سؤال من مربوط است به چگونگی ارتباط حضرت باری تعالی و اعمال و عبادات انسان؟ برای حقیر محل ابهام است که اگر عبادات و معاصی انسان سود و زیانی برای خدا ندارد چگونه است که خداوند به اعمال انسان پاداش می دهد و یا او را عذاب می کند؟

جزا و پاداش ، نتیجه قهری عمل خود انسان است و بحث سود و زیان داشتن برای خداوند مطرح نیست.جزای قیامت جزای حقیقی و تکوینی است نه قراردادی و اعتباری . یعنی چنین نیست که خداوند متعال در مقابل عمل شرّ انسان مجازاتی تعیین کند ، همانطور که در دنیا قانون گذاران برای هر عملی مجازاتی تعیین می کنند . مجازات اخروی یا نتیجه تکوینی خود عمل است ؛ یا حقیقت و باطن عمل ؛ مثل کسی که سوزنی را در چشم خود فرو می کند که نتیجه تکوینی آن کور شدن است ؛ یا مثل کسی که درس نمی خواند و گرفتار نتایج قهری آن می شود که عبارت است از بی سوادی و رشد نیافتگی و محرومیّت از صدها امتیاز دیگر علم و سواد . عباداتی مثل نماز و روزه و ... اموری هستند که باعث ترقی وجودی انسان می شوند اینها هر کدام یک نوع ورزش روحی هستند که باعث رشد روح می شوند . کسی که نماز نمی خواند یا روزه نمی گیرد از این رشد روحی محروم می شود و در روز قیامت ، شخص با روحی ناقص محشور می گردد و اگر این اعمال را بجا آورده باشد با روحی کامل محشور می شود . اینها نتیجه تکوینی خود عمل است . برخی اعمال نیز عیناً در وجود انسان تجسّم می یابند مثلا جهل در قیامت به صورت ظلمت در وجود خود شخص ظهور می یابد کما این که علم به صورت نور تجلی می کند ؛ یا انسان جنایتکار به صورت حیوان درنده ظهور می یابد ؛ چون روح او در حدّ روح حیوان درنده است . در دنیا نیز انسان جاهل ، در ظلمت و تاریکی است ولی خودش متوجه نیست اما یک عالم به وضوح در می یابد که او در ظلمت است و بسیاری از حقایق از دید او پنهان است . با دید دقیقتر در واقع همه اعمال و صفات انسان در آخرت عینا ظهور می یابند لکن برخی از این اعمال افزون بر این که خودشان عذاب یا نعمتند نتایج تکوینی دیگری نیز دارند .ــ در قرآن کریم نیز گاه به تجسم خود عمل اشاره شده است و گاه به نتایج آن .ــحال این سوال مطرح می شود که اگر جزا و پاداش تجسم خود عمل یا نتیجه تکوینی آن است چرا خدا آنها را به خود اسناد می دهد و می فرماید که : من جزا یا پاداش می دهم ؟ این استناد به خاطر این است تجسم دهنده عمل خداست و اوست که برای اعمال نتایج تکوینی قرار داده است . خدا چشم انسان را به گونه ای آفریده است که اگر انسان سوزن را در چشم خود فرو کرد کور شود ؛از این رو خدا اثر هر امری را به خود استناد می دهد .خدا علم را نور آفریده است و جهل نبود این نور است .خدا انسان را به گونه ای آفریده است که اگر معصیت کرد سقوط می کند . خداوند متعال اعمال خیر را طوری آفریده است که زاینده اند یعنی هر عمل خیری در ذات خود رشد می کند و اثری چندین برابر از خود ظاهر می کند ؛ و آنگاه خدا از نظام عالم و حقیقت و نتایج تکوینی هر عملی خبر داده و انسان را از ارتکاب اعمالی که باعث سقوط اوست برحذر داشته است؛ و به هشدار داده است که من معصیت کاران را عذاب می کنم ؛ یعنی من انسان و عالم را به گونه ای آفریده ام که اگر از من روی بگرداند به کمال خود نمی رسد و ناقص می ماند و هر نقصی عذاب است . کسی که روحش در حد روح انسان مانده است در عذاب است ؛ کسی که در جهل و ظلمت است در عذاب است .در اینجا به پاره ای از آیات که که ناظر به ربط تکوینی بین جزا وعملند اشاره می کنیم : 1- «یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سوءٍ تَوَدُّ لَوْ اَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ اَمَداً بَعیداً » ( آل عمران/30( ( روزی که هر کس آنچه از کار نیک یا زشت انجام داده است حاضر می بیند، آرزو می کند که کاش بین او و بین کار زشتش مسافت درازی فاصله می بود)2- «وَ وَجَدوا ما عَمِلوحاضِراً وَلا یَظْلِمُ رَبُّکَ اَحَدا » ( کهف/49( ( آنچه را که انجام داده اند حاضر می یابند و پروردگار تو به احدی ستم نمی کند . )3- «یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النّاسُ اَشْتاتاً لِیُرَوْا اَعْمالَهُمْ، فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْرَاً یَرَهُ، وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یَرَه » ( زلزال/6-8 ) ( در این روز، مردم گروه گروه بیرون می آیند تا در اعمال آنها به آنها ارائه داده شود. پس هر کس هموزن یک ذره، کار نیک کند آن را می بیند و هر کس هموزن یک ذره، کار زشت کند آن را می بیند»4- « وَ اتَّقوا یَوْماً تُرْجَعونَ فیهِ اِلَی اللهِ ثُمَّ تُوَ فّی کُلُّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمونَ » ( بقره/281) (و بپرهیزید از آن روز که بسوی خدا بازگشت داده می شوید، آنگاه به هر کسی تمام و کمال داده می شود آنچه که فراهم کرده است و به آنان ستم نمی شود»5- « اِنَّ الَّذینَ یَأْکُلونَ اَمْوالَ الْیَتامی ظُلْماً اِنَّما یَأْکُلونَ فی بُطونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعیراً » ( نساء / 10 ) ( آنان که اموال یتیمان را به ستم می خورند، جز این نیست که در شکم خویش آتش فرو می برند و بزودی در آتشی افروخته می افتند)یعنی مال یتیم خوردن عیناً آتش خوردن است اما چون در این دنیا هستند نمی فهمند، به محض اینکه حجاب بدن کنار رفت و از این جهان بیرون شدند آتش می گیرند و می سوزند.6- « یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا اتَّقوا اللهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَاتَّقُوا الله... ») حشر/18( ( ای ایمان داران، پروای خدا داشته باشید و هرکسی باید بنگرد که چه چیزی برای فردای خود پیش فرستاده است و از خدا پروا کنید....»در این آیه سخن از پیش فرستادن دارایی آخرتی هر کسی است؛ یعنی شما عیناً همان چیزهایی را که اکنون می فرستید خواهید داشت، لذا درست بنگرید که چه می فرستید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه