نسخ به چه معناست و چرا آیات منسوخه از قرآن حذف نشده اند؟

نسخ در لغت یعنی ازاله  ، تغییر ، ابطال و مانند آن و در اصطلاح یعنی وضع قانون جدید که قانون سابق را نفی کند به طوری که جمع آن دو با هم ممکن نباشد . قانون جدید را ناسخ و قانون سابق را منسوخ می گویند .  قرآن مجید در چند آیه به وقوع نسخ در قرآن اشاره کرده است از جمله آیه 106 سورة بقره که می فرماید : « ما ننسخ من آیة أو ننسها نأت بخیر منها او مثلها » ، « هر آیه ای را نسخ کنیم یا آن را به [دست ] فراموشی سپاریم ، بهتر از آن یا مانندش را می آوریم ».                  ذکر این نکته لازم است که نسخ( وضع قانون جدید و نفی قانون سابق) در آیات قرآن به معنای جهل شارع نیست بلکه از آن جا که احکام تابع مصالح و مفاسدند ، در پاره ای از موارد ، مصلحت یا مفسدة یک امری ، همیشگی نبوده بلکه محدود به زمانی خاص است لذا ارادة شارع نیز از همان آغاز به صورت موقت و محدود به آن تعلق می گیرد و با پایان یافتن مصلحت آن حکم ، حکم جدید ، جعل و صادر می شود . بنابراین آیات ناسخه ، احکام و قوانین جدیدند که پیروی از آنها بر همه لازم است . نکته قابل توجه دیگر آن است که به عقیدة شیعه تنها نسخ حکم بدون نسخ تلاوت واقع شده است یعنی آیاتی که نسخ شده اند ، تنها حکمشان نسخ شده است امّا لفظ آیه و تلاوت همچنان در قرآن محفوظ مانده است محفوظ ماندن آیات منسوخه در قرآن فواید خاصّ خود را دارد از جمله اینکه :  الف – آیات قرآن صرفا برای بیان احکام نیست . آیة منسوخ با آیة ناسخ ، هردو از لحاظ تحدّی و اعجاز یکسانند پس نباید حذف شود .  ب – نفس ثبت وقایع ارزش دارد مانند اصل ثبت مراحل تحریم شرب خمر در اسلام .  ج – گاهی آیه منسوخه علاوه بر بیان حکم فقهی ، در بر دارندة بسیاری از ارزشهای اخلاقی است که تربیت کنندة انسانهاست . نکتة پایانی آنکه تعداد آیات ناسخ و منسوخ در قرآن بسیار اندک است که البته در تعداد آنها ، میان مفسّران اندیشمندان علوم قرآنی ، کمی اختلاف است اما در هر صورت موارد این آیات روشن است لذا موجب گمراهی نخواهد شد . مفسّر بزرگ قرآن ، علامة طباطبایی ، معتقد است تنها 5 مورد نسخ در قرآن واقع شده است که عبارتند از : آیة عفو و بخشش : در آیه 109 سورة بقره ، به گذشت از اهل کتاب در آغاز هجرت دستور داده می شود ، آیة 29 سورة توبه که امر به قتال با آن دسته از اهل کتاب که ایمان نمی آورند و ... می کند این آیه را نسخ کرده است . آیة نسخ حرمت زناشویی در شب های ماه رمضان که مفاد آیة 178 سورة بقره است آیة جزای فاحشه : آیة 15 سورة نساء با آیة 2 سورة نور نسخ شده است . آیة توارث از طریق ایمان : که آیه 6 سورة احزاب ، آیة 7 سورة انفال را نسخ کرد آیة نجوا : که آیه 125 سورة مجادله با آیة بعدی همین سوره نسخ شد.   برای مطالعة بیشتر دربارة این بحث شیرین قرآنی می توانید به منابع زیر مراجعه کنید : علوم قرآنی ، آیت الله محمد هادی معرفت ، صص 248 – 269 درسنامة علوم قرآنی ، حسین جوان آراسته ، صص 385 – 436 .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه