چرا به شاه عباس شاه صاحبقرانی گویند؟

کاخ صاحبقرانیه در منطقه نیاوران بی ‌شک یکی از زیباترین آثار تاریخی تهران است. حوادث مهم و تصمیمات سرنوشت‌سازی که در پشت دیوارهای مستحکم این قصر صدوپنجاه ساله تهران رخ داده، توانسته است مسیر تاریخ معاصر را تغییر دهد. هر چند گفتن از تاریخ آن تکرار مکررات است. شاید بسیاری از کسانی که در طی سالهای متوالی استواری صاحبقرانیه از آن گذر کرده‌اند از خود پرسیده باشند که معنی «صاحبقرانیه» چیست و چرا این عمارت زیبا به این نام مشهور است؟در ذهن بیشتر مردم، در مورد لغت صاحبقران و اطلاق آن به این بنای تاریخی این باور است که ناصرالدین شاه قاجار به این دلیل که پنجاه سال که معادل یک قران است، سلطنت کرد و کاخ زیبایی را که در سال 1267 ساخت صاحبقرانیه نامید. اما با نگاهی به تاریخ دوره‌ای می‌توان دریافت که چنین باوری نمی‌تواند به‌طور کامل صحیح باشد. در لغت‌نامه دهخدا ذیل لغت صاحبقران آمده است: آن مولود که وقت افتادن نطفه وی در رحم مادر، یا به ‌وقت ولادت او قران عظمی باشد و برج قران در طالع بود و بعضی گویند که در سال ولادت او زحل و مشتری را قران عظمی باشد و این نوع قران عظمی بعد از سالهای فراوان واقع شود، و این چنین مولود را پادشاهی دیر ماند. از اسکندری منقولست آنکه وقت ولادت او زهره و مشتری را قران باشد. دکتر محمد معین نیز در فرهنگ لغت خود علاوه بر معنی بالا گفته است:پادشاهی عظیم‌الشأن عادل و جهانگیری که دولتش دوام داشته باشد. همچنین کسی که در عصر خود بجهتی از جهات بر هم‌مسلکان خویش تفوقی حاصل کرده و در حرفه خود ممتاز باشد.در گذشته هر قرن را هشتاد سال حساب می‌کردند و کسی که به سی‌امین سال حیات خود رسیده یک قران را گذرانده بود. یعنی هر دوره سی ساله را یک قران می‌گفتند. پادشاهی که بیش از سی سال سلطنت کرده بود صاحبقران نامیده می‌شد. با توجه به متون تاریخی مشخص می‌شود که در گذشته اطلاق لفظ صاحبقران به پادشاهان، اهمیت بسیاری داشت و بیشتر حکمرانان ایران برای نشان دادن قدرت و شجاعت خود از این لقب استفاده می‌کردند. شاید مهمترین پادشاهی که به لقب صاحبقران مشهور شد، ناصرالدین شاه قاجار بود. اما پیش از او پادشاهان دیگر نیز این لقب را داشتند. نوشته کوچکی پشت الماس کوه‌نور حک شده که متن آن چنین است: سلطان صاحبقران فتحعلی شاه قاجار.لقب فتحعلی شاه قاجار سلطان صاحبقران بود چرا که بیش از بیست و پنج سال شاهی کرد (در آن روزگار 25 سال را هم قرن می‌‌دانستند).در بسیاری از نوشته‌هایی که از دوران صفوی و افشاریه مانده نیز این لقب را در کنار پادشاهانی چون نادرشاه افشار و شاه عباس دوم مشاهده می‌کنیم.یک تعریف بسیار کم اهمیت نیز وجود دارد که مؤلف ناشناس کتاب «هرمزدنامه» گفته است. وی ذیل نام قران ـ ‌به ‌عنوان واحد پول ایران ‌ـ می‌نویسد: «لفظ قران در ابتدا صاحبقران بوده است و بهمین خاطر بیشتر پادشاهان ایران به صاحبقران مشهور بوده ‌اند. فتحعلی شاه قاجار برای فرار از گرمای تهران و تفریحات تابستانی دستور داد تا در منطقه‌ای خوش آب و هوا در شمال و خارج از تهران، باغی بسیار زیبا آماده کنند. او نیزارهای اطراف روستای «گرده‌وی» یا «کردویه» را به این امر اختصاص داد. این ده و منطقه، یکی از قدیمی‌ترین نقاط اطراف شهر تهران بودند. در دوره ساسانی بهرام چوبین ـ ‌فرمانده دلاور از خانواده مهران ‌ـ که منطقه‌ ری را در تملک خود داشت برادری بنام کردویه داشت. او در مناطق شمال ری زندگی می‌کرد و زمینهایش را بنام خودش کردویه نام گذاشت. دکتر حسین کریمیان می‌نویسد: نام باستانی نیاوران «کردوی» بوده است که در جغرافیای دره رودبار در ذکر شکرآب آهار آمده است. «از شکراب هرگاه به طرف شمیران بروند به قریه کردوی می‌رسند که تا شکراب دو فرسخ است و اولین قریه شمیران است.» فتحعلی شاه پس از خشکاندن نیزار، باغ خود را بنام «نی‌آوران» گذاشت که بعدها در اثر تکرار لفظ به «نیاوران» تبدیل شد. پس از او محمدشاه بنای ساده و کوچکی را ایجاد کرد.ناصرالدین شاه قاجار که در سال 1264 قمری به سلطنت رسید در سال 1267 ق. دستور داد حاج علی‌خان حاجب‌الدوله ـ اعتمادالسلطنه ‌ـ عمارت بزرگی را در باغ نیاوران بنا گذارد. این ساختمان در دو طبقه ساخته شد . چون به دشتی بزرگ اشراف داشت که شهر را می‌شد دید آن را «جهان‌نمای نیاوران» نامید. بعدها در کنار کاخ جهان‌نما عمارتهای دیگری ساخته شد. بطوری که دکتر فووریه در خاطرات خود به حدود 50 عمارت مختلف اشاره می‌کند که هر یک به یک یا چند تن از زنان ناصرالدین شاه اختصاص داشت.در سال 1293 ق. ناصرالدین شاه به مناسبت سی‌امین سالگرد سلطنت خود سکه‌ای ضرب کرد که بر آن نوشته شده بود: «ناصرالدین شاه غازی خرد صاحبقران». از این تاریخ به بعد بود که رسماً لقب سلطان صاحبقران را در تمام مکاتبات اداری و خصوصی خود به‌کار می‌برد. در همین سال جهان‌نمای نیاوران را نیز «صاحبقرانیه» نامید.این عمارت با شکوه در طول حیات خود تا بهمن 58 یکی از مکانهایی بود که در سرنوشت ایران معاصر مؤثر بود.نخستین تلگراف ایران به صاحبقرانیه مخابره شدفرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه در این کاخ امضا شد. در دوره پهلوی نیز آن را برای اسکان مهمانان بسیار مهم اختصاص دادند.در سال 1346 فرح دیبا ـ ‌همسر محمدرضا پهلوی ‌ـ که از محیط سعدآباد راضی نبود، دستور داد تا در کنار کاخ صاحبقرانیه کاخی برای سکونت آنها بر پا شود و پس از انتقال خانواده پهلوی به آنجا، کاخ جدید را نیاوران نام‌گذاری کرد.منابع: .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه