دین در لغت به معنای راستکار شدن، اطاعت نمودن، پاداش، عادت، حساب، کیش، پرهیزگاری و.. آمده و در اصطلاح تعابیر گوناگونی از سوی اندیشمندان اسلامی درباره آن شده است که به نمونه هایی از آن اشاره می شود: الف) دین عبارت است از مجموعه ای از باورها در باره هستی و ارزش های مبتنی بر این باورها، ارزش ها مفهوم عامی است که فروعات و احکام دین و نیز اخلاقیات و فضایل و رذایل نفسانی را در بر می گیرد. بخش نخست تعریف نیز به حوزه اندیشه و جنبه نظری دین مربوط است V}(فرهنگ بزرگ جامع نوین، عربی - فارسی).

دین در لغت به معنای راستکار شدن، اطاعت نمودن، پاداش، عادت، حساب، کیش، پرهیزگاری و.. آمده و در اصطلاح تعابیر گوناگونی از سوی اندیشمندان اسلامی درباره آن شده است که به نمونه هایی از آن اشاره می شود: الف) دین عبارت است از مجموعه ای از باورها در باره هستی و ارزش های مبتنی بر این باورها، ارزش ها مفهوم عامی است که فروعات و احکام دین و نیز اخلاقیات و فضایل و رذایل نفسانی را در بر می گیرد. بخش نخست تعریف نیز به حوزه اندیشه و جنبه نظری دین مربوط است (فرهنگ بزرگ جامع نوین، عربی - فارسی). ب ) مراد از دین مکتبی است که از مجموعه عقاید، اخلاق و قوانین و مقررات اجرایی تشکیل شده و هدف آن راهنمایی انسان برای سعادتمندی است. دین به این معنا بر دو قسم است: دین بشری و دین الهی. دین بشری، مجموعه عقاید، اخلاق و مقرراتی است که بشر با فکر خود و برای خویش تدوین کرده؛ از این رو این دین در راستای خواسته و انتظارات او بوده و اسیر هوس و ابزار دست انسان است و انسان به گونه ای آن را تنظیم می کند که تمام قوانین و مقرراتش به سود او بوده و چیزی را بر وی تحمیل نکند. رها بودن و عدم تعهد و مسؤولیت و واکنش در برابر دین الهی از جمله رهاوردهای چنین نگرشی به دین است (مائده، آیه 70). دین الهی نیز مجموعه عقاید، اخلاق و قوانین و مقررات اجرایی است که خداوند آن را برای هدایت بشر فرستاده تا انسان در پرتو آموزه های آن، هوی و هوس خود را کنترل و آزادی حقیقی خویش را تأمین کند. دین الهی به حقیقت انسان و نیازهای او توجه داشته و برنامه کامل و همه جانبه ای ارایه می کند که ا نتظارات او را از همه نظر برآورده می کند (استاد محمد تقی مصباح یزدی، قلمرو دین، مجموعه سخنرانی ها در کانون گفتمان دینی). ج ) مراد از دین، مجموعه معارف نظری و عملی قدسی است؛ یعنی مجموعه گزاره های ناظر به واقع و عمل که حول محور قدسی شکل گرفته اند. در حقیقت، دین مجموعه معارف دست اول است که معمولا در متونی مقدس گرد آمده اند با تطبیق تعریف مزبور بر اسلام، دین اسلام عبارت است از مجموعه معارفی که در نسبت با خداوند تدوین یافته و در متن مقدس قرآن و سنت گرد آمده اند (آیت الله جوادی آملی، انتظار بشر از دین، ص 27 - 24). در تعابیر قرآنى «دین» در دو مورد استعمال شده است: 1ـ هر گونه اعتقاد به قدرت غیبى، چه حق باشد و چه باطل: «لکم دینکم ولى دین» 2 ـ خصوص ادیان الهى: «ان الدین عندالله الاسلام». در تعریف دین، توجه ما به همان استعمال دوم لفظ «دین» است، که خاص ادیان الهى و داراى سطوح و مراحل مختلفى، مانند دین نفس الامرى و دین مرسل، است. در تفسیر «دین» آرا و مطالب گوناگونى از سوى غربیان مطرح شده است. «جان هیک» در کتاب «فلسفه دین» تعاریف گوناگونى از دیدگاه هاى مختلف درباره ى دین نقل مى کند: أ) تعریف روان شناختى: «دین احساسات، اعمال و تجربیات افراد در هنگام تنهایى، آنگاه که خود را در برابر هر آنچه که الهى مى نامند، مى یابند.» (ویلیام جیمز) ب ) تعریف جامعه شناختى: «مجموعه اى از باورها، اعمال، شعایر و نهادهاى دینى که افراد بشر در جوامع مختلف بنا کرده اند.» (تالکوت پارسونز) ج) تعریف طبیعت گرایانه: «مجموعه اى از اوامر و نواهى که مانع عملکرد آزاد استعدادهاى ما مى شود.» (اس. رایناخ) و همان رویکرد با همدلى بیشتر: «دین همان اخلاق است که احساس و عاطفه به آن تعالى، گرما و روشنى بخشیده است.» (ماتیو آرنولد) د) تعاریف دینى، مانند: «دین اعتراف به این حقیقت است که کلیه موجودات تجلیّات نیرویى هستند که فراتر از علم و معرفت ماست» (هربرت اسپنسر)تنوع این تفسیرها به گونه اى است که اندیشمندان مغرب زمین را وادار کرده تا اعتراف کنند: «اصطلاح دین داراى یک معناى واحد که مورد قبول همه باشد، نیست. بلکه پدیدارهاى متعدد فراوانى تحت نام دین گرد مى آیند که به گونه اى با هم ارتباط دارند. ارتباطى که لودویک ویتگنشتاین آن را شباهت خانوادگى مى نامد». د) تعریف دین از دیدگاه برخی از اندیشمندان خارجی: 1. تریل: دین وضعیتی روحی یا حالتی ناب و حرمت آمیز است که آن را خشیت می خوانیم. 2. برادلی: دین، بیش از هر چیز کوششی است برای آن که حقیقت کامل خیر را در تمام وجوه هستی مان باز نماییم. 3. جیمز مارتینو: دین اعتقاد به خدایی همیشه زنده است؛ یعنی اعتقاد به اراده و ذهن الهی که حاکم بر جهان بوده و با نوع بشر مناسبات اخلاقی دارد (جمعی از نویسندگان، عقل و اعتقاد دینی، ص 18). ه) دین مجموعه آموزه هایی است که از منبع وحی الهی جهت هدایت انسان ها به پیامبران نازل شده و به صورت گزاره های توصیفی و ارزشی در منابع دینی ثبت شده است (عبدالحسین خسروپناه ، کلام جدید، ص 335). جواب اجمالى: (1) در تفسیر دین آرا و مطالب گوناگونى از سوى غربیان مطرح گشته و در تعابیر قرآنى «دین» در دو مورد استعمال شده است: 1ـ هر گونه اعتقاد به قدرت غیبى، چه حق باشد و چه باطل: «لکم دینکم ولى دین» 2 ـ خصوص ادیان الهى: «ان الدین عندالله الاسلام». در تعریف دین، توجه ما به همان استعمال دوم لفظ «دین» است، که خاص ادیان الهى و داراى سطوح و مراحل مختلفى، مانند دین نفس الامرى و دین مرسل، است. جواب تفصیلى: (1) در تفسیر «دین» آرا و مطالب گوناگونى از سوى غربیان مطرح شده است. «جان هیک» در کتاب «فلسفه دین» تعاریف گوناگونى از دیدگاه هاى مختلف درباره ى دین نقل مى کند: أ) تعریف روان شناختى: «دین احساسات، اعمال و تجربیات افراد در هنگام تنهایى، آنگاه که خود را در برابر هر آنچه که الهى مى نامند، مى یابند.» (ویلیام جیمز) ب ) تعریف جامعه شناختى: «مجموعه اى از باورها، اعمال، شعایر و نهادهاى دینى که افراد بشر در جوامع مختلف بنا کرده اند.» (تالکوت پارسونز) ج) تعریف طبیعت گرایانه: «مجموعه اى از اوامر و نواهى که مانع عملکرد آزاد استعدادهاى ما مى شود.» (اس. رایناخ) و همان رویکرد با همدلى بیشتر: «دین همان اخلاق است که احساس و عاطفه به آن تعالى، گرما و روشنى بخشیده است.» (ماتیو آرنولد) د) تعاریف دینى، مانند: «دین اعتراف به این حقیقت است که کلیه موجودات تجلیّات نیرویى هستند که فراتر از علم و معرفت ماست» (هربرت اسپنسر)(1). تنوع این تفسیرها به گونه اى است که اندیشمندان مغرب زمین را وادار کرده تا اعتراف کنند: «اصطلاح دین داراى یک معناى واحد که مورد قبول همه باشد، نیست. بلکه پدیدارهاى متعدد فراوانى تحت نام دین گرد مى آیند که به گونه اى با هم ارتباط دارند. ارتباطى که لودویک ویتگنشتاین آن را شباهت خانوادگى(2) مى نامد». 2 ـ خصوص ادیان الهى: «ان الدین عندالله الاسلام». در تعریف دین، توجه ما به همان استعمال دوم لفظ «دین» است، که خاص ادیان الهى و داراى سطوح و مراحل مختلفى، مانند دین نفس الامرى و دین مرسل، است. به نقل از سایت تبیان .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه