از نظر قرآن چه رابطه‏اي بين مصائب انسان و اعمال او وجود دارد؟

در قرآن مجيد آيات فراواني به چشم مي‏خورد كه با صراحت رابطه بخش عظيمي از مصائب را با اعمال نادرست انسان روشن مي‏سازد، تا آنجا كه لحن بعضي از اين آيات جنبه عموم دارد و تمام مصائب را شامل مي‏شود مانند: 1 ـ «ما اَصابَكَ مِنّ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللهِ وَ ما اَصابَكَ مِنْ سَيِْئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ» [آنچه از حسنات (نيكيها و پيروزيها) به تو مي‏رسد از ناحيه خدا است، و آنچه از بديها (ناراحتيها و شكستها و مشكلات) دامنگير تو مي‏شود از ناحيه خود تو است]! نساء/79 جالب اينكه مخاطب در اين آيه شخص پيغمبر اكرم (ص) است، و اين براي تاكيد و اهميت موضوع است، جائي كه پيامبر (ص) چنين باشد تكليف ديگران روشن است، وگرنه معلوم است پيامبر (ص) كاري نمي‏كند كه گرفتار مصيبتي خود ساخته شود. اينكه «حسنات» را به خدا نسبت مي‏دهد، به خاطر آن است كه خداوند تمام امكانات آن را در اختيار انسان گذاشته، و اينكه سيئات را به خود انسان نسبت مي‏دهد، به خاطر آن است كه اين امكانات را از اهدافي كه خدا آنها را به خاطر آن آفريده منحرف مي‏سازد، وگرنه از آن جهت كه مسبب الاسباب او است همه را مي‏توان به او نسبت داد. 2 ـ در جاي ديگر مفاسدي را كه در پهنه خشكيها و درياها به وجود مي‏آيد نتيجه اعمال مردم مي‏شمرد، و مي‏فرمايد «ظَهَرَ الْفَسادُ في الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ اَيْدي النّاسِ» [فساد در خشكي و دريا به خاطر كارهائي كه مردم انجام مي‏دهند آشكار شده] روم/41 و با توجه به اينكه «اَلْفَسادْ» در آيه با «الف و لام جنس» ذكر شده، و در اينجا معني عموم را مي‏رساند، نشان مي‏دهد كه مفاسدي كه در صفحه زمين ظاهر مي‏شود از قسم خود ساخته است و اين ناظر به مفاسد اجتماعي است. و در ادامه همين آيه اضافه مي‏كند «خدا مي‏خواهد نتيجه بعضي از اعمال آنها را به آنها بچشاند شايد بازگردند» «لِيُذيقَهُمْ بَعْضَ الَْذي عَمِلوا لَعَلَّهُمْ يَرْجَعُونَ» بعضي از مفسران آيه را اشاره به عقوبتها و مجازاتهاي الهي دانسته‏اند كه به خاطر «اعمال سوء» دامن مردم را مي‏گيرد، ولي ظاهراً صدر آيه اشاره به يك رابطه تكويني در ميان «فساد» و «گناه» است، ذيل آيه نيز منافاتي با آن ندارد، زيرا كلمه عقوبت در آن ذكر نشده، بلكه مي‏فرمايد بعضي از اعمالشان را به آنها مي‏چشاند، نه مجازات آن را، و تكيه روي «بعض» ممكن است از اين جهت باشد كه خداوند به لطفش قسمتي از اين نتائج طبيعي زيانبار را خنثي مي‏كند. به هر حال آيه فوق نشان مي‏دهد كه مفاسد اجتماعي مانند ناأمني، جنگها، تسلط ظالمان، گرفتاري مظلومان، و امثال آنها مولود خود انسان و اعمال او است، و هرگز نبايد آن را به حساب دستگاه آفرينش گذارد و مسأله عدل الهي را زير سؤال برد. 3 ـ از آيات ديگري استفاده مي‏شود كه دگرگونيهاي نعمتهاي الهي به خاطر تغيير حال مردم است، در يكجا مي‏فرمايد «اِنَّ اللهَ لا يَغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّي يُغَيِّروا ما بِاَنّفُسِهِم» [خداوند آنچه را مردم دارند تغيير نمي‏دهد مگر آنكه آنها خود را تغيير دهند]! رعد/11 و در جاي ديگر همين مطلب را با تصريح به عنوان «نعمت» بيان كرده، مي‏فرمايد «ذلِكَ بِانَّ اللهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِعْمَةً اَنْعَمَها عَلي قَوْمٍ حَتّي يُغَيِّروا ما بِاَنْفُسِهِم» انفال/53 [اينها همه به خاطر آن است كه خداوند نعمت‎هايي را كه به هر قوم و ملتي داده هرگز تغيير نمي‎دهد، مگر آن كه آنها، خود را تغيير دهند.] به تعبير روشنتر «فيض و رحمت الهي» عام و گسترده است، ولي به تناسب «شايستگيها و لياقتها» در ميان مردم تقسيم مي‏شود، اگر از نعمتها استفاده صحيح كنند دائمي و جاوداني مي‏شود، و اگر وسيله طغيان و ظلم و بيدادگري و غرور و ناسپاسي شود، نعمتها جاي خود را به بلاها مي‏دهد، اينها همه تأكيدي است بر خود ساخته بودن بسياري از مصائب. 4 ـ در مورد ديگر ضمن بيان كم ظرفيت بودن مردم، اشاره لطيفي به رابطه ميان «مصائب» و «اعمال مردم» كرده، مي‏فرمايد «وَ اِذا اَذَقْنَا النّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بَها وَ اِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِما قَدَمَتْ اَيْديْهِمْ اِذا هُمْ يَقْنَطُونَ» [هنگامي كه به مردم رحمتي بچشانيم خوشحال و (مغرور) مي‏شوند و هرگاه مصيبتي به خاطر اعمالي كه انجام داده‏اند به آنها برسد ناگهان مأيوس مي‏شوند» روم/36 گرچه بسياري از مفسران اينگونه آيات را اشاره به عذابهاي الهي دانسته‏اند، ولي ظاهر آيات قطع نظر از پيشداوريها اين است كه مصائب نتيجة اعمال خود انسانها است، و به تعبير ديگر اعمال به عنوان «سبب» و مصائب به عنوان «مسبب» ذكر شده، و اگر مجازاتي در اينجا باشد به صورت اثر طبيعي عمل و بازتاب افعال و رفتار خود مردم منعكس شده است و تقدير گرفتن كلمه عقوبت و مجازات در تمام اين موارد به طوري كه در كلمات بسياري از مفسران آمده دليل روشني ندارد.eporsesh.com .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه