خود شناسی اخلاقی و منزلت هویت انسانی در میان مظاهر هستی به چه معنی است ؟

به طور مشخص خود شناسی اخلاقی، پی بردن به ارزش ، استعداد و مقام و منزلت هویت انسانی در میان مظاهر هستی است . شهید بزرگوار مطهری در این زمینه گفته است : خود شناسی به این معنی است که انسان مقام واقعی خویش را در عالم وجود درک کند و بداند که یک موجود خاکی محض نیست . در حقیقت پرتوی از روح الهی در او دمیده شده است که به مناسبت آن حتی قادر است به لحاظ ارزش و معرفت، بر فرشتگان پیشی گیرد. بداند که او موجودی آزاد و مختار است ، مسئول، مسئول ساختن خویش و دیگران، مسئول ساختن جهان و زندگی بهتر است، بداند که امانتدار الهی است و بداند که بر حسب تصادف برتری نیافته است تا استبداد بورزد و همه چیز را بر ای شخص خود تصاحب کند و مسئولیت و تکلبفی برای خود قایل نباشد 1 و در نهایت بداند که خلیفه خدا بر روی زمین است و باید که شایسته چنین مقامی باشد. توجه به ارزش خود انسانیمهمترین بخش خود شناسی بحث از ارزش خود انسانی و قدر و قیمت آن است.توجه به کلمات گهر بار امیر المومنین علی (ع) در این زمینه بسیار راهگشا است . از نظرعلی (ع) انسان موجودی است دارای استعدادهای گوناگون است که باید در مرتبه اول ارزش واقعی خود را درک نماید و در مرتبه بعدی از آن به منظور دستیابی به کمال و تعالی سود برد.مولای متقیان در خطبه 103 نهج البلاغه فرموده است: شخص دانا و عالم کسی است که قدر خود را بشناسد و برای جهل و نادانی همین بس که از قدر و منزلت خود بی خبر ماند. العالم من عرف قدره و کفی بالمرء جهلا ان لا یعرف قدره. 2و در کلام زیبای دیگری از آن حضرت آمده است : اگرکسی به ارزشها و استعدادهای انسانی خویش واقف گردد ، دنیا با همه زیبایی و جاذبه هایش برای او بی مقدار و کم رنگ خواهد شد. من کرمت علیه نفسه ، هانت علیه الدنیا. 3و در جمله دیگری که در سوال نیز بدان اشاره شده, فرموده است: کسی که ارزش خود را نمی داند هلاک خواهد شد. هلک امرء لم یعرف قدره . 4 انسانی که قدر و منزلت خود را درک می کند استعدادهای مثبت وجودی خود را هدر نمی دهد. چنین انسانی نسبت به رشد و کمال خود به دیده بی اعتنایی نمی نگرد ، حیات خود را شوخی نمی انگارد و به بازی نمی گیرد، به جای آن که به عیوب دیگران بپردازد ، به عیب های خویش توجه می کند و در مقام اصلاح خویش بر می آید .علی (ع) در جای دیگری چنین فرموده است : ای مردم خوشا به حال آن کسی که اشتغال به عیب خود ، او را از پرداختن به عیوب دیگران باز می دارد یا ایها الناس طوبی لمن شغله عیوبه عن عیوب الناس. 5 ودر کلام دیگری ، با تاکید بر ارزش و کرامت انسانی و لقد کرمنا بنی آدم 6 هشدار می دهد که ای انسان خود ت را گرامی دار از اینکه به پستی ها تن در دهی ، اگر چه آن پستی تو را به مقصودت برساند. تو هرگز قادر نیستی در برابر آنچه راکه از نفس و شخصیت خود از دست می دهی ، عوض مناسبی دریافت کنی . بنده دیگری مباش، زیرا که خداوند تو را آزاد آفریده است.ای انسان ها بیایید کارنامه حیات خود را ورق بزنید تا ببینید اوراق آن را چگونه منقوش نموده اید ! بررسی کنید که کتاب نفس خود را با چه مطالبی پر کرده اید! تا دیر نشده به حساب خودتان برسید ، چرا که با محاسبه نفس امکان بازگشت به خدا و سیرو سلوک به سوی او را فراهم می شود و در غیر این صورت آنگاه که در دادگاه عدل الهی قرار می گیرید راهی برای بازگشت و جبران نخواهد بود.امیر مومنان در کلامی فرموده است: ای بندگان خدا پیش از آن که باورها و کردار شما مورد ارزیابی قرار گیرد ، خود را بسنجید و قبل از اینکه به حساب شما برسند، از خودتان حسابرسی نمایید. عباد الله زنوا انفسکم من قبل ان توزنوا و حاسبوها من قبل ان تحاسبوا. انسان اگر بداند که باندازه لقاء خدا و بهشت می ارزد، هرگز خود را به گناه و پستی و رزیلت نخواهد آلود. 7 . در روایتی دیگر از علی (ع) آمده است: آگاه باشید که جانهای شما، بهایی جز بهشت ندارد، پس مواظب باشید که آن را به کمتر از آن نفروشید. انه لیس لانفسکم ثمن الا الجنه فلا تبیعوها الا بها . 8ارزیابی خودعارف نامی جناب مولوی در مثنوی معنوی گفته: بر آدمی لازم است که همواره به ارزیابی خویشتن خویش بپردازد و تلاش کند که خود را باز شناسد.تو نمی دانی که آخر کیستی جهد کن چندانکه دانی چیستی کارنامه حیات خود را ارزیابی نما و بررسی کن که لحظات عمر خویش را چگونه به پایان می بری.عمر خود را در چه پایان برده ای قوت و قوّت در چه فانی کرده ایگوهر دیده کجا فرسوده ای پنج حس را در کجا پالوده ای گوش و چشم و هوش و گوهرهای عرش خرج کردی چه خریدی تو ز فرش اگر انسان به شناخت خود و ارزیابی کرده و نا کرده های خویش بپردازد ، خود را اسیر هوا و هوسهای نفسانی نمی سازد . انسان اگر به شناخت خود بپردازد، در می یابد که روح او پذیرش حکمت لقمانی را دارد و نباید آن را اسیر خس و خاشاک عالم ماده سازد.جان لقمان که گلستان خدا است پای جانش خسته خاری چرا استحقایقی که اگر آدمی بخواهد، تنها با معرفت نفس به آنها دسترسی می یابد.لا جرم کوتاه کردم من زبان گر تو خواهی از درون خود بخوان 9کسانی که دائم به فکر ارزشهای طبیعی و بدنی و بشری خود هستند و به خود آرایی و خود نمایی و مد گرایی و مانند آن می اندیشند ، کسانی اند که خود را فراموش نموده اند و از ارزش خود انسانی خود غافل گشته اند ، آنها نمی دانند که چقدر می ارزند و چه استعداد و توانایی بی نظیری در آنها نهفته است ، به خودشان آگاهی ندارند و خویشتن خویش را نمی شناسند.برای آگاهی بیشتر در این زمینه ر . ک : 1- انسان و ایمان شهید مطهری 2- انسان در قرآن شهید مطهری 3- خودشناسی برای خودسازی محمد تقی مصباح یزدی 4- ترجمه جامع السعادات مولی مهدی نراقی 5- محاسبه النفس سید بن طاووس.پاورقی:1- مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی ، ج4، ص29.2- نهج البلاغه, خطبه 103.3- بحار الانوار, ج 78 , ص13. 4- غرر الحکم, ح 10020. 5- نهج البلاغه ، خطبه 176 . 6- کهف, 70. 7- خطبه 90 نهج البلاغه. 8- بحار الانوار, ج78, 13. 9- سیمای انسان کامل ، عبدالله نصری، ص 274. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه