی کافی بود. در عین حال جمعیت معترضین، از جهت عقیده تسلیم اکثریت نشدند، و جانشینی رسول اکرم(ص) و مرجعیت علمی را حق مطلق علی(ع) می دانستند، و مراجعه علمی و معنوی را تنها به آن حضرت روا می دانستند.شیعه معتقد است که شریعت اسلام، بر اساس کتاب خدا و سنت پیامبر است. و تا روز قیامت به اعتبار خود باقی است. و هرگز قابل تغییر نیست. ولی گردانندگان و طرفداران خلافت انتخابی، معتقدند که کتاب خدا مانند یک قانون اساسی محفوظ است، ولی سنت پیامبر(ص) و بیانات او در اعتبار خود ثابت نیست، بلکه حکومت اسلامی می تواند به سبب اقتضای مصلحت، از اجرای آن صرف نظر کند. و با نقل روایات جعلی صحابه مجتهدند و در اجتهاد و مصلحت بینی اگر درست عمل کنند مأجور و اگر خطا کنند معذروند. این اعتقاد خود را به تأیید رساندند.خلافت انتخابی، خمس را که حق اهل بیت(ع) و خویشان پیامبراکرم(ص) بود، ممنوع کرد. و نوشتن احادیث پیامبر(ص) نیز قدغن گردید. و اگر به حدیث مکتوبی برمی خوردند،‌ آنرا می سوزانیدند. و این امر در زمان تمام خلفای راشدین، تا زمان عمربن عبدالعزیز،‌خلیفة اموی، ادامه داشت.(4)خلیفه دوم حج تمتع، و نکاح متعه، و گفتن حی علی خیرالعمل را در اذان نماز،‌ ممنوع کرد. و به جای این جمله، جمله اصلاة خیرٌ من النوم را وارد کرد. یعنی نماز از خواب بهتر است. او در تقسیم بیت المال نیز عدالت به خرج نمی داد،‌لذا اختلاف طبقاتی عجیبی را میان مسلمین موجب گشت. در زمان او معاویه در شام، با رسومات سلطنتی حکومت می کرد. و خلیفه او را کسرای عرب می نامید، و متعرّض او نبود. در زمان خلیفه سوم، عثمان، وضع از این هم بدتر گردید. او خویشان اموی خود را بر مردم مسلط کرد. و آنها آشکارا بی بندوباری را آغاز کردند، و از هرگونه ستم و بیداد و فسق و فجور و نقض قوانین اسلام ابایی نداشتند. خلیفه سوم که تحت تأثیر خویشاوندان اموی خویش بود، به شکایات مردم ترتیبی نمی داد. بلکه دستور تعقیب شاکی را نیز صادر می کرد. عاقبت مردم بر او شوریدند، و او را به قتل رساندند. هم در زمان او بود که حکومت معاویه بیش از پیش تقویت گردید. خود معاویه منشأ بسیاری از جنایتها و خیانتها، در حق اسلام و مسلمین است. (5)خلیفه اول با انتخاب اکثریت صحابه، و خلیفه دوم با وصیت خلیفه اول، و خلیفه سوم نیز با نظر شورای شش نفره، که اعضا و آئین نامة آنرا عُمر تعیین و تنظیم کرده بود، به خلافت رسید. و حال آنکه پیامبر اکرم(ص) ‌در هنگام وفاتش دوات و قلم خواست، تا ولایت امیرالمؤمنین(ع) را به ثبت رساند. ولی عمر مانع شد، و گفت که پیامبر(ص) هزیان می گوید. به هنگام موت، خلیفة اول به خلافت عمر وصیت کرد، و در حین وصیت بیهوش شد. ولی عمر چیزی نگفت، و نسبت هزیان به او نداد.(6)سیاست خلفای راشدین در اداره امور، بر طبق اجتهاد و مصلحت وقت بود، که خلیفة تشخیص می داد. در معارف نیز تنها قرآن، بدون شرح و تفسیر، و بدون کنجکاوی در آیاتش، خوانده می شد. بیانات پیامبر( بدون اینکه نوشته شود، روایت می‌گردید، و از حد زبان و گوش تجاوز نمی کرد. و این امر موجبات بروز روایات ضد و نقیض، در مورد مسایل ضروری دین، از جمله نماز، گردید. در سایر رشته های علوم نیز در این مدت، قدمی برداشته نشد. و اکثریت مردم سرگرم فتوحات پی‌درپی اسلام،‌ و دلخوش به غنائم بودند. و عنایتی به علوم خاندان نبوت، که در رأسشان علی( بود، نمی شد. زمانی که قرار شد قرآن را به صورت مصحفی جمع آوری کنند، به مصحف علی( اهمیتی ندادند، و حتی او را در این امر مهم دخالت ندادند. اینها اموری است که پیروان علی( را، در عقیده و اعتقادشان راسخ تر می کرد. (7)آنگاه که علی( به خلافت رسید، عناصری که منافعشان به خطر افتاده بود، هر روز بهانه ای می تراشیدند. و از اینرو در تمام مدت خلافت امیرالمؤمنین(، که چهار سال و نه ماه به طول انجامید، جنگهای داخلی خونینی توسط این گروه برپاشد.علی(ع) گرچه نتوانست در این مدت کوتاه، اوضاع درهم ریخته اسلامی را کاملاً به حال اول برگرداند، ولی از چند جهت، خلافت این بزرگ مرد تاریخ بشریت اهمیت دارد. به اجرای قوانین معطله اقدام کرد، و عدالت را در جامعه جاری ساخت. و بدین ترتیب به نسل جدید چهرة حقیقی اسلام را نشان داد. زندگی او مانند فقیرترین مردم بود. و هرگز دوستان و خویشاوندان خود را بردیگران مقدم نداشت . با آن همه گرفتاریها و جنگهایی که در طول این مدت درگیر آن بود، ذخایر گرانبهایی از معارف الهی و علوم اسلامی در میان مردم بیادگار گذاشت. در طول خلافتش هرگز از در فریب و نیرنگ، برای پیشبرد مقاصدش وارد نشد، و به قوانین اسلام پایبند بود. دستور زبان عربی را وضع کرد، و اساس ادبیات عرب را بنیان نهاد. اول کسی بود که در اسلام بحثهای فلسفی را مطرح کرد، و به سبک استدلال آزاد و برهان منطقی سخن گفت. یازده هزار کلمه قصار از او ضبط شده است. و معارف اسلام را با شیواترین لهجه و روان ترین بیان، ایراد می نمود. گروه انبوهی از رجال دینی و دانشمندان اسلامی را تربیت کرد، که افراد ممتاز و برجسته ای در میان عرفای اسلامی، و خبرگان علم کلام، فقه، تفسیر، قرائت و غیره به شمار می آیند.(8)با همة جنایاتی که معاویه مرتکب گردید. اهل تسنن اعتقاد دارند که نمی شود او را لعن کرد. او مجرم نیست تا موجب لعن گردد، بلکه از جانب خدا برای او اجر و ثواب است. و اطاعت از او در همه اوامر و نواهی که می کرد، واجب و لازم است! ولی شیعه این بیهوده گوییها و مهملات را نمی پذیرد. طبق عقیده شیعه و سنی، علی(خلیفه مسلمین بود، و اطاعت از او واجب بود؛ نه اینکه در برابر او قیام کنند.اهل تسنن یزید فرزند معاویه را هم که مرتکب جنایات عدیده ای شد، و آن همه بی حرمتیها را به اهل بیت پیامبر(ص) روا دانست، و شهادت امام حسین(ع) و یارانش، و اسارت اهل بیتش به دستور او بود، و نیز علناً تظاهر به فسق می کرد، مستحق لعن نمی‌دانند. و می گویند که دربارة‌ او باید سکوت کرد. چون اگر به قتل حسین بن علی( دستور داده باشد، باید لعن شود؛ ولی معلوم نیست. و یزید به هر حال مسلمان است، و لعن مسلمان جایز نیست.(9)در طول تاریخ، اهل تسنن به فرقه ها و مذاهب دیگری منشعب گشتند؛ از جمله گروهی به نام معتزله، و گروهی به نام اشاعره. همچنان که شیعه نیز به فرقه های مختلف انشعاب یافت.در میان مسلمانان تنها گروهی که به فلاح و رستگاری نزدیک شدند، شیعه دوازده امامی است. چرا که پشتوانة معارف و علوم آنها، دانش بیکران ائمه اطهار(ع) است؛‌ که از خطا بدور می باشند، و کلام آنها برای شیعه حجت است. آنان که از کلام و انس و معرفت این بزرگواران، خود را محروم ساختند، گمراه گشتند. امیرالمؤمنین علی( می فرماید : نگاهتان به اهل بیت پیامبر(ص) باشد؛ از آن سمت بروید، که آنها می روند؛ و گام را به جای گام آنها بنهید. آنها شما را از راه هدایت بیرون نمی‌برند، و به سر منزل پستی سوق نمی دهند. اگر سکوت کردند، شما نیز سکوت کنید؛ و اگر قیام نمودند، بپا خیزید. از آنها پیشی نگیرید، که گمراه می شوید، و از آنها عقب نمانید، که هلاک می گردید. (10) و نیز می فرماید : کجایند آنان که به دروغ و ستم خیال می کردند راسخان درعلمند. خداوند ما را مقامی بلند بخشید، و آنان را پست و خوار ساخت. به ما عطا نمود، و آنها را محروم ساخت. ما را داخل در رحمت خویش کرد، و آنها را خارج ساخت. از ناحیه ماهدایت عطا می شود، و کوردلان روشنی می گیرند. ائمه و پیشوایان از قریشند، درخت وجودشان در این خاندان، از تیره هاشم غرس شده است. امامت سزاوار دیگران نیست، و نباید راهبر و راهنمایان از غیر آنها باشند. در مورد مخالفان ائمه( چنین ادامه می دهد : زندگی این جهان را برگزیدند، و آخرت را پشت سرانداختند. آب زلال و گوارا را رها کردند، و آبهای گندیده و پرلجن نوشیدند. (11) امام حسن مجتبی می فرمایند : در مورد ما از خدا بترسید، که ما امیران و رؤسای شما هستیم.(12)به طور کلی اصول دین در نزد شیعه، 5 اصل است : توحید،‌ عدل، نبوت، امامت و معاد؛ و در نزد اهل تسنن (اکثریت اهل تسنن)3 اصل می باشد : توحید، نبوت و معاد.پی نوشت ها:1. شیعه در اسلام، علامه طباطبایی2. همان3. همان4. همان5. همان6. روضة الصفا،جلد2،ص2607. شیعه در اسلام، علامه طباطبایی8. همان9. بررسی ادیان و مذاهب، نادر علی حکیمی جاغوری10. نهج البلاغه،خطبه9711. نهج البلاغه، خطبه 14412. رهبری امام علی از دیدگاه قرآن، سیدشرف الدینرساله نوین امام خمینی، عبدالکریم بی آزار شیرازی .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه