اختلاف شیعه و سنی درباره امامت چیست و از کجا نشأت می گیرد؟

به رغم آن که شیعه و سنى هر دو امامت را امرى لازم و اجتناب ناپذیر مى دانند، و نیز این که هر دو تعاریف به ظاهر مشابهى از امامت دارند، اما در عین حال تفاوت هایى بنیادین در دیدگاه آنها وجود دارد که نشانگر دو هویت متفاوت تحت یک نام است. عمده این تفاوت ها عبارت است از: یک. تفاوت در کارکرد امامت:  امامت در نگرش شیعه تداوم راه نبوت در دوران خاتمیت و در نگاه اهل سنت صرفاً یک تئورى حکومت است. از نظر شیعه و سنى پیامبر(صلى الله علیه وآله) حداقل داراى سه مقام بوده:  1. دریافت و ابلاغ وحى رسالى   2. تبیین معصومانه و بدون خطاى وحى   3. زمامدارى و مدیریت کلان جامعه اسلامى.  از نظر هر دو گروه پس از رحلت پیامبر وحى رسالى - نه وحى به معناى الهام و تحدیث - براى همیشه قطع گردید و هیچ کس نمى تواند عهده دار چنین مقامى شود. از نظر شیعه دو مقام دیگر برعهده کسى است که خدا او را تعیین کرده است. چنین کسى هم چون پیامبر گفتار و رفتارش عین دین و صواب است و بر همگان حجت مى باشد.   نصب امام از سوى خدا همچون انگیزش پیامبر لطفى از جانب پروردگار جهت نزدیکتر شدن اختیارى بندگان به شناخت و انجام تکالیف خود و حداکثر بهره مندى از عنایات و فیوضات الهى است.1دو. تفاوت در مبدأ مشروعیت مبدأ مشروعیت امام در تفکر شیعى نصب و تعیین خداوند است. هم چنان که انگیزش پیامبر امرى زمینى و بشرى نیست و خدا مى داند چه کسى شایستگى دریافت و ابلاغ و انجام رسالت الهى را دارد. «اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ»2. هم چنین تنها اوست که مى داندچه کسى شایستگى تداوم بخشیدن به راه پیامبر، تبیین معصومانه دین، ولایت باطنى نفوس و رهبرى امت براساس آموزه هاى ناب دینى را بدون کمترین تخلف و اشتباه داراست و لاجرم تنها مرجع ذى صلاح در این عرصه خداوند است.  در مقابل اهل سنت برآنند که امامت امرى زمینى و بریده ازآسمان است. البته این که زمینیان چگونه و براساس چه ضوابط و معیارهایى در این باره اقدام کنند مسأله اى است که جداگانه جاى بررسى دارد.3 سه. تفاوت در شرایط  از نظر شیعه امام باید داراى عصمت و علم به تمام حقایق و معارف و احکام شریعت و افضل مردم در همه کمالات انسانى به ویژه آنچه در راستاى اهدف و کارویژه هاى امامت و رهبرى است باشد.4 اهل سنت به رغم آن که امامت را به ریاست در امور دین و دنیا معنا کرده اند نه تنها عصمت و افضلیت را شرط نمى دانند بلکه برخى از آنان هم چون قاضى القضات ابویعلى و سعدالدین تفتازانى حتى علم به امور دینى و عدالت که حداقل شرایط لازم براى حکومت دینى است را شرط ندانسته و بر جواز امامت فاسق و جاهل بیگانه تصریح کرده اند!5  بدون شک چنین امامتى به استفاده ابزارى از دین توسط ظالمان و جاهلان خواهد انجامید. تاریخ حکومت هاى بنى امیه و بنى عباس گواه روشنى بر آفات چنین نگرشى در باب امت و رهبرى است. چهار. تفاوت در مصداق   با توجه به آنچه گذشت مصداق امامان نزد شیعه و اهل سنت تفاوت بارز و آشکارى پیدا مى کند، زیرا شرایطى که شیعه براى امامت قائل است در پیشوایان اهل سنت یافت نمى شود و آنان نیز مدعى وجود چنین شرایطى در آنها نیستند. تنها مصادیق مشترک و مورد قبول شیعه و سنى در امامت و رهبرى - با حفظ همه تفاوت هاى معیارى - حضرت على (علیه السلام) و امام حسن مجتبى (علیه السلام) در دوران کوتاه خلافتشان مى باشند. پیش و پس از آن دو مصداق مشترکى یافت نمى شود، زیرا امامان اهل سنت هیچ یک از شرایط مورد قبول شیعه را نداشته اند.  1جهت آگاهى بیشتر بنگرید: امامت پژوهى، ص 60-52.  2 خدا مى داند که رسالت خود را بر عهده چه کسى گذارد» ؛ انعام (6)، آیه 124.  3 بنگرید پرسش 7.  4 ----------------- پی نوشت ها جهت آگاهى بیشتر بنگرید: على ربانى گلپایگانى، امامت در بینش اسلامى، ص 212-187.  5 بنگرید:    الف. ابویعلى محمدبن الحسین الفراء المنیع، الاحکام السلطانیه، ص 20.   ب. تفتازانى، شرح المقاصد، ج 5، ص 233. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه