آياتي از قرآن کریم، در مورد پند و موعظه، بیان نمایید.؟

قبل از جواب به سؤال، یادکرد چند نکته ضروری است: الف: خدا مطابق آياتي از قرآن کریم، ، رسالت پيامبرش را تعظيم کتاب و حکمت و تزکيه نفوس انسان ها مي داند (بقره / 129 جمعه / 2 و...). که جامع همه ی اين رسالت ها، دعوت به سوي خدا مي باشد. يعني همان چيزي که سرلوحه برنامه ی همه ی انبياء بوده است. خدای تبارک و تعالی، روش هاي اين دعوت را که برهان، موعظه حسنه و جدال احسن است، هم به پيامبر آموخته (نحل / 125) و هم در تبيين معارف قرآني خود آن را به کار گرفته است. چون قرآن کتاب وحیانی، فرازمانی، جهاني و جاودانی است و معارف آن با روش هاي متفاوت در سطوح گوناگون براي همه بيان شده تا محققان ژرف انديش به بهانه نازل بودن مطالب قرآن کریم، خود را بي نياز از آن نپندارند و ساده انديشان مقلد نيز به دستاويز پيچيدگي معارف آن خود را محروم نبينند. البته معارف قرآن کریم، تنها از طريق برهان، موعظه حسنه و جدال احسن ارائه نشده، بلکه بسياري از معارف خود را در قالب مثل (رعد /17 و آيات ديگر) و تمثيل و نقل داستان هاي درس آموز تاريخي و بيان قصه هايي که با هدف قرآن کریم (هدايت) هماهنگ است، نمودار ساخته است و تبيين نموده است. به بيان ديگر معارف زيادي که در قرآن کریم، است به صورت هاي مختلف بيان و نتيجه گرفته شده است. از باب نمونه، مسأله ی توحيد هم از راه برهان عقلي تمانع بيان شد، (انبياء / 22) و هم در قالب اين مثل ساده که آيا خدمت کاري که چند ارباب و مولاي درگير و مخالف با هم داشته باشد با خدمتکاري که يک ارباب خوش خلق دارد يکسان است؟ بنابراين سبک قرآن کریم، در بيان معارف، سبک ويژه اي است که نه به روشن کتاب هاي تاريخي و علمي است و نه به روش کتاب هاي اخلاقي و...، ولي در عين حال همه ی اين مطالب در آن هست. در روش بيان قرآن کریم، معارف با موعظه و اخلاق و نيز تعليم کتاب وحکمت با تربيت و تزکيه نفوس در هم آميخته شده و مسائل نظري با عملي و مسائل اجرائي با ضامن اجراي آن پيوند خورده است. به عنوان مثال پس از بيان روزه به هدف آن که تقوي است، اشاره شده (بقره / 183) و يا پس از بيان آفرينش لباس که براي پوشاندن اندام لازم است، از لباس تقوي که لباس جان و بهترين حافظ آن است اشاره شده است. (اعراف / 26). روي همين جهت که معارف مختلف قرآن کریم، در هم آميخته و عجين شده و با هم است. مطالب و مباحث توحيد، معاد، اخلاق، نبوت، امامت، تاريخ، موعظه و... در قرآن کذیم، به صورت فصل فصل بيان نشده است، بلکه با چینش وحیانی، چینش شده است.. ب) همان طوري که اشاره شد، يکي از روش هاي بيان قرآن کریم، و يکي از راه هاي دعوت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ موعظه است که در اين روش از احساسات و عواطف انسان ها براي نيل به هدف استفاده مي شود و با آوردن و بيان حقايقي احساس برانگيزي، عواطف مخاطب براي پذيرش حقيقت تحريک نشده است و سپس اصل مطلب القاء مي شود. گاهي با يادآوري مهرباني و رحمت خدا، گاهي با يادآوري نعمت هاي بهشتي، گاهي با خطاب هاي محبت آميز، گاهي با بيان مَثَل ها و قصه هاي زيبا، گاهي با دادن وعده هاي شيرين و... عواطف شنونده تحريک مي گردد. تا به خوبي مطلب را درک و سپس بپذيرد و از حالت غفلت و بي خبري خارج شود. چون موعظه پيام معنوي به دل ها براي به خود آمدن. غبار روبی کردن، غفلت زدایی کردن و بازکردن چشم براي ديدن و براي اين است که جوشش ها وهيجان هاي بيجا را خاموش کند و ميل به دنيا پرستي، تجمل، کامجوئي و... را از بين ببرد و از آرزو هاي طولاني، ظلم، تبعيض و... باز دارد تا زمينه دل براي حسابگري و دور انديشي فراهم و آن را به احسان، محبت، دستگيري از مظلومان، حمايت از ضعفا، ترغيب کند و مي دانيم براي عملي شدن اين امور و امثال آن، تفکر، محاسبه، مراقبه، معاتبه، به ياد داشتن خدا، يادآوري مرگ و ياد آوري اهوال قيامت، ضروري و لازم است. چون ثمره ی عملي موعظه براي انسان هاي داراي بصيرت و غافل است. ج) از بررسي آيات کلام الله مجيد در موضوع موعظه مي يابيم که دامنه و قلمرو معنوی اين روش قرآني گسترده و وسيع است و معارف مختلف آسماني از قبيل توحيد، معاد و مطالب اخلاقي و بيان سرگذشت اقوام و امت هاي گذشته و... به روش موعظه، بيان شده است که فقط به برخي از آيات در اين قسمت اشاره مي شود. در آيات 63 تا 77 سوره ی فرقان و نيز آيات 18 و 19 سوره ی لقمان، ويژگي ها و صفات و اخلاق برجسته مؤمنين از قبيل تواضع، بصيرت، برخورد عاقلانه با رفتار جاهلان، اعتدال در سخن و راه رفتن و نيز اعتدال در انفاق و پرهيز از اسراف و مطالب ديگر را به صورت و زبان وعظ تبيين نموده است. و در آيات 10 و 11 از سوره ی صف، ترغيب به ايمان به خدا و رسول او و... به لسان موعظه بيان شده است. و در سوره ی نوح، آيه ی 10 و 12 به استغفار ترغيب شده است و در سوره ی حجرات، آيه ی 11 و 12 از تمسخر کردن، اسم گذاري به اسم هاي زشت و از بدگماني و غيبت و تجسس نهي شده است. در سوره ی بقره، آیه ی/ 259 و سوره ی کهف، آیه ی11 تا 21 و سوره ی بقره، آیه ی/ 257 بيانگر مسأله معاد به طرز موعظه مي باشد. منتهي در آيه ی اول داستان عزير پيامبر و در دومي داستان خواب اصحاب کهف و در سومي جزاي ربا خواران و کيفيت حشر آنان مطرح شده است. هم چنین سوره ی آل عمران، آیه ی / 13، سرگذشت و نحوه ی مقابله ی مؤمنان را با کفار در جنگ بيان مي کند که يک امر تاريخي مي باشد. در سوره ی آل عمران، آیه ی/ 137و سوره یانبياء، آیه ی / 11 تا 15 و سوره ی مريم، آیه ی / 1ـ9 و سوره ی اسراء، آیه ی / 17 که در اين آيات از هلاکت اقوام گذشته به جرم طغيان و عصيان و... و نيز از خراب شدن آبادي ها سخن مي گويد که چگونه اهل شان هنگام نزول عذاب الهي فرار مي کردند. اما راه بجائي نمي بردند و همين طور در آيه ی 65 و 66 سوره ی بقره، مسخ شدن آن هائي را که تحريم صيد ماهي در روز شنبه را با حيله مي شکستند بازگو مي نمايد. و آن را مايه ی عبرت مي داند، و در آيات 52 و 54 سوره انفال، از هلاکت آل فرعون سخن به ميان آورده و آن را نتيجه ی عملکرد خودشان دانسته است که آيات الهي را تکذيب مي نمودند. در آيه ی 61 سوره ی طه و آیه ی 13 سوره ی لقمان، نهي از شرک ورزيدن و افتراء و افتراء به خدا تبيين شده و شرک به خدا بزرگترين ظلم خوانده است و نيز در آيه ی 16 از سوره ی لقمان، آن حضرت به پسرش موعظه مي کند که خدا اعمال بد و خوب را هر چند هم وزن دانه خردل باشد، در روز حساب محاسبه مي نمايد و در آيه ی 17 همين سوره، از زبان لقمان نقل مي کند که پسرش را به نماز، امر به معروف و نهي از منکر و صبر در مصائب واداشت و با لسان محبت آميز او را موعظه نمود. در آيه ی 18 سوره ی زمر، از نشانه هاي انسان هاي بادرايت اين امر را به حساب آورده است که آنان وقتي سخن حقي را بشنوند به نيکوتر آن را عمل مي کنند و بالاخره در آيه ی 21 همين سوره، ضمير انسان را از طريق ترغيب به مشاهده نحوه نزول باران، سپس، روئيدن گياهان رنگارنگ و سپس زرد شدن و خشک شدن آن به بيداري فرا مي خواند و توجه به اين امور را مايه تذکر و بيداري عاقلان مي شمارد. به بیان دیگر حقیقت قرآن و تمام قرآن موعظه است تا با رجوع به آن، غبار جهالت و غفلت از وجود انسان زدوده گردد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه