خودسازى و سختى ها

 نقش سختى ها و مشکلات در خودسازى انسان و تکامل او را تشریح کنید. علت و عوامل گوناگونى مى تواند سبب سختى شود؛ نظیر گناهان یا توجه  نکردن به مهارت هاى زندگى یا سوء مدیریت شغلى و اقتصادى که در این صورت انسان باید پاسخگو باشد اما در هر حال در صورتى که در هنگام سختى ها صبر کند و برخورد صحیحى در حل مشکلات داشته باشد از پاداش آخرتى و رشد معنوى بهره مند خواهد شد. براى بررسى نقش مشکلات، در تکامل و خودسازى به موارد ذیل مى توان توجه نمود: 1. عامل رشد و حرکت انسان خودساخته و  مؤمن، دنیا و رنج رهایش را بد نمى داند، بلکه به عکس رنج رها را عاملى براى تحّرک بشمار مى آورد؛ چرا که این ویژگى دنیاست که با سختى هایش و تغییر احوال و اوضاع، تجربه آدمى را زیاد مى کند و به انسان آگاهى مى دهد. سختى ها و شدایدى که خداوند تبارک و تعالى در دنیا براى انسان پیش مى آورد و حتّى نعمت هایى هم که در دنیا براى انسان به دست مى آید؛ براى این است که استعدادهاى باطنى بروز کند و از قوه به فعلیت برسد. همان گونه جسم انسان از کودکى تا جوانى با افت و خیز رشد مى کند و ورزشکاران با تمرینات سخت و سنگین نیرومند مى شوند روح انسان نیز در کوران حوادث و ناملایمات و مبارزه با وسوسه شیطان نیرومند مى شود و با جهاد نفس رشد مى کند. خداوند مى فرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ»[1]؛ «و قطعا شما را به چیزى از [قبیلِ]  ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جان ها و محصولات مى آزماییم؛ و مژده ده شکیبایان را». باید این سختى ها پیش بیاید و در زمینه این سختى هاست که آن صبرها، مقاومت ها، پختگى ها، کمال ها براى انسان پیدا مى شود، آن وقت این نوید و بشارت الهى شامل حال او مى شود. 2. پالایش گناهان رسول خدا صلى الله علیه و آله در این خصوص فرموده اند: «لاَ یَزَالُ الْبَلَاءُ فِى الْمؤمِنِ وَ الْمؤمِنَِةِ فِى جَسَدِهِ وَ مَالِهِ وَ وُلْدِهِ حَتَّى یَلْقَى اللَّهَ وَ مَا عَلَیْهِ مِنْ خَطِیئَة»[2]؛ «مصیبت و گرفتارى همواره گریبان مرد و زن  مؤمن را مى گیرد و آنها در مال و یا بدن خود نقصان مشاهده مى کنند و یا فرزندان خود را از دست مى دهند و اینها براى این است که هر گاه در محضر پروردگار حاضر شدند گناهى نداشته باشند». 3. دورى از غفلت انسان وقتى همواره خود را سلامتى ببیند ممکن است به مرور زمان از ولى نعمت و خالق خود غافل شود اما یک تلنگور در زندگى همچون بیمارى وى را مجددا به یاد الهى مى اندازد در روایتى نقل شده که حضرت موسى در گفتارى که با خداوند داشت عرض کرد: خدایا دوست ندارم که بیمار و ضعیف گردم و در عبادت من سستى پیدا گردد و هم دوست ندارم همیشه سالم باشم که تو را فراموش کنم، بلکه دوست دارم گاهى بیمار شوم که تو را یاد کنم و گاهى سالم شوم، و تو را شکرگذارم.[3]  4. شکر نعمت الهى پیامبر صلى الله علیه و آله فرموده اند: «نِعْمَتَانِ مَجْهُولَتَانِ الْأَمْنُ وَ الْعَافِیَة»[4]؛ «دو نعمت پوشیده و ناشناخته است، امنیت و عافیت». لذا وقتى انسان به واسطه مشکلى نعمتى همچون سلامتى را از دست داد قدر سلامتى را دانسته و شکرگزار نعمت هاى الهى خواهد شد. 5. استجابت دعا امیرال مؤمنین علیه السلام از پیامبر خدا صلى الله علیه و آله نقل مى کند که به سلمان فارسى فرمود: اى سلمان! براى تو در بیماریت سه خصلت است: تو در یاد خدا هستى و دعاى تو در آن حالت مستجاب است و بیمارى براى تو هیچ گناهى را باقى نمى گذارد مگر اینکه آن را از بین مى برد».[5] 6. امتحان و آزمایش حضرت على علیه السلام فرمودند: «إِنَّ الْبَلَاءَ لِلظَّالِمِ أَدَبٌ وَ لِلْمُؤمِنِ امْتِحَانٌ وَ لِلْأَنْبِیَاءِ دَرَجَةٌ وَ لِلْأَوْلِیَاءِ کَرَامَة»[6]؛ «بلا و گرفتارى براى ستمگر ادب است، و براى  مؤمن امتحان، و براى پیامبران درجه و براى اولیا کرامت مى باشد». مشکلات وگرفتارى بندگان، از ابزارهایى است که خداوندمتعال براى مشخص شدن بندگان صالح و غیرصالح به کار مى گیرد در قرآن کریم فرموده است: «وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً»[7]؛ «ما شما را به وسیله بدى ها و  خوبى ها امتحان مى کنیم». 7. کسب ثواب و پاداش الهى شخص گرفتار با تحمل مشکلات پاداش هاى عظیم الهى را کسب مى نماید رسول خدا صلى الله علیه و آله فرموده اند: بلاى بزرگ به اجر بزرگ پاداش داده مى شود، و هرگاه خدا بنده اى را دوست بدارد، او را به بلاى بزرگ گرفتار مى سازد، پس هر که به بلا راضى شود خدا از او راضى است. و هر که به بلا راضى نشود خدا از او راضى نمى شود.[8] امام صادق علیه السلام فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَیَتَعَاهَدُ الْمُؤمِنَ بِالْبَلاَءِ إِمَّا بِمَرَضٍ فِى جَسَدِهِ أَوْ بِمُصِیبَةٍ فِى أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ مُصِیبَةٍ مِنْ مَصَائِبِ الدُّنْیَا لِیَأْجُرَهُ عَلَیْهَا»[9]؛ «خداوند متعال مؤمن را به مصیبت و بلاء گرفتار مى کند و او را به بیمارى در بدن مبتلا مى سازد و یا در مصیبت اهل و فرزند قرار مى دهد و یا یکى از مصیبت هاى دنیا را متوجه او مى کند تا او را پاداش دهد». 8. مانع از طغیان یکى از خطراتى که همواره انسان ها را در مسیر خودسازى و تکامل تهدید مى نماید خطر طغیان است و این خطر زمانى متوجه انسان ها مى گردد که در خود احساس بى نیازى نمایند همانگونه که خداوند متعال فرمود: «کَلاَّ إِنَّ الاْءِنْسانَ لَیَطْغى. أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى»[10]؛ «چنین نیست (که شما مى پندارید) به یقین انسان طغیان مى کند. از اینکه خود را بى نیاز ببیند».  در جاى دیگر خداوند متعال فرموده: «وَ لَوْ بَسَطَ اللَّهُ الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِى الْأَرْضِ وَ لکِنْ یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما یَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبیرٌ بَصیرٌ»[11]؛ «هرگاه خداوند روزى را براى بندگانش وسعت بخشد، در زمین طغیان و ستم مى کنند؛ از این رو به مقدارى که مى خواهد (و مصلحت مى داند) نازل مى کند، که نسبت به بندگانش آگاه و بیناست». اما با دچار شدن انسان ها به مشکلات مجددا وابستگى خود را به خداوند متعال درک نموده و همین امر مانع از طغیان آنها مى گردد. 9. بازگشت به مسیر حق قرآن مى فرماید: «وَ ما أَرْسَلْنا فى قَرْیَةٍ مِنْ نَبِیٍّ إِلاَّ أَخَذْنا أَهْلَها بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَضَّرَّعُونَ»[12]؛ «هیچ پیامبرى را به نقطه اى نفرستادیم مگر این که مردم آنجا را با سختى مواجه ساختیم تا تضرع کنند». «وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنینَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ»[13]؛ «و به راستى قوم فرعون را به خشکسالى و کمى میوه دچار آورد» نمودیم تا متذکر شوند». 10. ارتقاء درجات گاهى بلاها و حوادث تلخ زندگى براى دست یافتن به مقامات و درجات برتر و عالى است. چرا که از مقامات افراد برجسته و اولیاى خدا، صبر و  پایدارى در مقابل مصائب و خشنود بودن به قضاى الهى است. این خود موجب اعتلاى درجه آنان است. از حضرت صادق علیه السلام سؤال شد: عزیزترین مردم در نظر خدا کیست؟ فرمود: «کسى که به هنگام عطاء سپاسگزار باشد و به هنگام بلا و گرفتارى صبر و تحمل نماید».[14] در روایت دیگرى امام صادق علیه السلام فرمودند: «إِنَّ فِى الْجَنَّةِ لَمَنْزِلَةً لاَ یَبْلُغُهَا الْعَبْدُ إِلاَّ بِبَلاَءٍ فِى جَسَدِه»[15]؛ «در بهشت مقامى هست که هیچ کس به آن جایگاه نمى رسد مگر اینکه در بدن خود ناراحتى و گرفتارى داشته باشد». 11. تقویت عقل و ایمان حضرت صادق علیه السلام فرموده است: ابتلا و گرفتارى هاى دنیوى براى مؤمن زینت است، و کرامت و عزّت است براى کسانى که صاحبان تدبر و عقل باشند.[16] زیرا در مباشرت و مصاحبت با بلا هر گاه توأم با صبر و ثبات قدم صورت بگیرد: ارتباط ایمان و اعتقاد، محکم تر و قوى تر و پاک تر و نورانى تر و آلودگى ها و تیرگى هاى دل برطرف خواهد شد. پی نوشت ها __________________________ [1]. بقره 2، آیه 155. [2]. بحارالأنوار، ج64، ص236. [3]. ارشاد القلوب، ترجمه: سلگى، ج1، ص 122. [4]. خصال، ج 1، ص 70 و 144. [5]. صدوق، خصال، ج1، ص 170. [6]. بحارالأنوار، ج 64، ص 235. [7]. انبیاء 21، آیه 35. [8]. الکافى، ج2، ص 253. [9]. بحارالأنوار، ج 64، ص 237. [10]. علق 96، آیات 6 و7. [11]. شورى 42، آیه 27. [12]. اعراف 7، آیه 94. [13]. اعراف 7، آیه 130. [14]. بحارالانوار، ج2، ص 58. [15]. بحارالأنوار، ج64، ص 237. [16]. بحارالأنوار، ج64، ص 231. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه