حضور امام رضا وحضرت معصومه عليهم السلام در ايران وشهادتشان چه تاثيری داشته است؟

برکات حضور امام رضا درايران امام رضا ـ عليه السّلام ـ هشتمين امام شيعيان اثني عشري بنا به درخواست و اجبار مأمون، خليفة عباسي مدّتي را در ايران (مرو) حضور يافتند و در اين مدّت عنوان ولايتعهدي مأمون را علي رغم ميل باطني قبول كردند.و اين مدّت مهم‌ترين فصل تاريخي زندگي آن امام همام مي‌باشد. تشيّع و محبت به اهل بيت پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ از همان آغاز ورود اسلام و سپس در دورة اموي نفوذ چشمگيري در ايران و بالاخصّ در خراسان داشت. ولي به خاطر خفقان موجود شيعيان نمي‌توانستند فعّاليت علني انجام دهند و اين روند تا حضور امام رضا ـ عليه السّلام ـ در ايران ادامه داشت. حضور امام رضا ـ عليه السّلام ـ در ايران بدين ترتيب سبب رواج تشيع گرديد: 1. مأمون مسير حركت امام از مدينه به مرو را طوري تعيين كرده بود كه امام رضا ـ عليه السّلام ـ از مناطق شيعه‌ نشين عبور نكند. ولي با اين وجود امام رضا ـ عليه السّلام ـ در بين راه در آبادي‌ هاي كه گذر مي‌كردند به ابراز احساسات مردم پاسخ مي‌دادند و پاسخ مسائل‌شان را با سعة صدر بيان مي‌كردند. رجاء بن ضحاك در این مورد چنین مي‌گويد: در هيچ شهري از شهرها فرود نمي‌آمديم، مگر آنكه مردم به سراغ او مي‌آمدند و در مورد مسائلشان استفتاء مي‌كردند و معالم ديني شان را مي‌پرسيدند و او نيز احاديث زيادي از طريق آبائش براي آنها نقل مي‌كرد . معروفترين اين گونه ديدارها خطبة حضرت رضا ـ عليه السّلام ـ در جمع مردم نيشابور بود. آن حضرت در آن جمع با بيان حديث سلسلة الذهب به حقانيت خويش و آباء و اجدادش تصريح مي‌كنند و تعداد انبوهي از علماء و محدثان آن را ثبت كرده و دهان به دهان پخش مي‌كنند. امام در طول مسير سعی داشتند مردم را نسبت به اجداد خويش و همچنين ارتباطش را با پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ مكرر بيان كنند. و اين در روایات منقول از آن حضرت، كه اغلب از اجداد طاهرينش مي‌باشد، مشاهده مي‌شود. لذا مردمي كه با امام آشنا مي‌شدند و با رفتار حاكمان عباسي و اموي و سران قبايل عرب مقايسه مي‌كردند، شيفتة امام شده به تشيّع گرایش پیدا می کردند و اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ بيشتر شناخته مي‌شدند. 2. جايگاه علمي امام يكي از مهم‌ترين عوامل گسترش تشيّع به حساب مي‌آيد. مأمون با دعوت از دانشمندان و نخبگان ادیان و مذاهب مختلف جلسات مناظره ترتیب می داد و از امام مي‌خواست كه در آن شركت کند و به سؤالاتي كه از طرف علماي اديان و مذاهب طرح مي‌شد پاسخ دهد. البته انگيزة مأمون شكست دادن امام و كاستن از مقام علمي و جايگاه معنوي آن حضرت نزد شيعيان و سايرين بود. امام با کمال شايستگي و برتري و سعة صدر به تمام مباحثي كه مطرح مي‌شد با دلايل متّقن و مستدل پاسخ مي‌دادند. و مباحثي نظير مباحث امامت مطرح مي‌كردند و راه و روش اسلام را دربارة حاكميت بيان مي‌كردند. 3. مهاجرت امام به ايران سبب شد تا عدة زيادي از فرزندان و نوادگان ائمه ـ عليهم السّلام ـ نيز به ايران آمدند و در شهرها و مناطق مختلف و دور افتاده ساكن شدند. اين امر هم باعث آشنايي مردم با فرهنگ اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ شد و موجب گرايش مردم به شيعه و گسترش و ترويج تشيّع گرديد. از طرفي، چون مأمون خود را طرفدار علويان معرّفي مي‌كرد و فضاي سياسی باز نسبت به خلفاي پيش از خود به وجود آورده بود نمي‌توانست جلوي تبليغ و ترويج تشيع را مانع شود. و لذا با حضور امام رضا ـ عليه السّلام ـ در ايران و مهاجرت عده‌اي از علويان فرصتي پيش آمده كه اكثر مردم ايران و شهرهاي شيعه‌نشين علناً به شيعه و علوي بودن خود افتخار كرده و آن را تبليغ و ترويج مي‌كردند. 4. تأثير ديگر حضور امام در ايران و گسترش تشيع؛ این بود که آن حضرت همواره بر طبق روش و سنّت پيامبر رفتار می كرد. امام در مدتي هم كه در خراسان بودند سعي داشتند كه روش و سنّت نبوي ـ صلّي الله عليه و آله ـ را زنده كنند. وقتي مأمون از امام درخواست نمود تا نماز عيد را بخواند، آن حضرت طبق سنّت پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و بدون تجمّلات شاهانه عمل كردند. تأثير اين مسئله در بين مردم به حدّي بود كه مأمون دستور داد امام را از نيمة راه برگرداندند. 5. در مدّتي كه امام در مرو حضور داشتند با ارسال نامه‌هايي به اطراف و سران قبايل به تبيين جايگاه اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ و بيان برخي مسائل كلامي و اخلاقي مورد اختلاف ميان شيعه و سنّي پرداختند. هدف از این کار آشنایی بیشتر مردم با حقايق دين و قرآن و ایجاد وحدت بين مسلمين بود. و لذا در اين زمينه هم تعداد زيادي به اهل بیت و تشيّع گرايش پيدا كرده و موجب گسترش تشيع شدند. بنابراين مي‌توان گفت كه از همان ابتداي ورود امام به ايران، آن حضرت روشي را انتخاب كردند كه خنثي كنندة نقشه‌هاي مأمون باشد. با وجود اينكه امام را از مناطق شيعه نشين عبور ندادند باز هم امام در ارتباطي كه هر چند اندك با مردم پيدا مي‌كردند به سؤالات آنها با سعة صدر جواب مي‌دادند و حقانيت اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ را در مجالس مختلف بيان مي‌نمودند. همچنين پيروزي امام در جلسات مناظره های علمي ، عمل به سیره رسول خدا- صلی الله علیه و آله- از سوی آن حضرت و ارسال نامه‌هايي براي سران قبايل مختلف و تشريح جايگاه اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ موجب گرایش مردم به اهل بیت و گسترش تشيع در ايران شدند. با حضور آن حضرت در ایران و با توجّه به فضای پيش آمده، عده‌اي از علويان نيز عازم ايران شده و در مناطق مختلف ایران ساکن شدند. آنان به تبليغ و ترويج علني تشيّع و اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ پرداختند كه اين امر نيز باعث گسترش تشيع در ايران گرديد. حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ يكي ازبانوان بافضيلت و باشخصيت خاندان اهل بيت ـ عليهم السلام ـ مي‌باشد. محل تولد و رشد حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ خانداني بود كه او را با دريايي ازعلم و معرفت روبه‌رو ساخت. بيش از ده بهار از عمر شريفش نگذشته بود كه پدر بزرگوارش، در زندان هارون به شهادت رسيد و دريايي از غم و اندوه بر قلب شريفش فرو ريخت. در اين ايام غم و تنهايي، تنها مايه تسلي او برادرش امام رضا ـ عليه السّلام ـ بود كه ناگهان مأمون خلیفه عباسی، آن حضرت را از كانون خانواده جدا نمود. وی آن حضرت را به خراسان جلب،و به اقامت اجباري در خراسان وادار نمود. حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ كه بعد از پدرش تنها اميدش يعني برادرش را از خود دور مي‌ديد بسيار آزرده خاطر و افسرده بود و نمي‌توانست دوري برادرش را تحمل بكند تا اينكه بعد از يك سال به سوي ايران حركت كرد. اما علت سفر آن حضرت به ايران دقيقاً مشخص نيست ،طبق برخی ازگزارشات موجود تاريخي، علت مسافرت آن حضرت به ايران را اينگونه مي‌توان تبیین کرد. 1 . طبق برخي از گزارشات علت سفر حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ به ايران صرفاً جهت ديدار با برادر خودش بود. همانطور كه قبلاً هم اشاره شد حضرت معصومه بعد از شهادت پدر بزرگوارش علاقه ، محبت و وابستگي خاصي به برادر خودش امام رضا ـ عليه السّلام ـ داشت و از محضر علمي و معنوي آن حضرت سود مي‌برد. حال كه امام و برادرش را از خود دور مي‌ديد نمي‌توانست اين دوري را تحمل بكند از اين رو تصميم گرفت براي زيارت برادرش از مدينه به مقصد خراسان حركت بكند و در سال 201 هجري وارد ايران گرديد. 2 . طبق نقل ديگر، امام رضا ـ عليه السّلام ـ بعد از ورودش به خراسان نامه‌اي خطاب به خواهر گرامي‌اش فاطمه معصومه مرقوم فرمود و آن را توسط يكي از غلامانش به مدينه منوره ارسال فرمود. امام به غلامش دستور داد كه در هيچ منزلي توقف نكند تا در اندك زمان ممكن آن نوشته را به مدينه برساند. و حضرت معصومه به مجرد رسيدن نامه برادرش خود را آماده سفر نمود. از اين دو نقل استفاده مي‌شود كه حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ به خاطر وابستگي به برادر بزرگوارش و اوضاع مساعد برادرش در خراسان بر آن شد تا به برادر خود در خراسان بپيوندد. لذا یکی از محققان مي‌نويسد: پس از آمدن علي بن موسي ـ عليه السّلام ـ به ايران گروه‌هايي از «سادات» راهي ايران شدند. تسامح مأمون در مقابل سخت‌گيري پدرش، نسبت به سادات، در رشد و سربلندي علويان، تأثير بسزايي داشت و آمدن حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ به ايران از جمله، مهاجرتهايي بوده كه در رابطه با آمدن امام رضا ـ عليه السّلام ـ به ايران صورت گرفته است. مرعشي هم در اين باره مي‌نويسد: سادات از آوازة ولايت امام رضا ـ عليه السّلام ـ و پناهي كه مأمون به آن حضرت داده بود،‌ روي به طرف ايران نهادند و مجموع برادران و بنواعمام كه به بيش از بيست نفر مي‌رسيد به ايران آمده و مورد تكريم واقع شدند. در نتيجه مي‌توان گفت چند عامل باعث شد كه حضرت معصومه به ايران سفر كنند. 1 . علاقه بسيار شديد بين امام رضا ـ عليه السّلام ـ و حضرت معصومه ـ سلام الله عليها ـ كه از حد خواهر و برادري خارج شده بود و حضرت معصومه از جهات گوناگوني وابستگي خاصي به برادرش داشت. 2 . موقعيت عالي امام رضا ـ عليه السّلام ـ در دستگاه خلافت مأمون كه فرصتي بود براي فرزندان پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ و سادات براي تبليغ تشيع كه از هر سو به طرف ايران مهاجرت كردند و مورد محبت مردم قرار گرفتند. نتيجه: علل و نتايج مهم حضور امام رضا و حضرت معصومه(عليهم السلام) در ايران مشخص شد، برای شهادتشان علت خاصی غير از حوادث و رويدادهای طبيعی و سياسی مانند دشمنی خاندان عباسی و.... نمی توان يافت. اما حکمتی الهی می توان از قضايای فرهنگی و تاريخی برای آن ذکر کرد. حضرت معصومه پس از برادرش به ايران مسافرت کرد و درشهر قم رحلت نمود و در اين شهر مدفون شد. امام رضا ـ عليه السّلام ـ درخراسان که به اجبار مامون به آنجا سفرکرده بود توسط مامون مسموم و به شهادت رسيد و درآنجا دفن شد. علت حضور آندو بزرگوار در ايران تحت شرايط خاص صورت گرفت وحکمت شهادت آنها درايران امروز محسوستر ازگذشته است. با وجود مراقدآنها دو شهر مقدس مشهد و قم کانون نشرعلوم و معارف اسلامی و مرکز ثقل فرهنگی گرديده است. اين مسئله از مسائل مهم تاريخی و فرهنگی است ،که حضور دوتن از اهل بيت جه ميزان درتکامل علوم وتمدن اسلامی نقش داشته و رشد فرهنگ اسلام وتشيع پس از حضور آنها در ايران سرعت قابل توجه و رو به تکامل به خود گرفته است. تحولات تاريخی بسيار مهم پس از اينکه مرقد آنها دراين دو شهر(شرق ومرکزايران) واقع شد بوقوع پيوست ،ازجمله تشکيل حکومتهای شيعه درايران وساير مسائل مهم ديگر. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه