ويژگيهاي عدد چهل چه مي‌باشد كه در روايات متعددي از آن استفاده شده است؟

در پاسخ به پرسش مي‎توان ويژگي‎هاي عدد چهل را بررسي كرد كه اين مطلب در علوم غريبه يافت مي‎شود و در علمي به نام علم عدد مورد بحث قرار مي‎گيرد. و بايد از اصحاب چنين علومي سؤال شود. البته نگارنده از آن بي‎اطلاع است. از منظر ديگري پاسخ را جستجو مي‎كنيم و آن بررسي اجمالي آيات و رواياتي است كه در آن عدد چهل ذكر شده است. در قرآن كريم كلمه اربعين در چهار آيه ذكر شده است كه دو مورد آن يعني آيه 51 سوره بقره و 142 سوره اعراف مربوط به اقامت 40 روزه حضرت موسي ع در كوه مي‎باشد. آيه 26 سوره مائده، سرگرداني چهل ساله بني اسرائيل در بيابان‎ها را بيان مي‎كند و در آيه 15 سوره احقاف نيز به نكته‎اي تكويني در خلقت انسان اشاره رفته است و آن كمال جسمي و عقلي انسان در چهل سالگي است. روايات را نيز مي‎توان به چند دسته تقسيم كرد. يعني برخي اشاره به امور تكويني در خلقت دارند و برخي متضمن توصيه‎هايي عملي است و آثار برخي از اعمال را در چهل روز بيان مي‎كند. دسته‎اي ديگر از روايات به بيان برخي از اتفاقات تاريخي مي‎پردازند كه محور آنها عدد چهل مي‎باشد. به طور مثال در روايات زمان تخمير طينت آدم چهل روز بيان شده است[1] و يا مراحل خلقت انسان و تبديل نطفه به علقه و علقه به مضغه هر يك چهل روز طول مي‎كشد.[2] از موارد تاريخي نيز كه در روايات آمده مي‎توان به موارد ذيل اشاره كرد: بين دو جملة فرعون كه گفت: انا ربكم الاعلي و جمله «ما علمت لكم من الله غيري» يعني من براي شما خدايي غير از خودم نمي‎شناسم چهل سال طول كشيد و خداوند براساس سنّت املاء خود به او اين فرصت را داد.[3] فاصله نفرين موسي تا اجابت آن نفرين نيز همين مقدار است.[4] حضرت آدم چهل روز گريست تا توبه‎اش قبول شد.[5] و نيز بر مرگ هابيل چهل روز گريست تا خداوند فرزند ديگري به او عنايت كرد.[6] باران و طوفان در عذاب قوم نوح چهل روز طول كشيده است.[7] بني اسرائيل چهل روز گريستند تا خداي تعالي وحي فرستاد كه آنان را از شر فرعون نجات خواهد داد.[8] و يا در داستان تولد حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ نقل شده، پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ چهل روز از حضرت خديجه ـ سلام الله عليها ـ دوري كرد و مشغول عبادت شد و سپس نطفة حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ منعقد شد.[9] و موارد فراوان ديگر. در بخش دوم از روايات نيز مي‎توان به احاديث ذيل اشاره كرد. امام باقر ـ عليه السّلام ـ فرمودند كسي كه شراب بخورد تا چهل روز نمازش مقبول نيست و اگر در اين مدت نماز را ترك كند عذابش مضاعف خواهد بود.[10] پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند هر كس از امت من چهل حديث از مسائل ديني كه به آن احتياج دارد حفظ كند، خداوند او را در قيامت به عنوان فقيه و عالم مبعوث مي‎كند[11]. از علي ـ عليه السّلام ـ نقل شده است كه حريم مسجد چهل زراع است و از هر طرف تا چهل خانه همسايه محسوب مي‎شوند،[12] و نيز حديث معروف پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ كه فرمودند اگر كسي چهل روز خود را براي خدا خالص كند، چشمه‎هاي حكمت از قلبش بر زبانش جاري خواهد شد.[13] و احاديث ديگري كه در اين باره وارد شده‎اند. عرفاي بزرگ در مورد حديث اخير بحث كرده و مطالب گوناگوني درباره هر يك از اركان آن بيان نموده‎اند. مهم‎ترين نكته كه در اين كتب درباره چهل روز حاصل مي‎شود اين است كه عدد چهل باعث ظهور استعدادات مي‎باشد. چنان كه مرحوم صدرالمتاللين در تفسير آيه 51 سوره بقره درباره اين كه چرا خداوند با حضرت موسي ـ عليه السّلام ـ چهل روز وعده كرد. ابتدا علم به علت اين كار را در اختيار انبياء واولياء الهي مي‎داند ولي اين نكته را مي‎افزايد كه برخي از عرفا مطلبي لطيف در بيان آن گفته‎اند كه چون تخمير طينت آدم چهل روز طول كشيده است و در اين چهل روز هر روز حجابي بر حجاب‎هاي او افزوده‎اند تا امكان ورود به دنيا را بيابد و آن را آباد كند. و لذا هر كسي كه چهل روز اخلاص بورزد هر روز حجابي از حجاب‎هاي او برطرف مي‎شود تا به نقطه‎اي مي‎رسد كه علوم لدنّي و معارف الهي از خداوند به قلب او افاضه مي‎شود و حضرت موسي ـ عليه السّلام ـ نيز در طول اين چهل روز استعداد مكالمه با خدا را پيدا كرد.[14] در رساله سيروسلوكي نيز كه منسوب به علامه بحرالعلوم مي‎باشد بحثي مبسوط در اين زمينه آمده و به توضيح ارتباط عدد چهل يا ظهور استعدادات پرداخته است. ايشان نيز به تخمير چهل روزة طينت آدم اشاره كرده و نيز به اين روايت كه چهل سال بدن او ميان كعبه و مدينه افتاد بود و باران رحمت الهي بر او مي‎باريد تا بدن او قابل تعلق روح قدسي شود. و يا اينكه حضرت رسول ـ صلّي الله عليه و آله ـ در چهل سالگي خلعت نبوت پوشيدند و اين كه نهايت تكميلي قواي بشري در انسان چهل سال است و نيز در تأويل اين كه چرا همساية هر خانه‎اي را چهل خانه فرموده‎اند، مي‎گويد كه انسان چهار قوه عقليه و وهميه و شهويه و غضبيه دارد و هر يك از اين‎ها چهل مرحله دارد و پس از مرحلة چهلم است كه انسان مي‎تواند بگويد از عالم آن قوه خارج شده است.[15] به نظر مي‎رسد نكته اصلي همين باشد و بسياري از رواياتي كه ذكر شد نيز بر همين اساس قابل تفسير مي‎باشند چرا كه همه چيز استعداد خاص خود را مي‎طلبد چه عنايات خاصه الهي و چه هلاك و غضب خداوندي، لذا فرعون نيز چهل سال مهلت مي‎يابد تا هلاك الهي او را در بگيرد و قوم موسي چهل سال سرگردان مي‎شوند تا از سنگيني گناهان خود خلاص شوند و نسل آنها وارد سرزمين مقدس شوند. و يا چهل روز دعا مي‎كنند تا از شر فرعون رهايي يابند. البته ادعاي ما اين نيست كه مي‎توان تمام احاديثي را كه در آن عدد چهل ذكر شده است به اين شيوه تبيين كرد، آن چه به نظر ما رسيده است همين است كه هر جا بحث درباره آمادگي براي پذيرش او مي‎باشد چه خير و چه شرّ عدد چهل براي بروز و ظهور استعداد خاص آن امر مي‎باشد.--------------------------------------------------------------------------------[1] . طباطبائي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه سيد محمد باقر موسوي همداني، دفتر انتشارات اسلامي، قم 1379، چ 12، ج 8، ص 423. [2] . همان، ج 15، ص 30. [3] . صدوق، محمدبن علي بن حسين، كتاب الحضال، دفتر انتشارات اسلامي، قم 1362، ج 1و 2، ص 540. [4] . طباطبائي، همان، ج 10، ص 172. [5] . همان،‌ج 1، ص 211. [6] . همان، ج 5، ص 521. [7] . همان، ج 10، ص 379. [8] . همان، ج 10، ص 494. [9] . ر.ك: كمپاني، فضل الله، حضرت زهرا ـ عليها السّلام ـ ، انتشارات مفيد، تهران 1369، ص 13 ـ 14. [10] . صدوق، ‌همان، ص 534. [11] . همان، ص 541. [12] . همان، ص 544. [13] . مجلسي،‌محمد باقر، بحارالانوار، داراحياء التراث العربي، بيروت لبنان، 1983، چاپ سوم، ج 67، ص 242. [14] . ر.ك: صدر المتاللين، محمد بن ابراهيم، ‌تفسير القرآن الكريم، انتشارات بيدار، قم 1366، ج 3، ص 370 ـ 371. [15] . ر.ك: طباطبايي نجفي، سيدمهدي بن سعيد مرتضي، رساله سير و سلوك، انتشارات حكمت، 1370، تهران، چاپ دوم، ص 27ـ42. .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه