منظور از کلمات در آیه ی 109 سوره ی کهف چیست؟

خداوند در این آیه می فرماید: قُلْ لَوْ کانَ الْبَحْرُ مِداداً لِکلِماتِ رَبِّي لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ کلِماتُ رَبِّي وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً؛ بگو: اگر درياها براي (نوشتن) کلمات پروردگارم مرکب شود، درياها پايان مي گيرد. پيش از آن که کلمات پروردگارم پايان يابد هر چند همانند آن (درياها) را کمک آن قرار دهيم!». در شان نزول اين آيه از ابن عباس چنين آمده است: يهود هنگامي که اين سخن الهي را از پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ شنيدند که ما أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا؛ شما جز بهره کمي از دانش نداريد» گفتند: چگونه چنين چيزي مي تواند صحيح باشد؟ در حالي که به ما تورات داده شده است و هر کس تورات به او داده شده است صاحب خير کثير است، در اين هنگام نخستين آيه فوق نازل شد (و ترسيمي از علم بي نهايت خدا و ناچيز بودن علم ما در برابر علم او نمود). بعضي مي گويند يهود به پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ گفتند، خداوند به تو حکمت داده است وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِکمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً کثِيراً؛ و هر کس به او حکمت داده شده داراي خير کثير است». اما هنگامي که در باره روح از تو سؤال مي کنيم جواب سربسته مي گويي؟! آيه فوق نازل شد (و نشان داد که انسان هر قدر دانش داشته باشد در برابر علم بي پايان خدا بسيار ناچيز است). قرآن می گوید: آگاهي بر سرگذشت اصحاب کهف، و موسي و خضر، و ذو القرنين در برابر علم بي پايان خدا مطلب مهمي نيست، چرا که علم و دانش او از همه کائنات و جهان هستي از گذشته و حال و آينده را در بر مي گيرد. «مداد» به معني مرکب و يا ماده رنگيني که به کمک آن مي نويسند مي باشد، و در اصل از «مد» به معني کشش گرفته شده است، زيرا با کشش آن خطوط آشکار مي شود. «کلمات» جمع کلمه در اصل به معني الفاظي است که با آن سخن گفته مي شود و يا به تعبير ديگر لفظي است که دلالت بر معني دارد، اما از آنجا که هر يک از موجودات اين جهان دليل بر علم و قدرت پروردگار است گاهي به هر موجودي «کلمة اللَّه» اطلاق مي شود، مخصوصا اين تعبير در مورد موجودات مهم و با عظمت بيشتر آمده است: قرآن مجيد در مورد عيسي مسيح ـ عليه السلام ـ مي گويد: إِنَّمَا الْمَسِيحُ عِيسَي ابْنُ مَرْيَمَ رَسُولُ اللَّهِ وَ کلِمَتُهُ أَلْقاها إِلي مَرْيَمَ؛ عيسي کلمه خداوند بود که آن را به مريم القا نمود». در آيه مورد بحث کلمه نيز به همين معني است يعني اشاره به موجودات جهان هستي است که هر کدام حکايت از صفات گوناگون پروردگار مي کند. در حقيقت قرآن در اين آيه توجه به اين واقعيت مي دهد که گمان مبريد عالم هستي محدود به آن است که شما مي بينيد يا مي دانيد يا احساس مي کنيد، بلکه آن قدر عظمت و گسترش دارد که اگر درياها مرکب شوند و بخواهند نام آن و صفات و ويژگي هاي آنها را بنويسند درياها پايان مي يابند پيش از آنکه موجودات جهان هستي را احصا کرده باشند. توجه به اين نکته نيز لازم است که «دريا» در اينجا مفهوم جنس را دارد، و همچنين کلمه «مثل» در جمله و لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً نيز معني جنس را مي رساند اشاره به اينکه هر قدر همانند اين درياها بر آن افزوده شود باز هم کلمات الهي پايان نمي گيرد. آيه مشابه اي در سوره لقمان آیه 27 نیز آمده است. در مجمع البیان آمده است که مقصود از کلمات خدا، احکام و مقدرات است. برخي گويند: مقصود مخلوقات الهي است. برخي گويند: مقصود مقدورات و حکمت و عجايب خداوند است. برخي گويند: مقصود، معاني و فوايد کلمات خدا يعني قرآن و ديگر کتب آسماني است. منظور خود کلمات نيست، زيرا آنها ثبت شده و پايان يافته است. لفظ «کلمة» هم بر جمله اطلاق مي شود و هم بر مفرد و معلوم است که خداي تعالي تکلمش به دهان باز کردن نيست، بلکه تکلم او همان فعل او است و افاضه وجودي است که مي کند، هم چنان که فرموده: إِنَّما قَوْلُنا لِشَيْ ءٍ إِذا أَرَدْناهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ کنْ فَيَکونُ؛ قول ما به هر چيزي که بخواهيمش اين است که بگوييم بباش و او بدون درنگ موجود مي شود». و اگر قرآن فعل خدا را «کلمه» ناميده براي اين است که فعل او بر وجود او دلالت مي کند. از همين جا است که مسيح، کلمه خدا ناميده مي شود، و نيز از اينجا روشن مي شود که هيچ عيني از اعيان خارجي و هيچ واقعه اي از وقايع به وجود نمي آيد مگر آنکه از اين جهت که بر ذات خداي تعالي دلالت دارد، کلمه او است. چيزي که هست در عرف و اصطلاح قرآن کريم مخصوص اموري شده که دلالتش بر ذات باري عز اسمه ظاهر باشد، و در دلالتش خفاء و بطلان و تغييري نباشد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه