در مورد آيه ی 4 سوره ی مسد، آيا اشاره دارد به اين که همسر ابولهب هيزم کش آتش جهنم است و جهنم با هيزم آتش او شعله ور است يا نه؟

براي به دست آوردن تفسير صحيح از آيه ی 4 سوره ی مسد بايستي از دو منظر به آيه توجه داشت تا نتيجه ناصواب از آن عائد نگردد و منجر به تفسير به رأي و تحريف کلام الهي نگردد: 1. از منظر تفاسير امْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطبِ؛ «و همسرش در حالي که هیزم به دوش مي کشد». در سوره ی مسد از این آیه به بعد، به وضع همسر ابولهب «ام جمیل» پرداخته، مي فرماید: «همسر او نیز وارد آتش سوزان جهنم مي شود، در حالي که هیزم به دوش مي کشد». نام همسر ابو لهب عورا و کنيه اش ام جميل دختر حرب بن اميه خواهر ابو سفيان بود و در این که همسر ابولهب خواهر «ابوسفیان» و عمه «معاویه» در عداوت ها و کارشکنی هاي شوهرش بر ضد اسلام شرکت داشت حرفي نیست، اما در این که قرآن کریم چرا او را حمالة الحطب (زني که هیزم بر دوش مي کشد) توصیف کرده، تفسیرهاي متعددي ذکر کرده اند: يک: اين آيه عطف به ضمير در جمله سيصلي و تقدير آن ست که «سيصلي امرأته». يعني همسر ابولهب نيز هم چنين شعله هاي دوزخ او را فرا خواهد گرفت. چون ام جميل خار و خاشاک و علف تيغ دار را از بيابان جمع مي کرد و شب ها بر سر راه رسول ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ مي افکند. دو: قتاده گفته است با اين که عوراء مال و ثروت بسيار داشت، از بخل و خساست چوب و هيزم از بيابان جمع مي کرد، خود به دوش گرفته آن را حمل مي کرد و به شهر مي آورد. و از روي عنادي که با دين اسلام داشت، خار و خاشاک را از بيابان جمع کرده و به دوش مي کشيد و آن ها را بر سر راه پیغمبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ مي ریخت تا پاهاي مبارکش آزرده شود. سه: و گفته شده این آيه او را توبيخ نموده از نظر اين که فتنه انگيز تمام بود و پيوسته آتش فتنه ميان مردم بر مي انگيخت بدين نظر او را آيه حمالة الحطب خوانده است. چهار: «حمالة الحطب» کنايه از زن سخن چين و فتنه انگيزي است که آلت فعل و تحريک شود، چنان که هر سخن چين و آلت فتنه را، حمالة الحطب گويند. ابو لهب خود آتش افروز بود و زنش هيمه بيار و فتنه انگيز. این تعبیر کنایه از سخن چیني و نمامي او است، همان گونه که در ادبیات فارسي نیز همین تعبیر در مورد سخن چیني آمده است که مي گویند: میان دو کس جنگ چون آتش است سخن چین بدبخت هیزم کش است!. پنج: گروهي قائلند که آن را کنایه از شدّت بخل او مي دانند که با آن همه ثروت حاضر نبود کمکي به نیازمندان کند به همین دلیل تشبیه به هیزم کش فقیر شده است. شش: بعضي نیز مي گویند او در قیامت بار گناهان گروه زیادي را بر دوش مي کشد. هفت: بعضي نيز گفته اند علت اين تعبير آن است که «ام جميل»، گردن بند جواهرنشان پر قيمتي داشت و سوگند ياد کرده بود که آن را در راه دشمني پيغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ خرج کند، لذا به کيفر اين کار خداوند چنين عذابي را براي او مقرر داشته. از میان این معاني معناي اول از همه مناسب تر است، هر چند جمع میان آن ها نیز بعید نیست. (يعني مي توان گفت که: قرآن کريم با جمله اي کوتاه کنايه اي، به همه اين گفته ها نظر دارد). و ظاهرا مراد از اين دو آيه، اين باشد که همسر ابو لهب به زودي در آتش دوزخ در روز قيامت به همان هيئتي ممثل مي گردد که در دنيا به خود گرفته بود، در دنيا شاخه هاي خار و خاشاک را با طناب مي پيچيد و حمل مي کرد، و شبانه آن ها را بر سر راه رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ مي ريخت تا به اين وسيله آن جناب را آزار دهد، در آتش هم با همين حال، يعني طناب به گردن و هيزم به پشت ممثل گشته، عذاب مي شود. 2. از منظر روايات در قرب الاسناد به سند خود از موسی بن جعفر ـ علیه السلام ـ روایت کرده که در حدیثی طولانی که معجزات رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ را بر می شمارد، فرمود: یکی از آن ها داستان ام جمیل همسر ابو لهب است که وقتی سوره ی مسدّ و آیه ی «تبت یدا ابی لهب» نازل شد، نزد رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ آمد، در حالی که ابوبکر پسر ابو قحافه نیز در حضور آن جناب بود، عرضه داشت یا رسول الله، ام جمیل است که با خشم می آید، و چه خشمی! گویا قصد اذیت تو را دارد، چون سنگی به دست گرفته می خواهد آن را به طرف تو پرتاب کند. رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ فرمود: او مرا نمی بیند. ابوبکر اضافه می کند ام جمیل نزدیک آمد و از من پرسید رفیقت کجا است؟ گفتم آنجایی که خدا خواسته است. گفت: من به سر وقت او آمده ام اگر او را ببینم این سنگ را به سویش می افکنم، چون او مرا هجو کرده، به لات و عزی سوگند که من زنی شاعر هستم و می دانم چگونه هجوش کنم، این را گفت و رفت)، ابوبکر از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ پرسید: راستی او تو را ندید؟ فرمود: نه، خدای تبارک و تعالی حجابی بین من و او انداخت و مانع دیدنش شد. قریب به این معنا از چند طریق، از طرق اهل سنت روایت شده و مي رساند که همسر ابولهب چه قدر در کينه توزي و دشمني با دين اسلام سخت کوش بود. و در تفسیر قمی در ذیل آیه ی «و امرأته حمالة الحطب» روایت کرده که امام فرمود: ام جمیل علیه رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ سخن چینی می کرد و احادیث و سخنان رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ را برای کفار می برد. حال با توجه به مطالبي که از تفاسير و روايت مطرح شد، مي توان نتيجه گرفت که با اين تعابير که «زن ابولهب هيزم کش جهنم است و جهنم با هيزم او کار مي کند»، جايي بدان اشاره نشده است و تنها دلالت دارد بر اينک ه او به همان هيئتي که در دنيا بوده، به همان هيئت در آخرت محشور خواهد شد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه