تاریخچه مذهب حنبلی چیست؟

این مذهب در میان مذاهب فقهى اهل سنت، از نظر پیدایش و پیروان، در رتبه چهارم است. مؤسس مذهب حنبلى، ابوعبدالله احمد بن محمد بن حنبل شیبانى است. او ریشه عربى داشت. جدش در زمان امویان فرماندار سرخس بوده. ابن حنبل در سال 164 ه.ق.در شهر بغداد زاده شد و در کودکى قرآن را از بر کرد. ابتدا نزد قاضى ابویوسف به فراگیرى فقه پرداخت اما پس از مدتى به اهل حدیث روى آورد. او تا زمانى که شافعى به مصر نرفته بود، در نزد وى فقه آموخته و از شاگردان برجسته اش بود. اصرار او بر آفریده نبودن قرآن، او را رو در روى دولت عباسیان قرار داد. و در زمان معتصم به مدت 18 ماه به زندان افکنده شد. اما با به قدرت رسیدن متوکل، از او دلجویى شد و آن قدر قرب یافت که متوکل بى مشورت او کارى را به انجام نمى رسانید. ابن حنبل، پس از جدا شدن از شافعى، مذهب جدیدى را در فقه پى نهاد. بنیادهاى این فقه بر پنج اصل استوار بود: کتاب الله، سنت رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم، فتاوى صحابه پیامبر، گفته برخى از صحابى که با قرآن سازگار مى نمود و تمامى احادیث ضعیف. او آن قدر در استناد به حدیث مبالغه مى کرد که بزرگانى همچون طبرى و ابن ندیم او را از مجتهدان ندانسته اند. مهمترین اثر ابن حنبل، کتاب «مسند» اوست که در بر دارنده سى هزار و اندى روایت است. این کتاب در شش جلد به چاپ رسیده است. از آثار دیگر او مى توان به تفسیر قرآن، فضایل، طاعة الرسول و ناسخ و منسوخ اشاره نمود. مهمترین اثر فقهى او، مجموعه اى از فتاوى او در پاسخ به سؤالات دینى شاگردانش است که توسط ابن قیم (م 751) گردآورى شده است. این مجموعه در 20 جلد انتشار یافته است. محمد بن اسماعیل بخارى، مسلم بن الحجاج نیشابورى در شمار دانش اندوختگان مکتب اویند. ابن حنبل در سال 241 ه.ق. در بغداد درگذشت . مذهب حنبلى در قرن هشتمابن حنبل، پیش از آن که در زمره پیشوایان فقهى به شمار رود، پیشواى در عقاید بود. اوج این درخشش در روزگار متوکل بود. مذهب کلامى ابن حنبل تا آن جا پیش رفت که مذهب همه حدیثگرایان در عقاید گشت. با ظهور مذهب کلامى اشعرى، مذهب کلامى ابن حنبل جاى خود را به آن داد . اما پس از قرنها، در قرن هشتم، ابن تیمیه (م 728) به احیاى اندیشه کلامى احمد پرداخت . ابن تیمیه به احیاى تنها اکتفا نکرد، نوآورى هایى به مکتب حنبلى افزود، از جمله بدعت بودن سفر زیارت حضرت نبى اکرم صلى الله علیه و آله و سلم، ناهمگونى تبرک و توسل با توحید و انکار بسیارى از فضیلت هاى اهل بیت که در روایات صحاح شش گانه و حتى در مسند ابن حنبل آمده بود. این موج نو حنبلى در برابر مخالفت دانشوران اسلامى یاراى مقاومت پیدا نکرد و فروکش نمود تا آن که محمد بن عبدالوهاب (1115 ـ 1206 ه.ق). آن را دوباره به صحنه آورد. تفکر نو حنبلى تفکرى آمیخته با جمود است آن گونه که دستاوردهاى تمدن جدید، مانند عکسبردارى را بدون نص دینى بر منع آن، به دیده تحریم مى نگرد. قلمرومذهب حنبلى در عربستان مذهب نخست است. در منطقه نجد عربستان اهل تسنن بیشتر حنبلى بوده و در حجاز با مذهب شافعى و در احساء با مذهب مالکى رقابت مى کند. یک چهارم مسلمانان شام حنبلى هستند. این مذهب سومین مذهب در فلسطین است و پیروان کم شمارى در مصر، عمان و افغانستان دارد. ویژگیها و منابع مذهب حنبلىاحمد بن حنبل سنت را حاکم بر قرآن دانسته و در فتاوى خود بر احادیث و فتاوى صحابى تکیه مى زد. او بر طبق «مصلحت» فتوى نمى داد. آن گاه که نصى را روى در روى آن مى یافت بر خلاف مالک عمل مى کرد و هر گاه هم نصى را در برابر مصلحت نمى دید، آن را مبناى حکم قرار مى داد و همانند شافعى از مصلحت گریزان نبود. احمد، حدیث مرسل و ضعیف را معتبر دانسته و آن را بر قیاس برترى مى داد. کاربرد قیاس در نزد او تنها در زمان ضرورت روا بود. برخى از معتقدات مذهبى حنابله1 ـ در فقه حنبلى، رکن اصلى در معاملات، رضایت عاقلان بوده و هر معامله اى درست شمرده شده مگر آن که نصى بر بطلان آن رهنمون باشد. 2 ـ حنابله در موضوع طهارت و نجاست، حساسیت ویژه اى داشته اند و از این جهت در میان مذاهب شهره اند. 3 ـ فقه حنبلى با پذیرش اصل ذرایع گسترش ویژه اى یافته است. بر اساس این اصل، حکم غایات به وسایل آن و حکم نتایج به مقدماتش تسرى مى یابد. 4 ـ ویژگى مهم حنبلیان توجه افراطى آنان نسبت به قضیه امر به معروف و نهى از منکر است . برخى از آراى ابن حنبل در عرصه کلام سیاست و فقه عبارت است از: 1 ـ او در نصوص که گویاى تشبیه و یا تجسیم و رؤیت حق تعالى بود، تأویل را روا نمى دید . 2 . معنى صحابى در نزد احمد معنایى فراگیر داشت و هر که را ولو در ساعتى با پیامبر به سر آورده بود، به او صحابى گفته مى شد. مسلمانى که به صحابیى دشنام مى داد، اسلام صحیحى در نگاه او نداشت. 3 ـ احمد گزینش خلیفه پیشین و خلیفه بعد از خود را امرى درست مى دید. احمد اطاعت پیشواى پیروز را لازم دیده هر چند که آن پیشوا ستمکار باشد. او خواندن نماز جمعه به اقتداى بر چنین پیشوایى یا برگزیدگان او را وظیفه دانسته و دوباره خوانى آن نماز را بدعت مى انگاشت . 4 ـ ابن حنبل تارک نماز را کافر دانسته و قتلش را واجب مى دید. فقها و کتب فقهى مذهب حنبلفقهاى معروف در این مذهب عبارتند از: احمد بن شهاب الدین معروف به ابن تیمیه (م 738) صاحب مجموعة الرسائل الکبرى و منهاج السنة و الفتاوى که در پنج جلد قرار دارد. ابن قیم جوزى (م 751) مؤلف اعلام الموقعین عن رب العالمین این کتاب در چهار جلد قرار دارد و نیز مؤلف الطرق الحکمیة فى السیاسة الشرعیة و زاد المعاد فى هدى خیر العباد. ابو الفرج عبد الرحمان معروف به ابن رجب صاحب الفوائد فى الفقه الاسلامى. موفق الدین معروف به ابن قدامه (م 620) مؤلف کتاب المغنى که داراى 12 جزء است. شمس الدین ابن قدامه. مقدسى (م 682) نویسنده کتاب الشرح الکبیر که شرحى است بر المقنع. عبدالرحمان مقدسى صاحب العمدة فى شرح العمدة. ابوبکر بن هانى معروف به الاثرم صاحب کتاب السنن. منبع:کتاب ره توشه حج، ج 1، ص 155 ارسال مقاله توسط کاربر محترم سایت :j133719 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه