با سلام و تحیت و قدردانی از مکاتبه ی شما با این مرکز با توجه به دو پرسش موجود در متن، در دو بخش به ارائه ی پاسخ می پردازیم: بخش اول: مروری بر چرایی وقوع انقلاب اسلامی ایران شاید در میان پدیده های اجتماعی سیاسی، انقلاب پیچیده ترین پدیده ای باشد که توجه بسیاری از عالمان این رشته را به خود جلب کرده است. انقلاب همانند کلاف در هم تنیده ای است که پیدا کردن سر نخ آن، به منظور درک ماهیتش، نیازمند تاملات نظری دقیق در کلیت آن پدیده است؛ اینکه انقلاب ها چگونه شکل می گیرند و اساسا از چه علل و عواملی بر میخیزند و در نهایت، چه پیامد هایی دارند، مهم ترین پرسش هایی است که در این باره مطرح است.

با سلام و تحیت و قدردانی از مکاتبه ی شما با این مرکز با توجه به دو پرسش موجود در متن، در دو بخش به ارائه ی پاسخ می پردازیم: بخش اول: مروری بر چرایی وقوع انقلاب اسلامی ایران شاید در میان پدیده های اجتماعی سیاسی، انقلاب پیچیده ترین پدیده ای باشد که توجه بسیاری از عالمان این رشته را به خود جلب کرده است. انقلاب همانند کلاف در هم تنیده ای است که پیدا کردن سر نخ آن، به منظور درک ماهیتش، نیازمند تاملات نظری دقیق در کلیت آن پدیده است؛ اینکه انقلاب ها چگونه شکل می گیرند و اساسا از چه علل و عواملی بر میخیزند و در نهایت، چه پیامد هایی دارند، مهم ترین پرسش هایی است که در این باره مطرح است. پرسشگر ارجمند، تحلیل مذکور در پرسش از چرایی وقوع انقلاب اسلامی تحلیلی بسیار ناقص می باشد که در کنار نقصانش، به اشتباه در تحلیل نیز دچار گردیده است. به همین جهت لازم می دانیم در گام نخست مروری بر چرایی وقوع انقلاب اسلامی ایران داشته باشیم: چرایی وقوع انقلاب اسلامی ایران را می توان در موارد چهار گانه ذیل دسته بندی کرد: 1 . نارضایتی عمیق از شرایط حاکم: نارضایتی عمیق از سلطنت محمد رضا شاه بویژه بعد از کودتای 28 مرداد 1332 که موجی از خفقان سیاسی سراسر کشور را فراگرفت ، اولین زمینه وقوع انقلاب بود. نارضایتی از وضع موجود از زمان قاجاریه و دیکتاتوری رضاخان به صورت مستمر در سطح جامعه وجود داشته است اما این نارضایتی در دوره محمد رضا به اوج خود رسید. این نارضایتی و تنفر در سال های پایانی حکومت پهلوی گسترش یافته و در آستانه وقوع انقلاب در بین همه اقشار جامعه فراگیر و در عین حال عمیق تر وشدیدتر شد. ضعف و ناکارآمدی ساختار های سیاسی ، اقتصادی، و فرهنگی رسمی و در نتیجه از دست رفتن مشروعیت حکومت را می توان از عوامل ظهور و گسترش نارضایتی دانست. 2. پذیرش و گسترش ایدئولوژی اسلامی : تعالیم اسلامی به عنوان اندیشه و آرمان جدید به تدریج توانست ایدئولوژی های رقیب یعنی مارکسیسم و ناسیونالیسم را به حاشیه برده و در سطح گسترده ای بین نخبگان سیاسی و توده های مردم نفوذ کند. و از سوی دیگر جمعیت پذیرنده ی آرمان های انقلاب اسلامی ، جمعیتی بسیار بود به گونه ای که می توان گفت بجز بخشی از روشنفکران – که با عقاید مارکسیستی یا لیبرالی در انقلاب شرکت داشتند – عموم مردم تابع آرمان های اسلامی بودند. 3. گسترش روحیه انقلابی: به هنگام وقوع انقلاب اسلامی روحیه انقلابی همگانی و عمیقی در سطح جامعه مشاهده می شد. بی توجهی انقلابیون به اقدامات رفرمیستی شاه و نیز بی اعتنایی آنان به اقدامات سرکوبگرانه حکومت از سویی و ظهور گسترده احساس شهادت طلبی و فداکاری در راه آرمان انقلاب از دیگر سو بیانگر وجود این روحیه در میان مردم بود. 4. نقش آفرینی رهبری و نهاد های بسیج گر: در وقوع انقلاب اسلامی ، وجود نقش رهبری مقتدر و دانا همراه با نهاد های بسیج گری مانند نهاد روحانیت، شبکه مساجد و انجمن های اسلامی انکار ناپذیر است. رهبری هوشمند، قاطع و بلامنازع امام خمینی (قدس سره) ، اعتماد خاص مردم به وی و نیز پیوند دینی و تاریخی روحانیت و مردم روند انقلاب را سرعت بخشید؛ بدین گونه که باعث برانگیختن نارضایتی از وضع موجود، گسترش آرمان های انقلاب اسلامی ، ایجاد و گسترش روحیه انقلابی ، بسیج عمومی و نیز بنیاد گذاری سامان سیاسی جدید شد. در یک کلام اساسی ترین دلیل پیروزی ملت ایران در انقلاب اسلامی سال 1357 را می توان ، وجود رهبری مقتدر و نافذ الکلمه ای دانست که ضمن آگاه سازی مردم از عمق فساد و ظلم و استبداد و استعمار ، روحیه انقلابی را در مردم تقویت نموده و ضمن ارائه و تدوین ایدئولوژی اسلامی برای حکومت ، توده های مردم را برای مبارزه با رژیم طاغوت به خیابان ها کشاند و در نهایت موفق شد با فرماندهی انقلاب آن را به پیروزی رسانده و پس از آن با مبنا قرار دادن ایدئولوژی اسلامی ، ساختار های سیاسی و اجتماعی جامعه را تغییر داده و نظامی سیاسی – اجتماعی بر طبق اصول و مولفه های اسلامی را معماری کرده و تاسیس نماید. با این توضیح بر شما روشن می گردد که انقلاب اسلامی ایران نه محصول همکاری بازار و روحانیت، بلکه معلولی از مجموعه ی عواملیست که در سطور پیشین بدان ها اشاره گردید. تحلیل مذکور درباره ی انقلاب مشروطیت نیز اشتباه بوده و آن فراز تاریخی نیز معلول عوامل متعدد و پیچیده ای است که به خاطر پرهیز از اطاله ی کلام از ورود در بحث انقلاب مشروطیت پرهیز می کنیم. با توجه به پرسش روشن می گردد که اطلاعات شما درباره ی نهضت تنباکو نیز نیاز به بازبینی وتعمیق دارد ک شما را به مطالعه ی منابعی که در پایان پاسخ ارائه خواهد گردید فرامیخوانیم. اما به صورت خلاصه باید عرض نماییم نهضت تحریم و قیام تنباکو به رهبری میرزای شیرازی در دوره ناصر الدین شاه قاجار به منظور مقابله به تهاجم فرهنگی، سیاسی، و اقتصادی استعمار انگلیس بود و نه صرفا یک اقدام در برابر یک مساله ی اقتصادی. به صورت گذرا این ماجرای تاریخی را مروری دوباره می نماییم: در زمان حکومت ناصر الدین شاه امتیازهای اقتصادی زیادی به بیگانگان خصوصاً دو کشور انگلیس و روسیه داده شد. یکی از این امتیازات امتیاز «انحصار خرید و فروش توتون و تنباکو» می باشد. که به «امتیاز رژی» هم معروف است. محمد علی جمال زاده در مورد این امتیاز می نویسد: «ناصرالدین شاه در مراجعت از سفر سوم فرنگستان (1307 هـ .ق) در 16 رجب همان سال وعده امتیاز مذکور را به یک شرکت انگلیسی موسوم به «هیئت شاهنشاهی دخانیات در ایران داد ودر 28 رجب 1308 امتیاز به امضاء رسید. صاحب امتیاز موسوم بود به «تالبوت» و مدت امتیاز پنجاه سال بود. مقرر بود که شرکت مزبور سالانه 15000 لیره انگلیسی به علاوه یک ربع منافع خالص به دولت ایران بپردازد از طرف دیگر دولت ایران متعهد می گردید که در مدت 50 سال مزبور مالیات و عوارض و رسوم گمرک را که در آن تاریخ وجود داشت بردارد(تحریم تنباکو، محمد رضا نجاتی)». این امتیاز زیان مادی فراوانی برای ایران داشت. این نکته را می توان از مقایسه آن با امتیاز مشابهی که همان زمان انگلیسیها از دولت عثمانی گرفته بودند، دریافت. «در اعطاء این امتیاز آنچه مهم بود میزان پیشکشی نقدی و هدایایی بود که به شاه و اطرافیانش تقدیم می شد نه میزان توسعه اقتصادی ملکت و نفع عمومی ملت(پیکار پیروز تنباکو، محمد نهاوندیان)» بلافاصله بعد از اعطای این امتیاز مخالفت های مردمی آغاز شد. آنها ناخشنودی خود را به اطلاع دولت رساندند، اما نتیجه ای نگرفتند. خشم و نفرت مردم روز به روز بیشتر و بیشتر می شد. البته این نکته را نیز باید در نظر داشت که «تنها زیان مادی علت اصلی مقاومت مردم نبود. خشم مردم از تسلط شرکت بر سرتاسر ایران بود. شرکت از ابتدا به اقدامات مشکوکی دست زد که ارتباطی با امتیازش نداشت. شرکت برای خود سپاه و تفنگدار داشت و این وضع در شهرها جنبه جدی تری پیدا کرد. گویا مراکزی برای ذخیره تسلیحات در نظر می گیرند و این نظر وقتی تأیید شد که بعد از انحلال شرکت محمولات تازه رسیده را باز کردند که مملو از اسلحه و فشنگ و مسائل تخریبی بود. علاوه بر اینها در شروع به کار در حدود صد هزار زن و مرد انگلیسی برای کمک به شرکت به ایران آمدند و کار آنها تبلیغ دیانت مسیح بود (تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 1، سید جلال الدین مدنی)». در جریان این نهضت به واسطه ی بیداری مقام مرجعیت ، میرزای شیرازی ، و تحرک به موقع و مناسب از سوی ایشان ، دسیسه های استعمار خارجی و استبداد داخلی ناکام ماند. در این جریان با تلاش آیت الله میرزای شیرازی ، رهبری ولایی ملت شیعی شکل گرفت و با همراهی عامل دوم، یعنی حضور آگاهانه ی مردم ، این نهضت به پیروزی رسید. با این توضیح روشن می گردد که قرارداد رژی صرف یک کار اقتصادی نبوده است که ضرر آن فقط متوجه بازاریان گردد. بخش دوم: برجام به نظر می رسد درباره ی برجام نیز اطلاعات و یا تحلیل کاملی ندارید. برجام یا همان برنامه ی جامع اقدام مشترک، محصول دو سال مذاکرات هسته ای با گروه پنج بعلاوه ی یک و با موضوع هسته ای بوده است که نتیجه ی آن از یک سو به رسمیت شناختن حق غنی سازی هسته ای برای کشور و از سوی دیگر رفع تحریم های ظالمانه ای است که در روند پرونده ی هسته ای ایران توسط قدرت های سلطه گر یا با اعمال نفوذ آنان متوجه فعالیت های اقتصادی و بانکی و صادرات و واردات کشورمان شده است. با این توضیح روشن می گردد اجرای صحیح برجام - با توجه به نکات مدنظر رهبری انقلاب که در ذیل امضای مصوبه ی شورای عالی امنیت ملی توسط ایشان اعلام گردید – نه تنها اقتصاد ایران را ضعیف نمی کند بلکه در صورت توجه نهاد های مسوول می تواند سکویی برای جهش های اقتصادی در ایران و شکوفایی اقتصاد مقاومتی گردد. درباره ی حکم محاربه ی با امام زمان هم به نظر می رسد توضیحات در بخش قبلی کافی بوده باشد. نهضت تنباکو که به دنبال فتوای تاریخی میرازی شیرازی در ایران شکل گرفت در حقیقت قیامی دربرابر نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غرب بود. و در حال حاضر نه برجام شباهت و ارتباطی با قرارداد رژی دارد و نه نظام جمهوری اسلامی با ماهیت مردم سالاری دینی با محوریت ولایت فقیه شباهتی به شاهنشاهی قاجار دارد . در پایان ضمن تشکر از مکاتبه شما با این مرکز، منتظر سوالات بعدی شما هستیم. برای کسب اطلاعات بیشتر و عمق بخشی به مطالعاتتان پیرامون انقلاب اسلامی توصیه می کنیم حتما منابع ذیل را مورد مطالعه قرار دهید. انقلاب اسلامی ایران(ویراست چهارم)، تالیف جمعی از نویسندگان، تدوین نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، نشر معارف، 1387 انقلاب اسلامی ؛ زمینه ها و پیامد ها، تالیف منوچهر محمدی، تدوین نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، نشر معارف، 1387 تاریخ سیاسی معاصر ایران، دکتر سید جلال الدین مدنی، انتشارات اسلامی، تاریخ تحولات سیاسی ایران: بررسی مولفه های دین – حاکمیت – مدنیت و تکوین دولت – ملت در گستره هویت ملی ایران، موسی نجفی و موسی فقیه حقانی، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران، 1384 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه