فرق حمد، ثنا، شکر، مدح و فرق صراط، طريق، سبيل؟

براي دقت در ظرافت هاي معنايي واژگان، دو نکته بايد مورد توجه قرار گيرد: نکته ی اول اين که: دو واژه ی مترادف و قريب المعنا نيز نسبت به هم از تفاوت هاي ظريفي برخوردار هستند و نکته ی دوم اين که: بر اساس يک قاعده؛ تمام واژگان براي روح و حقايق معاني وضع شده اند. متن: اين سؤال از دو بخش تشکيل شده است: بخش اول در مورد فرق بين حمد، ثنا، شکر و مدح و بخش دوم در مورد فرق بين صراط، طريق و سبيل. بررسي واژگان بخش اول: حمد: واژه عربي است و به معناي ثنا و ستايش بر اساس فضيلت است و اخص از مدح و اعم از شکر مي باشد. به معناي دعا، سپاس، شکر، سپاسگزاري، ثناگويي بر جميل و خوبي اختياري، اعم از اين که جميل و خوبي نعمت باشد يا غير نعمت ستودن، مدح و تعريف کردن آمده است. ثناء: ثناء نيز به معناي سپاس، ذکر نيکو، ذکر جميل، آفرين، مدح، ستايش، تحسين، تعريف و تمجيد آمده است. شکر: شکر به معناي شناخت احسان و نشر آن و به تعبير ديگر، تصوّر نعمت و اظهار آن است، شکر بر سه قسم است: شکر قلبي، شکر زباني و شکر ساير اعضاء. مدح: مدح به معناي ستايش کردن، تمجيد کردن، ستودن تعريف، تمجيد، ستايش، ثناء تحسين و آفرين آمده است. امّا تفاوت ها: الفاظ حمد، ثناء، شکر و مدح، اگر چه از نظر معنا به هم نزديک است؛ ولي مرادف نيست و تفاوت دقيقي با يکديگر دارد. مشهور اين است که حمد و مدح همتا و همانند است ولي اين دو واژه دو ريشه متفاوت دارد، داراي دو معناي مختلف است و از اين رو از نظر کاربرد و مورد استعمال نيز يکسان نيست. حمد تنها در برابر صاحب کمال است که داراي عقل و انديشه باشد، ولي مدح، گفتاري حاکي از عظمت حال ممدوح است که در مقابل ذمّ است و درباره غير قابل نيز به کار مي رود. به عنوان نمونه به گوهر گران قيمت مي توان گفت ممدوح است ولي نمي توان گفت محمود است. تفاوت ديگر حمد و مدح آن است که: حمد تنها در برابر کارهاي اختياري است که فاعل به اختيار خود آن را تحصيل کرده است، امّا مدح درباره امور خارج از اختيار نيز به کار مي رود. به عنوان نمونه به بلندي قامت و زيبايي چهره در انسان با اين که اختياري نيست قابل مدح است، ولي قابل حمد نيست، بر خلاف انفاق و تحصيل علوم که فعل اختياري است، هم ممدوح است و هم محمود. پس هر حمدي مدح است، امّا هر مدحي حمد نيست. فرق حمد با شکر: شکر که در مقابل کفران است به معناي سپاس در برابر کاري است که اثر آن به غير برسد و دريافت کننده اثر نيز همان شخص شاکر باشد. به عبارت ديگر شکر سپاس بر نعمتي است که از منعم به شاکر مي رسد، نه بر کمالاتي که اثرش به ديگران نمي رسد يا به غير شاکر مي رسد، بنابراين در شکر هم وصول اثر به غير نقش دارد و هم اتحاد متنعم و شاکر؛ در صورتي که هيچ يک از اين دو قيد در حمد مطرح نيست. از اين روي شکر از دو جهت اخصّ از حمد است و هر شکري حمد است، ولي هر حمدي شکر نيست.... برخي گفته اند: شکر تنها در نعمت به کار مي رود. ثناء نيز ذکر زيبا و جميل است که جنبه زباني و گفتاري دارد. بررسي واژگان بخش دوّم: صراط: صراط به معناي راه، راه مستقيم، بزرگ راه وسيع و روشن است. در تمام منابع ديني واژه ی «صراط» به صورت مفرد آمده است، راز آن اين است که: صراط به خدا استناد دارد و راه مستقيم الهي نيز يکي بيش نيست و هر چه بر خلاف آن باشد، سبيل باطل است. اين بزرگ راه محفوظ که يکي بيش نيست از يک سو به خداي سبحان مرتبط است و از سوي ديگر به فطرت يکايک انسان ها قرار دارد و هر کس آن را طي کند به لقاي مهر خدا مي رسد. سبيل: سبيل به معناي راه هاي فرعي و کوچکي است که اگر به صراط بپيوندد، «سبيل الله» نام دارد، همانند شعاع خورشيد که به خورشيد منتهي مي شود. و اگر به صراط منتهي نشود، «سبيل الغيّ» و راه هاي انحرافي نام دارد. پس سبيل را مي توان به سبيل الهي و سبيل شيطاني تقسيم کرد ولي صراط هميشه بار مثبت و الهي دارد. طريق: طريق نيز به معناي راه، جاده ی فیزیکی، بزرگ راه، مسير و روش آمده است. به نظر مي رسد بيشتر، بار مادّي و فيزيکي دارد و در مورد راه ها، جاده ها و خيابان ها به کار مي رود و گاهي به معناي روش کار. آن چه در پايان قابل بيان است اين است که: در اين راستا ميان اهل فن، اهل لغت و حتي مفسران اختلاف نظر وجود دارد که به علت رعايت اختصار و ضرورت نداشتن بيان آن، از ذکر همه آن پرهيز شده است. خلاصه و نتيجه گيري: آن چه به عنوان خلاصه و نتيجه قابل بيان است، اين است که هر يک از واژگان مطرح شده در سوال، بار معنايي مخصوص به خود را دارند، بعضي ها نسبت به هم اخص و اعم مي باشند و بعضي ها به طور کلي نسبت به هم تفاوت دارند. از اين روي با دقت معاني اي که در متن سؤال بيان شد، مي توان به تفاوت هاي ظريف آن ها پي برد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه