شرح در مورد دو حدیث اصول کافی باب الاقتصاد فی العباده. 1ـ محمد بن یحیی عن احمد بن محمد بن عیسی عن محمد بن سنان عن ابی الجارود عن ابی جعفر ـ علیه السلام ـ قال قال رسول الله ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ هذا الدّین متین فأوغلوا فیه برفق ولا تکرهوا عباده الله الی... 2ـ علي بن ابراهيم عن ابيه... عن ابي عبدالله ـ عليه السلام ـ قال لاتکرّهوا الي انفسکم العبادة.

1ـ این دین مقدس اسلام دینی است استوار و حکیمانه و با متانت (دور از افراط و تفریط) پس حرکت دینی شما باید با نرمش و اعتدال باشد. و شما عبادت الهی را در نظر بندگان خدا سنگین و ناپسند نکنید (که با افراط و زیاده روی در عبادت چنین بینشی در دیگران پدید می آید) که در نتیجه مانند راکب و سواری خواهید شد که در اثر فشار بر مرکب خود آن حیوان را خسته و کوفته کرده که نهایتاً نه راهی را طی کرده و نه پشت و گردن سالمی برای حیوان باقی مانده، بدن زخمی شده و رنجور گشته در عین حال مسافتی همه طی نشده است. و از طریق دیگر از محمد بن سوقه از حضرت باقر ـ علیه السلام ـ نظیر همین روایت نقل شده است که این هم حدیث دوم می باشد. بیان این که: در النهایه گفته متين یعنی محکم و نیرومند و در همان کتاب این جمله از حدیث را نقل نموده و گفته ایغال (ریشه فاوغلوا) سیر و حرکت شدید را گویند مثلا می گویند. اوغل القوم و توغلوا هنگامی که در حرکت خود امعان و جدیت نمایند ـ در تعبیرات خود ما هم هست فلانی متوغل در فلان کار است: و وغول به معنای دخول و وارد شدن در امر است. و غل یغل و غولا. منظور اين است که در انجام امور ديني و عبادت با رفق و مدارا حرکت کن و به هدف و غرض نهايي و درجه اعلي با حوصله و رفق خود را برسان و از راه فشار و زحمت وارد نشو و بر خودت کاري را که دشوار است و تاب تحملش را نداري تحميل و تکليف نکن که در نتيجه عاجز و ناتوان شده ناگهان اصل دين و عمل به آن را رها خواهي کرد. و نيز در همان کتاب نهايه جمله آخري حديث را نقل و توضيح داده. فان المنبت لا ارضا قطع ولا ظهرا ابقي ـ لفظ انبتات را مثلاً درباره کسي که در سفر مانده و مرکبش به رنج و ناراحتي افتاده استعمال مي کنند و مي گويند قد انبت يعني بريده شد و وامانده، از ريشه بت به معناي قطع و انبت پذيرش بت و قطع است (باب انفعال) گفته مي شود بتّه و أبتّه ـ و مقصود اين است که در ميان راه مانده و از رسيدن به مقصد و انجام غرض خود عاجز و ناتوان شده و پشتش را ناراحت کرده است. و لا تکرهوا عبادة الله منظور اين است که شما افراط در عبادت و زياده روي داشته باشيد و مردمي که مي خواهند تابع شما بوده و مثل شما عبادت نمايند چون مشکل است و زحمت و مشقّت دارد در نتيجه عبادت را با کراهت و بدون ميل و شوق انجام مي دهند و احتمال معناي ديگر هم هست و آن اين که مقصود در جمله فاوغلوا برفق اين باشد که در روش تبليغي خود مدارا نموده و اعتدال داشته باشيد و در تعليم و ارشاد آن طريقي که موجب مشقّت مردم و بيش از ظرفيت آنان است بر آنها تحميل نکنيد که در نتيجه ناراحت و نسبت به دين زده مي شوند و احتمال دارد که لفظ عباد الله شامل خود انسان هم بشود که با افراط در عبادت خودت را هم نسبت به عبادت بي رغبت مي نمايي و آن را با حال کراهت انجام مي دهي ولي اگر زياده روي نداشته و مراعات اعتدال نمايي هميشه در امر عبادت با نشاط هستي و ممکن است ايغال که (مصدر اوغلوا) متعدي باشد يعني با روش ملايمت و نرمي مردم را به دين دعوت نماييد که با جمله بعدی مناسب تر خواهد شد: در قاموس گفته و غل فی الشیء یغل و غولا یعنی داخل شد و پنهان شد و یا دور شد و رفت و اوغل فی البلاد و العلم ـ یعنی رفت و مبالغه نمود و دور نمود مانند توغل به همین معنا و هر کس که با عجله و شتاب داخل شد می گویند موغل و یا جمله قد اوغلت الحاجه احتیاج او را مستعجل و شتاب زده کرده خلاصه کلمه ایغال در این موارد هم لازم، استعمال شده و هم متعدی. و دیگر بیان این که پیامبر ذیل حدیث، رفتار تند مردم افراط کار را به مسافری تشبیه کرده که در پیمودن راه، زیاده روی نموده و بمرکب سواری خود بیش از حد فشار آورده است و در نتیجه مرکبش از کار افتاده و خودش از پیمودن راه باز مانده و سرانجام به منزل مقصود نرسیده است. چند نفر از صحابه رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به منظور تزکیه نفس و تعالی روان و جلب رضوان الهی آمیزش با زنان و افطار روز و خواب شب را بر خود حرام نمودند، امّ سلمه از تصمیم آنان آگاه شد و مطلب را به اطلاع پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ رساند. حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نزد آنان رفت و فرمود: آیا زنان خود را ترک گفته اید و از آنان اعراض کرده اید؟ من که پیغمبر شما هستم نزد زنان می روم، روز غذا می خورم، و شب را می خوابم و هر کس از سنّت من روی گرداند از من نیست. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه