آيا در فقه يا آيات و احاديث مي توان مباحثي در رابطه با قدرت نرم جستجو کرد و يافت؟

قدرت نرم مفهوم قدرت نرم که براي اولين بار توسط جوزف ناي استاد دانشکده علوم سياسي دانشگاه هاروارد آمريکا در کتاب «قدرت نرم، ابزار موفقيت در سياست هاي جهاني» در محافل علمي و سياسي مطرح شد، در مقابل مفهوم قدرت سخت قرار دارد ناي در اين کتاب قدرت را به اعتبار ماهيت، اهداف، ابزار و... به سه نوع تقسيم مي کند. قدرت سخت که بر مبناي زور و تهديد و از طريق ابزارهاي نظامي عمل مي کند و قدرت اقتصادي يا قدرت نيمه سخت که قلمرو آن هزينه، تطميع و پاداش است و قدرت نرم که بر مبناي جاذبه عمل مي کند و شيوه اي از دستيابي به اهداف بدون استفاده از زور و اجبار است». دکتر کرلانتزيک، پژوهشگر بنياد کارنگي قدرت نرم را اين گونه تعريف مي کند: «قدرت نرم به آن دسته از قابليت ها و توانايي هاي کشور اطلاق مي شود که با به کارگيري ابزاري چون فرهنگ، آرمان يا ارزش هاي اخلاقي به صورت غير مستقيم بر منافع يا رفتار يا موجوديت ديگر کشورها اثر مي گذارد». بنابراين، در قدرت نرم، بر خلاف قدرت سخت، مخاطب نه از روي اجبار و اکراه، بلکه با رضايتمندي تن به قدرت جديد مي دهد و خواسته هاي او را مي پذيرد و اجرا مي کند. به تعبير ديگر قدرت نرم به جاي تحميل و ناگزير کردن مخاطبان، آنان را متقاعد و همسو مي سازد و هر نوع مانع يا انگيزه مقاومت ملي، اخلاقي، هويتي و ديني را از ذهن مخاطب باز مي ستاند. بر اين پايه يک کشور و حاکميت مي تواند به مقاصد مورد نظر خود برسد چون کشورهاي ديگر، ارزش هاي آن را مي پذيرند و تحت تأثير پيشرفت و انديشه آن قرار مي گيرند و در نتيجه خواهان پيروي از آن مي شوند. قدرت نرم در آيات و روايات با روشن شدن معناي قدرت نرم، به بررسي نمونه هايي از قدرت نرم در آيات و روايات مي پردازيم و پيش از آن، تذکر اين نکته لازم است که خداوند متعال به عنوان يک دستور کلي، وظيفه و مسئوليت همه مسلمانان را براي تمامي زمان ها و در برابر تمامي شيوها و ابزار دشمنان به زيبايي روشن نموده است و چنين دستور داده است که بايد مسلمانان از تمام تواناييها و قدرت هاي خويش در برابر دشمنان بهره بگيرند و مي فرمايد: و اعدّوا لهم ما استطعتم من قوه...و اين دستور، تنها اختصاص به استفاده از ابزارهاي نظامي ندارد و همانگونه که گستره زماني و مکاني محدودي را در بر نمي گيرد نسبت به ابزار و شيوه هاي مختلف و گوناگون نيز عموميت دارد و براستي «کلمه قوه چه کلمه کوچک و پر معنايي است، نه تنها وسائل جنگي و سلاح هاي مدرن هر عصري را در برمي گيرد، بلکه تمام نيروها و قدرت هايي را که به نوعي از انواع در پيروزي بر دشمن اثر دارد شامل مي شود، اعم از نيروهاي مادي و معنوي» بر اين اساس، دستور خداوند نسبت به مسلمانان، استفاده از تمام توانايي و قدرت خويش در برابر دشمنان است و روشن است که يکي از ابعاد اين توانايي ها و قدرت ها، قدرت نرم مسلمانان و فرهنگ ديني در رويارويي با دشمنان و تهديدهاي نرم آنان بر عليه اسلام است. از اين رو بر مسلمانان لازم است که از توانمندي و توانايي خويش در برابر دشمنان دين بهره بگيرند و خود را براي مقابله با هر گونه تهديد از سوي دشمنان مهيا سازند. با اين توضيح، به برخي از شاخصه ها و محورهاي قدرت نرم که آيات و روايات ناظر به آن است، فهرست وار و به اختصار اشاره مي کنيم. البته روشن است که طرح تفصيلي اين موضوع، فرصت و مجال ديگري را مي طلبد. 1. منطق روشن و استوار اسلام؛ يکي از قدرت هاي نرم فرهنگ اسلامي، برخورداري از منطق استوار و حکمت است که قدرت رويارويي با همه تفکرات و نظرات را دارد. ادع الي سبيل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتي هي احسن... با حکمت و اندرز نيکو به راه پروردگارت دعوت نما و با آنها به روشي که نيکوتر است، استدلال و مناظره کن. حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايند: « الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي شَرَعَ الْإِسْلَامَ فَسَهَّلَ شَرَائِعَهُ لِمَنْ وَرَدَهُ وَ أَعَزَّ أَرْكَانَهُ عَلَى مَنْ غَالَبَهُ فَجَعَلَهُ أَمْناً لِمَنْ عَلِقَهُ وَ سِلْماً لِمَنْ دَخَلَهُ وَ بُرْهَاناً لِمَنْ تَكَلَّمَ بِه‏... فَهُوَ أَبْلَجُ الْمَنَاهِجِ وَ أَوْضَحُ الْوَلَائِجِ مُشْرِفُ الْمَنَارِ مُشْرِقُ الْجَوَادِّ مُضِي‏ءُ الْمَصَابِيح‏...» ستايش خداوندي را سزاست که راه اسلام را گشود و راه نوشيدن آب زلالش را بر تشنگان آسان فرمود. ستون هاي اسلام را در برابر ستيزه جويان استوار کرد و آن را پناگاه امني براي پناه برندگان و مايه آرامش براي وارد شوندگان و برهان براي گويندگان قرار داد... اسلام روشن ترين راههاست، جاده هايش درخشان، نشانه هايش در بلندترين جايگاه، چراغ هايش پر فروغ و سوزان است... منطق استوار اسلام به گونه اي است که نه تنها از مواجه و رويارويي با ساير اديان و مکاتب هراسي ندارد بلکه آنها را به مناظره نيکو و بر اساس منطق دعوت نموده است. 2. حاکميت ارزش هاي الهي و انساني؛ فرهنگ اسلام بر پايه ارزش هاي انساني و الهي استوار شده است که اگر آلودگي ها و تيرگي ها از دل انسانها زدوده شود جان هاي تشنه را به سوي خويش جلب خواهد نمود. «فاقم وجهک للدين حنيفاً فطرت الله التي فطر الناس عليها لاتبديل لخلق الله ذلک الدين القيم...» پس روي خود را متوجه آيين خالص پروردگار کن، اين فطرتي است که خداوند، انسان ها را بر آن آفريده، دگرگوني در آفرينش الهي نيست. حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايند: « لَوْ كُنَّا لَا نَرْجُو جَنَّةً وَ لَا نَخْشَى نَاراً وَ لَا ثَوَاباً وَ لَا عِقَاباً لَكَانَ يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَطْلُبَ مَكَارِمَ الْأَخْلَاقِ فَإِنَّهَا مِمَّا تَدُلُّ عَلَى سَبِيلِ النَّجَاح‏ » اگر ما اميد به بهشت و ترس از جهنم و ثواب و عقاب نداشتيم، سزاوار بود که خوبي هاي اخلاق را طلب مي کرديم زيرا آنها از اموري است که به راه نجات راهنمايي مي کنند. در اين روايت حضرت سعادتمندي را در گرو به کار بستن مکارم اخلاق برشمرده اند که در قالب دين اسلام به انسان ها عرضه شده و پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ هدف از بعثت خويش را تکميل مکارم اخلاق در انسان ها معرفي نمودند. روشن است که اين سرمايه ارزشمند قدرت مسلمانان را افزوده و با بکار بستن آن سعادت مادي و معنوي خويش را تأمين خواهند نمود و در برابر همه آسيب ها و تهديدها در امان خواهند بود. اين جذابيت، قدرت نرم و توانايي بي نظير اسلام را در برابر تفکرات مادي غرب که بر پايه اومانيسم و سکولاريسم استوار شده و ابعاد معنوي انسان را به کنار گذارده، به خوبي نمايش مي دهد. 3. توجه به کرامت حقيقي انسان ها؛ يکي از محورهاي قدرت نرم اسلام، توجه به کرامت حقيقي انسان و ترسيم جايگاه شايسته اوست و لقد کرّمنا بني آدم و حملناهم في البرّ و البحر و رزقناهم من الطيبات و فضّلناهم علي کثير ممّن خلقنا تفضيلاً و به درستي که ما انسان ها را گرامي داشتيم و آنها را خشکي و دريا حمل نموديم، و از انواع روزي هاي پاکيزه به آنان روزي داديم و آنها را بر بسياري از موجوداتي که خلق کرده ايم، برتري بخشيديم. اين نگاه به انسان و جايگاه او در نظام آفرينش، توانمندي دين را به رخ ساير اديان مي کشاند چه اينکه با اين نگرش به انسان، انسان به عنوان گل سر سبد هستي و موجودي که بر ساير موجودات سرآمد است شناخته شده و هيچگاه در نيازها و خواسته هاي مادي خلاصه نشده و به روح او که حقيقت اوست و نيز نيازهاي او توجه شده و اين اتصال به سرچشمه الهي او را ارزش مي بخشد. در اين نگاه همانگونه که حضرت علي ـ عليه السلام ـ مي فرمايند «ليس لأنفسکم ثمن الاالجنه فلاتبيعوها الا بها» بهاي اين انسان، بهشت و سعادت ابدي است نه دنياي زود گذر مادي . اين در حالي است که تفکر غربي هر چند در قالب اومانيسم تلاش نموده تا جايگاه انسان را ارتقا بخشد ولي با محصور نمودن او در نيازهاي مادي و در نظر نگرفتن نيازهاي معنوي، او را در حد ساير حيوانات تنزّل داده و روح انسان را که حقيقت او است را به فراموشي سپرده است. 4. هدفمندي آفرينش؛ بر اساس ديدگاه اسلام، نظام آفرينش داراي هدف مشخصي است که اين هدفمندي بر نگاه او، رفتار، کردار و گفتار او تأثير فراواني دارد و ما خلقنا السموات و الارض و ما بينهما لاعبين. ما خلقناهما الا بالحق ما آسمان ها و زمين و آنچه را ميان آن دو است را بي هدف نيافريديم. ما آن دو را جز به حق نيافريديم. چنين نگرشي موجب خواهد شد که فرد مسلمان جهان را داراي هدف مشخصي يافته و براي هماهنگي خويش با اين هدف گام بر مي دارد و اين موجب قدرت و توانمندي انسان مسلمان است. 5. روحيه پايدار ي و پرهيزگاري؛ از شاخصه هاي اساسي قدرت نرم مسلمانان که موجب پيروزي بر دشمنان و نقشه هاي آنان از جمله جنگ نرم خواهد شد، پايداري، استقامت و پرهيزگاري است. خداوند متعال براي در امان ماندن از مکر دشمنان به مسلمانان چنين دستور مي دهد ان تصبروا و تتقوا لايضرّکم کيدهم شيئا اگر استقامت و پرهيزگاري پيشه کنيد، مکر و حيله آنها به شما زياني نمي رساند. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمودند: «بالصبر يتوقّع الفرج» به کمک صبر اميد گشايش و رهايي وجود دارد. همچنين در مورد نقش تقوا فرمودند: «من اتقي الله عاش قوياً و سار في بلاد عدوه آمناً» هر کس تقواي الهي پيشه کند با قدرت زندگي مي کند و در شهرهاي دشمنان در امنيت خواهد بود. 6. ظلم ستيزي، مبارزه با هر گونه ظلم و ستم و ياري ستمديدگان : از محورهاي مهم قدرت نرم اسلام، ظلم ستيزي و مقابله با ظلم و ستم است. آيات قرآن پر است از دستوراتي که از ظلم و ستم نهي نموده است. مسلمانان اين دستور حضرت علي ـ عليه السلام ـ به امام حسن و امام حسين ـ عليه السلام ـ را راهگشاي خويش قرار داده که فرمودند: «کونا للظالم خصماً و للمظلوم عوناً» دشمن ظالم و ياور مظلومان باشيد. اين آموزه ديني موجب مي شود تا مسلمان واقعي در برابر ظلم و ستم ايستادگي کنند و ستمديدگان را ياري نمايند. از طرفي دشمنان اسلام و انقلاب در تلاشند تا با بهره گيري از تهديدهاي نرم خود، چنين روحيه اي را در مسلمانان تضعيف کنند تا بتوانند به خواسته هاي استعماري خويش دست يابند. 7. امر به معروف و نهي از منکر: مسئوليت اجتماعي مسلمانان نسبت به يکديگر در قالب امر به معروف و نهي از منکر که ضامن حفظ ارزش ها در جامعه و کاهش ضد ارزش ها مي باشد نيز از محورهاي قدرت نرم مسلمانان است . خداوند متعال امت اسلامي را بهترين امت ها برشمرده و مي فرمايد: کنتم خير امّه اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تومنون بالله... شما بهترين امتي بوديد که به نفع انسان ها آفريده شده است، چه اينکه امر به معروف و نهي از منکر مي کنيد و به خدا ايمان داريد. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمودند: «لاتزال امّتي بخير ما امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و تعاونوا علي البّر...» هميشه امت من تا ماداميکه امر به معروف و نهي از منکر مي کنند و در نيکي ها يکديگر را ياري مي رسانند در خير و سعادت هستند. 8. اعتقاد به آينده روشن و حکومت صالحان و مهدويت؛ باور مسلمانان به حاکميت دين الهي و ارزش ها در آينده جهان و وعده الهي بر حاکميت دين اسلام و مهدويت، روحيه اميد را در دل آنان زنده نگه داشته و بر انگيزه و توانمندي آنان خواهد افزود که اين مسأله از محورها و شاخص هاي قدرت نرم اسلام مي باشد. هو الذي ارسل رسوله بالهدي و دين الحق ليظهره علي الدين کلّه ولو کره المشرکون او کسي است که رسول خدا را با هدايت و دين حق فرستاد تا او را بر همه اديان غالب سازد، هر چند مشرکان کراهت داشته باشند. امام باقر ـ عليه السلام ـ در تفسير آيه شريفه فرمودند: «انّ ذلک يکون عند خروج المهدي فلا يبقي احداً الاّ اقرّ بمحمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ » اين وعده الهي در هنگام ظهور امام زمان (عج) تحقق خواهد يافت، پس باقي نمي ماند کسي مگر آنکه به حقانيت پيامبر اقرار خواهد نمود. وعد الله الذين امنوا منکم و عملوا الصالحات ليستخلفنّهم في الارض کما استخلف الذين من قبلهم و ليمکننّ لهم دينهم الذي ارتضي لهم و ليبدّلنّهم من بعد خوفهم امناً... خداوند به کساني از شما که ايمان آورده و کارهاي شايسته انجام داده اند وعده مي دهد که قطعاً آنان را حاکمان زمين خواهد کرد، همان گونه که به پيشينيان آنها خلافت روي زمين بخشيد. 9. رهبري الهي، ولايت پذيري؛ از محورهاي مهم قدرت نرم اسلام ناب، رهبري الهي و مسأله ولايت است که پيوندي خاص ميان افراد جامعه اسلامي با رهبر برقرار مي کند. خداوند متعال مي فرمايد: انما وليکم الله و رسوله و الذين امنوا الذين يقيمون الصلوه و يؤتون الزکوه و هم راکعون. و من يتولّ الله و رسوله و الذين امنوا فانّ حزب الله هم الغالبون سرپرست و ولي شما تنها خدا و پيامبر اوست و آنها که ايمان آورده اند همانا که نماز را بر پا مي دارند و در حال رکوع، زکات مي دهند و کساني که ولايت خدا و پيامبر او و افراد با ايمان را بپذيرند، پيروزند زيرا حزب خداوند پيروز است. حقيقت چنين ولايتي به دليل حاکميت معصومين ـ عليهم السلام ـ بر جامعه اسلامي در عصر حضور و حاکميت فقيه عادل جامع الشرايط در عصر غيبت (که مستند به ادله عقلي و نقلي است) حاکميت ارزش ها و اصول اسلامي و ديني است که جامعه را به سعادت خويش رهنمون خواهد ساخت. بر اين اساس، ولايت در اسلام به عنوان يکي از ستون هاي دين معرفي شده است و امام باقر ع فرمودند: «بني الاسلام علي خمس الصلوه و الزکاه و الصوم و الحج و الولايه» اسلام بر پنج پايه استوار شده است؛ نماز و زکات و روزه و حج و ولايت و در برخي روايات، ولايت مهمترين رکن اسلام برشمرده شده است که در سايه آن ساير واجبات و دستورات اسلام حفظ مي گردد. 10. عزّت مداري و پرهيز از تن دادن به ذلّت؛ توجه اسلام به عزّت مسلمانان و پرهيز نمودن از تن دادن به هر گونه ذلت، از جلوه هاي قدرت نرم اسلام است. خداوند متعال مي فرمايد و لن يجعل الله للکافرين علي المومنين سبيلاً و خداوند هرگز کافران را بر مومنان تسلطي نداده است. همچنين کساني که به دوستي با کافران تن داده اند را مورد سرزنش قرار داده و مي فرمايد الذين يتّخذون الکافرين اولياء من دون المؤمنون ايبتغون عندهم العزّه فانّ العزّه لله جميعاً کساني که کافران را به جاي مومنان، دوست خود انتخاب مي کنند، آيا عزت را نزد آنان مي جويند؟! با اينکه همه عـزّت ها از آن خداست. در فرهنگ اسلامي شعار هيهات منّا الذله با روح و جسم مسلمانان آميخته است به گونه اي که آنان در برابر ظلم و ستم ايستادگي نموده و تن به ذلت نخواهند داد. سخن سرور و سالار شهيدان در گوش جان شيعيان طنين انداز است که « َ هَيْهَاتَ مِنِّي الذِّلَّةُ أَبَى اللَّهُ ذَلِكَ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ جُدُودٌ طَهُرَتْ وَ حُجُورٌ طَابَتْ أَنْ نُؤْثِرَ طَاعَةَ اللِّئَامِ عَلَى مَصَارِعِ الْكِرَام‏ » هيهات که ما ذلّت و خواري را بپذيريم، خداوند پذيرش ذلّت را بر ما و بر پيامبر و مومنين روا نداشته و دامن هاي پاک و داراي اصالت و شرف و خاندان داراي همت والا و عزّت نفس ما هرگز اجازه نمي دهند که اطاعت فرومايگان را بر مرگ شرافتمندانه ترجيح دهيم. اين روحيه عزت مداري و تن در ندادن به ذلت، موجب مي شود که مسلمانان به سمت استقلال در تمامي عرصه هاي اقتصادي، سياسي، نظامي، فرهنگي و... گام بر دارند و حاضر نشوند که زير بار ذّلت وابستگي به دشمنان اسلام و انقلاب روند. بر همين اين اساس، روابط کشور اسلامي با ساير کشورها اين گونه ترسيم شده است لا يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ إِنَّما يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ قاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ أَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ وَ ظاهَرُوا عَلى‏ إِخْراجِكُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُون‏ خداوند شما را از نيکي و رعايت عدالت نسبت به کساني که در امر دين با شما پيکار نکردند و از خانه و ديارتان بيرون نراندند نهي نمي کند، چرا که خداوند عدالت پيشه گان را دوست دارد. شما را تنها از دوستي و رابطه با کساني نهي مي کند که در امر دين با شما پيکار کردند و شما را از خانه هايتان بيرون راندند يا به بيرون راندن شما کمک کردند و هر کس با آنان رابطه دوستي داشته باشد ظالم و ستمگر است. اين مجموعه، بيانگر محورها و شاخصه هاي قدرت نرم اسلام و مسلمانان در برابر تهديدهاي نرم دشمنان اسلام است که نه تنها در برابر اين تهديدات ايستادگي نموده بلکه فرهنگ غير ديني و غربي را زير سؤال برده و به چالش کشيده است و الگوي زندگي فردي و اجتماعي خود را براي اداره زندگي بشر در تمام ابعاد در برابر الگوهاي غير ديني و به طور خاص غربي و به عنوان جانشين آنها مطرح نموده است. از اين رو دشمنان نظام اسلامي با شناخت قدرت و توانمندي اسلام و مذهب تشيع، تمام تلاش خويش را براي رويارويي با آن با استفاده از ابزار هنري، فرهنگي و... به کار گرفته اند تا از يکسو نفوذ و تاثير آن را بر ساير کشورها و در ميان ساير ملت ها کاهش دهند و از سوي ديگر انديشه و باورهاي افراد جامعه به ويژه جوانان را در داخل خدشه دار نموده و فرهنگ مبتذل خويش را بر جامعه اسلامي حاکم کنند و اسلام و انقلاب را از درون با مشکل روبرو نمايند. بديهي است که مقابله با اين هدف شوم دشمن، نيازمند بينش و شناخت لازم و آگاه ساختن افراد جامعه با فرهنگ اسلامي و ارزش هاي ناب آن و داشته هاي خويش است که در اين صورت تحت تاثير القاءات دشمنان قرار نخواهند گرفت. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه