باید دانست در یک تقسیم بندى کلى دو نوع شرک داریم: ۱- شرک اعتقادى، ۲- شرک عملى. آنچه آمرزیده نمى شود، شرک اعتقادى به معنى شریک قرار دادن براى خداوند در نظام هستى است که از آن به شرک «جلى و آشکار» تعبیر مى شود و گروه مشرکان را نیز شامل مى شود. اما آنچه برخى مسلمانان و خداپرستان گاهى به آن دچار مى شوند «شرک عملى» به معناى عدم اخلاص در نیت و رفتار و تکیه بر غیرخدا در امور زندگى است که از آن به «شرک خفى و پنهان» نیز تعبیر مى شود. این نوع شرک قابل آمرزش است و به هر مقدار آدمى با توبه و انابه و توکل به خدا در مسیر اخلاص گام بردارد.

باید دانست در یک تقسیم بندى کلى دو نوع شرک داریم: 1- شرک اعتقادى، 2- شرک عملى. آنچه آمرزیده نمى شود، شرک اعتقادى به معنى شریک قرار دادن براى خداوند در نظام هستى است که از آن به شرک «جلى و آشکار» تعبیر مى شود و گروه مشرکان را نیز شامل مى شود. اما آنچه برخى مسلمانان و خداپرستان گاهى به آن دچار مى شوند «شرک عملى» به معناى عدم اخلاص در نیت و رفتار و تکیه بر غیرخدا در امور زندگى است که از آن به «شرک خفى و پنهان» نیز تعبیر مى شود. این نوع شرک قابل آمرزش است و به هر مقدار آدمى با توبه و انابه و توکل به خدا در مسیر اخلاص گام بردارد. رهایى او از این نوع شرک موجب کسب «درجات بهشت» مى شود و از «درکات جهنم» نجات مى یابد.برای روشن شدن جواب چند نکته را متذکر می شویم:الف) بین مفهوم شرک و توحید تقابل وجود دارد، یعنی اگر مثلا توحید در ربوبیت، معنایش این است که کل عالم هستی تدبیرش به امر خداوند است. شرک در ربوبیت در مقابل آن است و معنایش این است که بعضی قسمت های عالم را موجود دیگری تدبیر می کند. ب) از نکته اول این نتیجه را می گیریم که اگر توحید دارای اقسامی است در مقابلش شرک همان اقسام را دارد، چنانچه ما توحید ذاتی، صفاتی، افعالی، عبادی و... داریم شرک هم همین اقسام را دارد و چنانچه توحید گاه در حوزه اعتقاد است و گاه در حوزه عمل، همچنین شرک گاه در حوزه اعتقاد است گاه در حوزه عملی، یعنی ممکن است شخصی معتقد به وجود چند خدا باشد که می شود مشرک در اعتقاد ممکن است خداوند را واحد بداند لکن در حوزه عمل غیر خدا را هم بپرستد که می شود شرک در عمل و عبادت.ج) چنانچه توحید در هر یک از اقسام بالا دارای درجات و مراتب است از ضعیف ترین مرتبه که فقط از نظر عددی خدا را یکی می داند لکن صفات او را مانند سایر موجودات زائد بر ذات به جسمانیت و... معتقد است و به وحدت حقیقی و عینیت صفات با ذات و بساطت خداوند و توحید احدی نرسیده تا بالاترین مرتبه توحید که انبیاء و اولیاء الهی قائلند که «لیس فی الدار غیره دیار؛ در حریم ما به غیر دوست نیست کس» همچنین شرک دارای مراتب است که هر مقدار از اعلاء درجه توحید تنزل کنیم به همان میزان دچار شرک شده ایم.د) ذکر نکته «ج» این سؤال ممکن است مطرح شود که پس غیر از اولیاء و انبیاء که در حد اعلی توحید هستند بقیه مشرک و از قلمرو و حوزه موحدان خارج هستند. در جواب این سؤال می گویم که علماء تصریح کرده اند که برای صدق عنوان موحد بر شخص لازم نیست به آن حد اعلی توحید برسد و در بیان حد نصاب توحید می گویند که توحید ذاتی و توحید در خالقیت و ربوبیت و الوهیت و تشریع کافی است [گرچه رسیدن به سطح بالای توحید بالاترین کمال است] و اگر کسی این مراحل پنجگانه توحیدی را دارا بود موحد محسوب می شود.ه) گرچه به نسبت به مراحل بالاتر توحید که به آنها واصل نشده مشرک است که این همان شرک خفی است که منافات با این که شخص در جرگه موحدان و مسلمانان محسوب شود ندارد و شرک خفی گرچه هم در حوزه اعتقاد راه دارد و هم در حوزه عمل [در حوزه اعتقاد مثل کسانی از مسلمانان که قائل به جسمانیت خداوند هستند و به لوازم این اعتقادشان آگاه نیستند] لکن بروز بیشتر آن در حوزه عمل است، لذا در بینش اسلامی هرگونه دنیاپرستی، جاه پرستی، هوا پرستی و ریا نوعی شرک و پرستش غیر خدا به شمار می آید قرآن این حقیقت را به گونه ای زیبا بیان فرمود، می فرماید: «ارأیت من اتخذ الهه هوا؛ آیا دیدی آن کس را که هوای نفس خود را معبود خویش گرفته است» (فرقان، آیه 43 - جاثیه، آیه 23). روشن است که این مرتبه از شرک عبادی چندان آشکار نیست و شرک خفی نامیده می شود و یا انسانی که در برخی مقاطع حیات خویش براسباب و علل طبیعی اعتماد می ورزد به گره گشایی استقلالی آنها ایمان دارد، شخصی که در مقابل طاغوت سر تسلیم فرود می آورد و... دچار شرک خفی هستند و قرآن کریم و روایات گناه و ریا را شرک دانسته اند (ترجمه بدایه المعارف، محسن خرازی، ترجمه: مرتضی متقی نژاد، ص 84). که بسیاری از مواقع انسان این اقسام شرک را تشخیص نداده و متوجه نیست که گرفتار چنین شرکی است، لذا در حدیثی پیامبر اکرم(ص) تصریح می فرمایند: شرک پنهان تر است از صدای پای مورچگان کوچک بر روی سنگ صاف در شب ظلمانی و کمترین درجه شرک این است که ظلم (ظالمی) را دوست و عدل (عادلی) را دشمن بدارد (المیزان، ج 3، ذیل آیه 31 سوره آل عمران - نقل از الدر المنثور، ج 2، ص 17). از بیان بالا معلوم شد که شرک خفی هم موارد زیادی دارد و هم تشخیصش بسیار مشکل خصوصا در جهت عملی و عبادی و از اینجا حکمت و فلسفه این که شبانه روز حداقل ده بار در نمازهای پنجگانه به خود تلقین می کنیم که «ایاک نعبد و ایاک نستعین» روشن می شود. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه