فرق زهد اسلامي با تصوف در چيست؟

"زهد" در لغت، به معني بی اعتنايي، و زاهد كسي است كه در عين كار و تلاش، به دنيا بي اعتنا باشد. (1) اصطلاحا، زهد، ضد رغبت و ميل به دنيا است؛ يعني روي گرداني از خوشي‌هاي دنيا و اموال و منصب‌ها و چيزهاي ديگري كه با مرگ زائل مي‌شود.(2) تفاوت زهد با تصوف انحرافی در این است: زهد كه يكى از فضايل اخلاقى است و مورد تشويق و ترغيب روايات اهل بيت (عليهم ‏السلام) است، اين است كه انسان با اين كه طبعاً به چيزى ميل و رغبت دارد، به خاطر داشتن فكر و هدف بالاتر، از آن چيز صرف نظر كند و در فكر تأمين هدف بالاتر باشد. يعنى انسان در عين اين كه قدرت و امكان آن را دارد كه لباس خوب بپوشد و غذاى لذيذ بخورد و در مسكن عالى بنشيند اما براى اين كه مسؤوليت خود را بهتر انجام بدهد و با مردم مستمند و دردمند همدردى و همرنگى داشته باشد و خشنودى پروردگار را به اين وسيله جلب كند، از همه اينها صرف‏ نظر كند و امكانات خود را در راه رفاه مستمندان و تأمين زندگى محتاجان صرف نمايد و خود با زندگى ساده بسازد و از تنعم و تجمل و لذّت گرايى پرهيز كند. بنابراين زهد كه اين همه مورد تشويق احاديث اسلامى است و يكى از فضايل مهم انسانى است، بر دو پايه استوار است: 1- كيفيت روحى، يعنى با اين كه به چيزى طبعاً ميل دارد و مورد علاقه قلبى اوست و فراهم كردن آن نيز براى او ممكن است، ولى بخاطر تأمين هدف بالاتر كه هدف الهى و معنوى است، توجه خود را از آن چيز برمى ‏دارد و به جانب آن هدف والا توجه مى‏ كند. 2- در زندگى عملى خود، ساده زيستى و قناعت را پيشه خود مى‏ سازد و از تنعم و تجمل و لذت‏گرايى پرهيز مى ‏نمايد. تفاوت زهد در اسلام كه مورد تشويق است با تصوف انحرافی كه مذموم است، اين است كه تصوف منحرف شده يعنى بريدن از مردم و روآوردن به گوشه ‏گيرى به خاطر اين كه دنيا و آخرت با هم سازگارى ندارند. ولى زهد در اسلام، اين است كه انسان نه تنها به مسائل اجتماعى و اقتصادى و سياسى كه مسائل زندگى انسان هاست پشت نمى‏ كند، بلكه دخالت در آنها را لازم مى‏ داند، اما به واسطه فكر و هدف مهم تر و والاتر، از آن چه مورد رغبت و موجب لذت اوست، چشم مى‏ پوشد و براى خود زندگى ساده و بى تكلف را انتخاب مى‏ كند تا اين كه بهتر از عهده مسؤوليت و تعهد در مسائل اجتماعى و سياسى و اقتصادى برآيد. در نتيجه، فرق بين زاهد و صوفی (به معنای باطل آن) با اين كه هر دو از تنعم و لذت گرايى مى‏ گريزند، اين است كه صوفی (با افکار تحریف شده) از تعهد و مسؤوليت اجتماعى نيز مى‏ گريزد و به خانقاه پناه مى‏ برد و از مردم مى‏ بُرد ولى زاهد به مردم روى مى ‏آورد و جامعه و ملاك هاى آن و تعهد اجتماعى را محترم مى‏ شمارد و تجمّل و لذت گرايى را ترك مى‏ كند و خدمت به مردم و انجام مسؤوليت خود را عبادت مى‏ داند. البته عارف مقامش بالاتر از زاهد است چنانچه شیخ الرئیس ابن سینا درنمط نهم اشارات آورده اند: «کسی که از سرمایه ی دنیا و خوشی های آن روی گرداند، به عنوان «زاهد» شناخته می شود و آنکه بر انجام تکالیف الهی، از قبیل روزه و نماز پردازد«عابد» است و آنکه باطن خود را به قصد تابش پایدار نور حق، از توجه به «غیر» باز دارد، به نام «عارف» خوانده می شود و گاهی بعضی از این عناوین با بعضی دیگر ترکیب می پذیرد.» .

كانون گفتگوی قرآنی

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/27

لینک کوتاه