سوره احزاب آیه ۵۰: « نوبت هر کدام از آن زنها را که می خواهی به تاخیر انداز و هر کدام را که می خواهی پیش خود جای ده و بر تو باکی نیست که هر کدام را که ترک کرده ای (دوباره) طلب کنی این نزدیکتر است برای اینکه چشمانشان روشن گردد و دلتنگ نشوند و همگی شان به آنچه به آنان داده ای خشنود گردند و آنچه در دلهای شماست خدا می داند و خدا همواره دانای بردبار است» چرا مسائل خانوادگی پیامبر در کتاب هدایت انسان های همه اعصار وجود دارد؟! چرا رعایت عدالت بین همسران برای پیامبر لازم نیست و پیامبر هر طور که دلش بخواهد می تواند در مورد نوبت زنانش تصمیم بگیرد؟

درپاسخ به این پرسش شما به نکات ذیل توجه نمایید : 1- طرح این نوع مسایل در قرآن که مربوط به زندگی داخلی پیامبر –ص- است در به منظور تربیت و آموزش و هدایت انسان ها و درس آموزی و الگو گیری آنها است و این جنبه بر شخصی بودن و خصوصی بودن آن ترجیح دارد . 2- با توضیح و تفسیر آیه مورد پرسش ، پاسخ بخش دوم پرسش شما روشن می شود : تُرْجِی مَنْ تَشاءُ مِنْهُنَّ وَ تُؤْوِی إِلَیْکَ مَنْ تَشاءُ وَ مَنِ ابْتَغَیْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلا جُناحَ عَلَیْکَ ذلِکَ أَدْنى أَنْ تَقَرَّ أَعْیُنُهُنَّ وَ لا یَحْزَنَّ وَ یَرْضَیْنَ بِما آتَیْتَهُنَّ کُلُّهُنَّ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما فِی قُلُوبِکُمْ وَ کانَ اللَّهُ عَلِیماً حَلِیماً (احزاب- 51) (موعد) هر یک از همسرانت را بخواهى مى توانى بتاخیر اندازى و هر کدام را بخواهى نزد خود جاى دهى، و هر گاه بعضى از آنها را که بر کنار ساخته اى بخواهى نزد خود جاى دهى گناهى بر تو نیست، این حکم الهى براى روشنى چشم آنها و اینکه غمگین نباشند و به آنچه در اختیار همه آنان مى گذارى راضى شوند نزدیکتر است و خدا آنچه را در قلوب شما است مى داند و خداوند از همه اعمال و مصالح بندگان با خبر است و در عین حال حلیم است و در کیفر آنها عجله نمى کند .در تفسیر آیه 28 و 29 همین سوره و بیان شان نزول آنها این مطلب بیان گفته شده که جمعى از همسران پیامبر -ص- بنا بر آنچه مفسران نقل کرده اند- به پیامبر ص عرض کردند که بر نفقه و هزینه زندگى ما بیفزا (زیرا چشمشان به غنائم جنگى افتاده بود، و چنین مى پنداشتند که باید از آن، بهره زیادى به آنها برسد) آیات مزبور نازل شد و صریحا به آنها گوشزد کرد که اگر دنیا و زینت دنیا را مى خواهند براى همیشه از پیامبر ص جدا شوند و اگر خدا و پیامبر و روز جزا را خواهانند با زندگى ساده او بسازند.از این گذشته در چگونگى تقسیم اوقات زندگى پیامبر ص در میان آنها نیز با هم رقابتهایى داشتند که پیغمبر ص را با آن همه گرفتارى و اشتغالات مهم در مضیقه قرار مى داد، هر چند پیامبر ص کوشش لازم را در زمینه عدالت در میان آنها رعایت مى کرد ولى باز گفتگوهاى آنها ادامه داشت، آیه فوق نازل شد و پیامبر را در تقسیم اوقاتش در میان آنها کاملا آزاد گذاشت، و ضمنا به آنها اعلام کرد که این حکم الهى است تا هیچگونه نگرانى و سوء برداشتى براى آنها حاصل نشود .یک رهبر بزرگ الهى همچون پیامبر ص آن هم در زمانى که در کوره حوادث سخت گرفتار است، و توطئه هاى خطرناکى از داخل و خارج براى او مى چینند، نمى تواند فکر خود را زیاد مشغول زندگى شخصى و خصوصیش کند، باید در زندگى داخلى خود داراى آرامش نسبى باشد تا بتواند به حل انبوه مشکلاتى که از هر سو او را احاطه کرده است با فراغت خاطر بپردازد.آشفتگى زندگى شخصى و دل مشغول بودن او به وضع خانوادگى در این لحظات بحرانى و طوفانى سخت خطرناک است.با اینکه طبق بحث هاى گذشته و مدارکى که در شرح آیه پیش آوردیم ازدواجهاى متعدد پیامبر ص غالبا جنبه هاى سیاسى و اجتماعى و عاطفى داشته، و در حقیقت جزئى از برنامه انجام رسالت الهى او بوده، ولى در عین حال گاه اختلاف میان همسران و رقابتهاى زنانه متداول آنها، طوفانى در درون خانه پیامبر ص برمى انگیخته، و فکر او را به خود مشغول مى داشته است.اینجا است که خداوند یکى دیگر از ویژگیها را براى پیامبرش قائل شده، و براى همیشه به این ماجراها و کشمکشها پایان داد، و پیامبر ص را از این نظر آسوده خاطر و فارغ البال کرد.و چنان که در آیه مورد بحث مى خوانیم فرمود: مى توانى (موعد) هر یک از این زنان را بخواهى به تاخیر بیندازى و به وقت دیگرى موکول کنى، و هر کدام را بخواهى نزد خود جاى دهى (تُرْجِی مَنْ تَشاءُ مِنْهُنَّ وَ تُؤْوِی إِلَیْکَ مَنْ تَشاءُ).مى دانیم یکى از احکام اسلام در مورد همسران متعدد آن است که شوهر اوقات خود را در میان آنها به طور عادلانه تقسیم کند، اگر یک شب نزد یکى از آنها است، شب دیگر نزد دیگرى باشد تفاوتى در میان زنان از این نظر وجود ندارد، و این موضوع را در کتب فقه اسلامى به عنوان حق قسم تعبیر مى کنند.یکى از خصایص پیامبر ص این بود که به خاطر شرائط خاص زندگى طوفانى و بحرانیش مخصوصا در زمانى که در مدینه بود و در هر ماه تقریبا یک جنگ بر او تحمیل مى شد و در همین زمان همسران متعدد داشت، رعایت حق قسم به حکم آیه فوق از او ساقط بود، و مى توانست هر گونه اوقات خود را تقسیم کند هر چند او با این حال حتى الامکان مساوات و عدالت را- چنان که در تواریخ اسلامى صریحا آمده است- رعایت مى کرد.ولى وجود همین حکم الهى آرامشى به همسران پیامبر ص و محیط زندگى داخلى او مى داد.سپس مى افزاید: هر گاه بعضى از آنها را کنار بگذارى بعدا بخواهى او را نزد خود جاى دهى گناهى بر تو نیست (وَ مَنِ ابْتَغَیْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلا جُناحَ عَلَیْکَ).و به این ترتیب نه تنها در آغاز، اختیار با تو است، در ادامه کار نیز این تخییر بر قرار است، و به اصطلاح این تخییر تخییر استمرارى است نه ابتدایى و با این حکم گسترده و وسیع هر گونه بهانه اى از برنامه زندگى تو نسبت به همسرانت قطع خواهد شد، و مى توانى فکر خود را متوجه مسئولیت هاى بزرگ و سنگین رسالت کنى.و براى اینکه همسران پیامبر نیز بدانند گذشته از افتخارى که از ناحیه همسرى با او کسب مى کنند با تسلیم در برابر این برنامه خاص در مورد تقسیم اوقات پیامبر ص یک نوع ایثار و فداکارى از خود نشان داده، و به هیچوجه عیب و ایرادى متوجه آنها نیست، چرا که در برابر حکم خدا تسلیم شده اند اضافه مى کند: این حکم الهى براى روشنى چشم آنها و اینکه غمگین نشوند و همه آنها راضى به آنچه در اختیارشان مى گذارى گردند نزدیکتر است (ذلِکَ أَدْنى أَنْ تَقَرَّ أَعْیُنُهُنَّ وَ لا یَحْزَنَّ وَ یَرْضَیْنَ بِما آتَیْتَهُنَّ کُلُّهُنَّ).زیرا اولا این یک حکم عمومى در باره همه آنها است و تفاوتى در کار نیست، و ثانیا حکمى است از ناحیه خدا که براى مصالح مهمى تشریع شده، بنا بر این آنها باید با رضا و رغبت به آن تن دهند و نه تنها نگران نباشند بلکه خشنود گردند.ولى در عین حال همانگونه که در بالا نیز اشاره کردیم پیامبر ص حتى الامکان تساوى را در تقسیم اوقات خود رعایت مى کرد جز در مواردى که شرائط خاصى عدم مساوات را ایجاب مى کرد، و این خود مطلب دیگرى بود که موجب خشنودى آنها مى شد، زیرا مشاهده مى کردند که پیامبر ص با اینکه مخیر است سعى در برقرارى مساوات دارد.در پایان آیه مطلب را با این جمله ختم مى کند: خدا آنچه را در قلوب شما است مى داند، و خداوند از همه اعمال و مصالح بندگان با خبر است، و در عین حال حلیم است و در کیفر آنها عجله نمى کند (وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما فِی قُلُوبِکُمْ وَ کانَ اللَّهُ عَلِیماً حَلِیماً).آرى خدا مى داند شما در برابر کدامین حکم قلبا رضا و تسلیم دارید، و در برابر کدامین ناخشنود هستید.او مى داند شما به کدامیک از همسرانتان تمایل بیشتر دارید و به کدام کمتر و حکم خدا را در برخورد با این تمایلات چگونه رعایت مى کنید.همچنین او مى داند چه کسانى در گوشه و کنار مى نشینند و به اینگونه احکام الهى در مورد شخص پیامبر ص خرده گیرى مى کنند، و در دل نسبت به آن معترضند و چه کسانى با آغوش باز همه را پذیرا مى شوند.بنا بر این تعبیر قلوبکم تعبیر گسترده اى است که هم پیامبر ص و همسران او را شامل مى شود و هم همه مؤمنان را که در ارتباط با این احکام از در رضا و تسلیم وارد مى شوند، یا اعتراض و انکار مى کنند هر چند آن را آشکار نسازند.نکته: آیا این حکم در حق همه همسران پیامبر (ص) بود؟در فقه اسلامى در باب خصایص پیامبر ص این مساله مورد بحث واقع شده است که آیا تقسیم اوقات بطور مساوى در میان همسران متعدد همانگونه که بر عموم مسلمانان واجب است بر پیامبر- ص- نیز واجب بوده یا اینکه پیامبر حکم استثنایى تخییر را داشته است؟مشهور و معروف در میان فقهاى ما و جمعى از فقهاى اهل سنت این است که او در این حکم مستثنا بوده، و دلیل آن را آیه فوق مى شمرند که مى گوید: تُرْجِی مَنْ تَشاءُ مِنْهُنَّ وَ تُؤْوِی إِلَیْکَ مَنْ تَشاءُ: هر کدام را بخواهى به تاخیر مى اندازى و هر یک را بخواهى نزد خود نگاه مى دارى. زیرا قرار گرفتن این جمله بعد از بحث در باره همه زنان پیامبر ص چنین ایجاب مى کند که ضمیر جمع (هن) به تمام آنها باز گردد، و این مطلبى است که از طرف فقها و بسیارى از مفسران پذیرفته شده.ولى بعضى ضمیر فوق را مربوط به خصوص زنانى مى دانند که خود را بدون مهر در اختیار او قرار دادند در حالى که اولا از نظر تاریخى ثابت نیست که آیا این حکم، موضوع خارجى پیدا کرد یا نه؟ و بعضى معتقدند که تنها در یک مورد بود که زنى به این صورت به ازدواج پیامبر در آمد، و در هر حال اصل مساله از نظر تاریخى محقق نیست.ثانیا این تفسیر خلاف ظاهر آیه است و با شان نزولى که براى آیه ذکر کرده اند سازگار نمى باشد، بنا بر این باید قبول کرد که حکم مزبور یک حکم عام است.تفسیر نمونه، ج 17، ص: 385 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه