حقایق و فلسفه احکامی چون نماز ،روزه و حج چیست؟

2- هدف از خلقت بشر تکامل و سعادت و خوشبختی اوست و به همین جهت خداوند قوانین و مقرراتی وضع کرده و پیامبران و انبیاء(ع) را نیز جهت ابلاغ این قوانین به سوی خلق فرستاده است. 2- از آنجا که این قوانین و احکام فقط جهت سعادتمندی بشر مقرر شده است و انجام آن به مقام کبریائی خداوند چیزی اضافه نمی نماید و انجام ندادن آن هم چیزی از مقام علو و بزرگی او نمی کاهد، هیچ ضرورتی ندارد که برای توجیه بعضی از احکام با یک مشت تخلیلات و حدس و گمان ها به این احکام عالیه الهی آن قدر تنزل ببخشیم که مثلاً روزه را رژیمی برای لاغر شدن و رکوع و سجود را دستوری جهت سلامتی ستون فقرات و نماز را هم وسیله ای برای تسکین آلام روحی و دردها و اضطراب ها بشماریم. 3- در فقه، فلسفه احکام به دو تعبیر ذکر شده است: الف ـ علل احکام: در واقع فلسفه تشریع احکام همان عللی است که بعضاً برای آن ذکر می شود، یعنی با رفع این علت، وجوب و حرمت حکم مربوطه نیز برداشته می شود.  ب ـ حکمت احکام: آنچه در بعضی روایات و یا به حکم عقل در بعضی از احکام به عنوان فلسفه احکام ذکر شده غالباً از این باب است و این طور نیست که با رفع این حکمت ها وجوب و حرمت احکام برداشته شود؛ مثلاً در بیان فلسفه احکام روزه روایتی از امام صادق (ع) نقل می کنند که: «لیستوی به الفقیر و الغنی» [1] «تا ثروتمندان و مستمندان یکسان زندگی کنند» ثروتمندان از حال مستمندان آگاه شوند و به کمک آنها بشتابند. قطعاً تمام فلسفه روزه به این ختم نمی شود چون در روایات دیگری سلامتی و صحت و تقوی و ... نیز جزء فلسفه روزه شمرده شده است، ضمن این که مثلاً اگر استواء و یکسانی فقیر و ثروتمند برداشته شود روزی بیاید که همه یکسان باشند روزه برداشته نمی شود چون علت تمام روزه این نکته که ذکر شد نیست بلکه یکی از حکمت های آن است. 4- اوامر و احکامی که از جانب شارع مقدس صادر می شود نیز در فقه به دو عنوان تعبیر می شود : الف : اوامر مولوی: اوامری هستند که هدف از آنها فقط به جا آوردن آن احکام و اوامر صرف نظر از هر گونه مصلحت و مفسده دیگری است یعنی شارع به هنگام صدور آن توجه به انجام آن دانسته و کمال سعادت انسان را در همین می بیند اگر چه قطعاً با انجام آن اوامر انسان به مصالح و عدم مفاسدی در واقع نائل می آید ولی هدف اصلی و اولیه خداوند صرف انجام آن کار بوده است که در این گونه اوامر و نواهی انسان ها به هیچ وجه به مصالح و مفاسد واقعی این امور پی نخواهند برد ب) اوامر ارشادی: به آن دسته از اوامر و نواهی اطلاق می شود که هدف شارع از آن صرف انجام آن و به اصطلاح فقهی صرف ”اتیان مأمور به“ نیست بلکه در آن به گونه ای از مصالح و مفاسد آن اوامر و نواهی اشاره شده و هدف از تشریع آن احکام را وصول به آن مصالح و یا منع آن مفاسد می داند. 5- کلاً احکام از حیث ذکر فلسفه آن ها و یا درک عقل بشری به چهار دسته تقسیم می شوند. الف : احکامی که از اول فلسفه آن بر همه آشکار بوده و مردم همه به تناسب معلومات خود چیزی از آن درک می کردند مانند، تحریم دروغ، خیانت، تهمت، قتل نفس، سرقت و امر به عدالت، نیکی به پدر و مادر، منتها برای این که مردم را به صورت عمومی موظف به انجام آنها کنند شکل تشریعی به آن بخشیده اند. ب : احکامی که فلسفه آن بر توده مردم آشکار نبوده و در متن قرآن و روایات اشاراتی به آن شده است مثلاً شاید مردم آن عصر از فلسفه سه گانه روزه (اخلاقی، اجتماعی، بهداشتی) با خبر نبوده اند لذا در قرآن در یک جا اشاره به تأثیر اخلاقی آن کرده و می فرماید: «لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» و در جایی دیگر امام صادق (ع) می فرماید: «لیستوی به الفقیر و الغنی» [2] که آنرا توضیح دادیم و در مورد دیگر حضرت رسول اکرم (ص) می فرماید: «وَ عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ قَالَ صُومُوا تَصِحُّوا » [3] «یعنی روزه بگیرید تا سالم گردید» که اشاره به فلسفه بهداشتی روزه دارد. ج : احکامی که با گذشت زمان پرده از فلسفه و اسرار آنها برداشته شده و بشر با پیشرفت علم به آن ها دست یافته است، مثل اثرات زیانبار و سنگین مشروبات الکلی که هم به روح و جسم هر انسان و هم بر اجتماع اثرات منفی دارد و یا زیان های اخلاقی، اقتصادی رباخواری که بر هیچ کس نهفته نیست. د : احکامی هم هست که نه در آغاز، فلسفه آنها روشن بوده و نه در متون چیزی درباره آنها گفته شده و نه پیشرفت علم در کشف آنها ثمری داشته، مانند تعداد رکعات در نمازها و این که واقعاً چه سری در به جا آوردن نماز به این گونه هست، اما هیچ فرقی بین این دسته و آن دسته که بعضی از اسرار آن ها معلوم می باشد نیست و همه اوامر الهی و نواهی او با علم به این که مصالح و مفاسدی دارند به جا آورده می شوند به جهت این که تمامی این احکام از جانب خداوند حکیم و علیم توسط پیامبران معصوم برای سعادت و خوشبختی اخروی و دنیوی بشر آورده شده است. در ضمن در کتاب ”علل الشرایع“ که توسط محدث بزرگ شیعه مرحوم شیخ صدوق (ره) نوشته شده به علل و حکمت هایی که در روایات برای احکام اشاره شده پرداخته است، همچنین مرحوم شیخ حرعاملی در کتاب وسائل الشیعه در آغاز هر فصل غالباً بابی برای بیان فلسفه احکام ذکر کرده است. .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه