در آیات آمده که خدا مکر دارد؛ آیا مکر قبیح نیست؟

نخست باید دانست؛ بسیاری از کلمات عربی که در فارسی نیز رایج شده اند، دگرگونی معنایی پیدا کرده اند. به طور مثال حیله در زبان فارسی همواره معنای منفی دارد؛ در حالی که حیله در زبان عربی به معنی چاره و راه حلّ عملی است؛ لذا برخی، علم فیزیک را «علم الحیل» می گفتند. و در فرهنگ ابجدی «حیله» به معنای مهارت و نیک اندیشی، قدرت تصرّف در کارها آمده است. واژه ی مکر نیز در زبان فارسی همواره معنی منفی دارد؛ در حالی در زبان عربی هم در معنی مثبت به کار می رود هم در معنی منفی. قاموس قرآن در معنی مکر گفته: «مکر: تدبیر؛ اعمّ از آنکه در کار بد باشد یا در کار خوب.» در کتاب مفردات و اقرب الموارد گوید: «مکر آن است که شخص را به حیله ای (روشی عملی) از مقصودش منصرف کنی و آن، دو نوع است پسندیده و ناپسند. در تفسیر المنار گفته: «مکر در اصل، تدبیر مخفی است که مکر شده را به آنچه گمان نمی کرد می کشد». خداوند می فرماید: «وَمَکَرُواْ وَمَکَرَ اللّهُ وَاللّهُ خَیْرُ الْمَاکِرِینَ »[ آل عمران (3)، آیه 54.]؛ آنها چاره اندیشی نمودند و تدبیری به کار بستند تا به حقّ زیانی برسانند؛ خدا نیز تدبیری نمود که آنها ندانسته به خود زیان زده [و به نفع راه حق شد]؛ لذا خدا بهترین تدبیرکنندگان و چاره کنندگان است». پس اینکه در زبان فارسی، مکر و حیله را همواره در معنی منفی به کار می برند، دلیل نمی شود که در زبان عربی هم همین گونه باشد. به طور مثال: واژه ی «مزخرف» در فارسی معنی منفی دارد در حالی که در عربی به معنی زینت داده شده است. لذا در فهم قرآن و روایات، باید به این اصل مهمّ توجّه داشت که اصطلاحات به درستی معنا شوند. «مکر» نیز به معنی تدبیر و برنامه ریزی و طبق نقشه کار کردن است در حالی که گاهی به معنی فریب نیز به کار می رود. کفّار نقشه می کشند و برنامه ریزی می کنند و تدابیری به کار می گیرند تا به حقّ ضربه بزنند، خدا نیز نقشه می کشد و برنامه ریزی می کند و تدابیری به کار می گیرد که خود کفّار ضربه بخورند. چنان که در جبهه ی جنگ، فرمانده دشمن نقشه ی حمله می کشد، فرمانده خودی نیز نقشه حمله می کشد. کار هر دو را مکر و نقشه ی جنگی گویند. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه