انواع وحی در قرآن؟

لسان العرب ، ج 12 ، ص 555 ) بنا بر برخى تفاسیر الهام داراى معناى عام و خاص است . معناى خاص الهام ویژه اولیا و اوصیا است که گاهى با واسطه و گاهى بدون واسطه مى باشد . الهام با واسطه توسط صدایى که از شخص خارج مى گردد و آنگاه شنیده و معناى مقصوداز آن فهمیده مى شود ، صورت مى پذیرد . این حالت ، مانند رؤیا ، در حالات اولیه انبیاء رخ مى دهد و اهل حق آن را وحى خفى به شمار مى آورند . اما الهام بدون واسطه عبارت است از القاى معانى و حقایق در قلوب اولیاء از عالم غیب که ممکن است به صورت دفعى و ناگهانى باشد و ممکن است به تدریج صورت پذیرد . معناى عام الهام نیز گاهى با سبب و گاهى بدون سبب و نیز گاهى حقیقى و گاهى غیر حقیقى است . الهام حقیقى با سبب از راه تزکیه و تصفیه نفس به دست مى آید . الهام غیرحقیقى و بدون سبب ، براى افرادى که استعداد خاصى دارند ، به مقتضاى ویژگى هاى خاص نژادى و جغرافیایى حاصل مى شود مانند براهمه ، کشیشان و راهبان 1 برخى الهام را مربوط به جنبه ولایت و وحى را مربوط به جنبه رسالت و نبوت دانسته اند و معتقدند الهام ، تنها از نوع کشف معنوى صرف است و از این رو ، وحى از خواص نبوت و متعلق به ظاهر و الهام از خواص ولایت و مربوط به باطن است و چون ولایت بر نبوت ، تقدم شرفى دارد ، الهام نیز برتر از وحى خواهد بود . علاوه بر آن که وحى مشروط به تبلیغ است ولى الهام چنین نیست 2 تفاوت اساسى میان وحى و الهام در این نکته نیز هست که پیامبر فرشته اى را که واسطه در وحى است هنگام القاى وحى به رؤیت بصرى مشاهده مى کند ولى در الهام امام و ولى تنها او را حس مى کند و با رؤیت بصرى او را نمى بیند 3 در مجموع مى توان گفت آن چه به عنوان شریعت به پیامبر القا مى شود همواره با واسطه فرشته اى است که پیامبر او را با رؤیت بصرى مشاهده مى کند و این از اختصاصات پیامبر است ، اما از آنجا که پیامبر علاوه بر شأن نبوت و رسالت داراى مقام ولایت نیز هست از انواع دیگر القائات ربانى نیز بهره مند است . چنین القاآتى که مشترک میان ولى ، امام و نبى است وحى به معناى خاص خود ، نبوده مربوط به مقام باطن یعنى ولایت است . براین اساس ، از آنجا که مقام ولایت مربوط به باطن مى باشد ، حقایق القا شده در الهام چه بسا برتر از مطالب وحى شده به پیامبر باشد هر چند پیامبر به لحاظ برخوردارى از مقام ولایت ، با آن حقایق آشنا است . باید توجه داشت که یک تفاوت اساسى دیگرى که میان وحى و الهام وجود دارد این حقیقت است که وحى به دلیل سنخیت خاص خویش همواره مصون از تلبیس ابلیس بوده ، پیامبران در همه مراحل فهم ، درک و دریافت آن در عصمت الهى قرار دارند ، برخلاف الهام که گاهى شیطانى است و همواره مصون از خطا نمى باشد . اما از آنجا که امامان ، معصوم مى باشند در حوزه الهام نیز مانند وحى در خصوص پیامبران همواره الهامشان حقیقى و ربانى است زیرا هم در مرحله فهم و هم درک و هم دریافت مصون از خطا مى باشند . مکاشفه و یا به عبارت دیگر کشف و شهود محصول ریاضت هاى نفسانى اى است که مرتاض در طى یک سیر و زدودن آلودگى هاى قلبى به دست مى آورد . بنابراین گفتن ذکر _ گر چه با شرایطش باشد _ تأثیرگذار است لیکن مقدم بر ذکر مواردى دیگر نیز باید مراعات گردد همانند اخلاص در عمل و رعایت تقوا و جز این ها ، که این امر هم جز از طریق دستورات استاد معمولا مقدور و میسر نیست . زیرا ذکر به طور کلى داراى آثارى است همانند دارو . و هر ذکرى نیز داراى یک شرایطى است و داراى یک آثار . و عدم وقوف و آگاهى نسبت به چنین آثارى گاه سبب ندامت و دور شدن از مقصود مى گردد . چنان که باب مدینه علم حضرت امیرالمومنین على ( ع ) در نهج البلاغه فرموده است . ( 17 ) دیگر این که اذکار به دو قسم تقسیم مى گردند : ذکر عام و ذکر خاص . و رسیدن به مطلوب از طرق علوم غربیه ، على الاکثر از نوع دوم یعنى ذکر خاص انجام مى پذیرد . و در این نوع ذکر نیز اضافه بر شرایط مقدماتى ، عدد دخالتى تمام دارد یعنى ذکر مورد نظر باید به تعداد خاصى که در این امور معمول است بر مبناى ابجد کبیر محاسبه گردد گذشته از این که این نوع محاسبه نیز خود به چند قسم تقسیم مى گردد همانند رقمى ، حرف ، عددى ، که این عناونى خود در شاخه هاى دیگر با نامى دیگر شناخته مى شوند . بنابراین ، در چنین امورى بدون دستور استاد اقدام کردن ، به یقین نادرست و بى نتیجه و گاه مضر است . یعنى عدد در ذکر همانند دندانه هاى یک کلید است که تا چنانچه با قفل مورد نظر مطابقت نداشته باشد جهت باز نمودن آن بى تأثیر است . ( 1 ) ( نگا : سید حیدر آملى ، جامع الاسرار و منبع الانوار ، صص 454 - 455 ) . ( 2 ) ( شرح فصوص الحکم ، داود قیصرى ، ص 111 الفتوحات المکیه ، ابن عربى ، ج 1 ، ص 78 ) . ( 3 ) ( الفتوحات المکیه ، ج 3 ، صص 238 - 239 ) . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه