کلیه استفتائات مقام معظم رهبری راجع به موسیقی را بیان کنید.

س - ملاک تمیز موسیقی حلال از حرام چیست ؟ و آیا موسیقی کلاسیک حلال است , بسیار مناسب است که معیار آن را بیان فرمایید؟ج س - هر موسیقى که به نظر عرف موسیقى لهوى و مطرب که مناسب با مجالس عیش ونوش است باشد موسیقى حرام محسوب مى شود و فرقى نمى کند که موسیقى کلاسیک باشد یا غیرکلاسیک. تشخصیص موضوع هم موکول به نظر عرفى مکلف است و اگر موسیقى اینگونه نباشدبخودى خود اشکال ندارد. (اجوبه الاستفتاءات ج2 ص 19 تهران: انتشارات بین المللى الهدى چ اول 1380)س - منظور از موسیقی مطرب و لهوی چیست ؟ و راه تشخیص موسیقی مطرب و لهوی از غیر آن چیست ؟ ج س - موسیقى مطرب و لهوى آن است که به سبب ویژگیهائى که دارد انسان را از خداوند متعال و فضائل اخلاقى دور نموده و به سمت بى بندو بارى و گناه سوق دهد و مرجع تشخیص موضوع عرف است. (اجوبه الاستفتاءات ج2 ص19-20 تهران: انتشارات بین المللى الهدىچ اول1380) س - آیا استماع نوار اگر باعث تحریک انسان نشود مجاز است؟ج س - موسیقى طرب انگیز و موسیقى که شایسته مجلس لهو و باطل است حرام است و تشخیص موضوع موکول به نظر مکلف عرفى است، (اجوبة الاستفتاآت، ج 2، مسأله 42).گفتنى است ملاک در تشخیص موضوع عرف مکلفین است؛ یعنى، اگر عرف مردم متدین بگویند فلان موسیقى طرب انگیز است کافى است اگرچه براى یک نفر تأثیر چندانى هم نداشته باشد.س - آیا معیار حرمت موسیقی فقط مطرب و لهوی بودن آن است یا اینکه میزان تحریک و تهییج آن هم تاثیر دارد؟ و اگر باعث حزن و گریه شنونده شود, چه حکمی دارد؟ خواندن و شنیدن غزلهایی که به صورت سه ضرب و همراه با موسیقی خوانده می شوند, چه حکمی دارد؟ج س - ملاک آن ملاحظه کیفیت نواختن موسیقى با در نظر گرفتن همه خصوصیات و ویژگیهاى آن است و اینکه از نوع موسیقى مطرب و لهوى مناسب با مجالس لهو و گناه باشد هر موسیقى که به حسب طبیعت خود از نوع موسیقى لهوى باشد حرام است اعم از اینکه مهیج باشد یا خیرو موجب ایجاد حزن و اندوه و حالات دیگر در شنونده بشود یا خیر و هرگاه غزل هائى که همراه با موسیقى خوانده مى شوند به صورت غنا و آواز لهوى مناسب مجالس لهو و لعب درآیند خواندن و شنیدن آنها حرام است. (اجوبه الاستفتاءات، ج2، ص20، تهران: انتشاراتبین المللى الهدى چ اول 1380)س - حکم استعمال تک تک آلات موسیقی را بیان کنید. ج س - نواختن و خرید و فروش و تعلیم و تعلّم آلات موسیقى مختص به حرام یا آلات مشترکه براى موسیقى حرام استفاده می شود، حرام است. اما آهنگ آلاتى که نوعى استفاده حلال از آنها مى شود اشکال ندارد؛ ولى باید با آنها آهنگ هاى حرام نواخته نشود و قصد استفاده حلال داشته باشید و اگر نوازنده و خواننده زن باشد حرمت آن شدیدتر است و حضور در جلسه گناه مانند جلسات موسیقى حرام، حرام است مگر این که بتوانند با حضور خود از گناه جلوگیرى کنند، (اجوبة الاستفتاآت، ج 2، ص 19 - 30 و 119).س - استفاده از گیتار چه حکمی دارد و در صورت حرمت ادله آن چیست ؟ ج س - به طور کلى استفاده از آلات موسیقى براى نواختن موسیقى هاى طرب انگیز و شایسته مجالس لهو و لعب به طور مطلق حرام است و دلیل آن همان ادله است که براى حرمت استعمال آلات لهو و لعب و موسیقى مطرب داریم که عبارت از آیات و روایات است و استنباط و بررسى و تحقیق در آنها شأن فقیه است، (اجوبة الاستفتاآت مقام معظم رهبرى، ج2، ص 24).س - گوش دادن به ترانه چه حکمی دارد اگر خواننده آن مرد باشد؟ ج س - گوش دادن به موسیقى مطرب که مناسب مجالس لهو و لعب است و آواز غنایى جایز نیست و در این جهت فرقى نیست که خواننده مرد باشد یا زن و یا به طور مستقیم باشد یا از طریق نوار، (اجوبة الاستفتاآت، ج 2، س 46 و 56).س - اجرای موسیقی توسط زن برای جمع چه حکمی دارد؟ ج س - اگر نوازنده و خواننده زن باشد حرمت آن شدیدتر است و حضور در جلسه گناه مانند جلسات موسیقى حرام، حرام است مگر این که بتوانند با حضور خود از گناه جلوگیرى کنند، (اجوبة الاستفتاآت، ج 2، ص 19 - 30 و 119).س - موسیقی که از رادیو و تلویزیون جمهوری اسلامی پخش می شود, چه حکمی دارد؟ آیا این گفته که حضرت امام (قدس سره ) موسیقی را بطور مطلق حلال اعلام کرده اند, صحیح است ؟ ج س - نسبت حلال دانستن موسیقى به طور مطلق به حضرت امام خمینى(قدس سره) کذب و افتراء است. امام(قدس سره) معتقد به حرمت موسیقى مطرب و لهوى مناسب با مجالس لهو و معصیت بودند و نظر ما هم همین است ولى اختلاف در دیدگاهها از تشخیص موضوع نشأت مى گیرد زیرا تشخیص موضوع موکول به نظر خود مکلف است. گاهى نظر نوازنده با نظر شنونده تفاوت پیدا مى کند که در این صورت موسیقى که به تشخیص مکلف لهو و مناسب با مجالس گناه است بر او گوش دادن به آن حرام مى باشد و اما صداهاى مشکوک محکوم به حلیت هستندو پخش از رادیو و تلویزیون به تنهایى دلیل شرعى بر مباح و حلال بودن آنها محسوب نمى شود. (اجوبه الاستفتاءات ج2 ص 23ـ22 تهران: انتشارات بین المللى الهدى چ اول1380)س - با توجه به این که صدا و سیما زیر نظر مقام معظم رهبری اداره می شود آیا موسیقی که پخش می شود حلال است؟ج س - هر موسیقى که از صدا و سیما پخش گردد و مطابق با معیار موسیقى حرام باشد پخش و استماع آن جایز نیست. و پیرامون وظیفه رهبرى در این راستا بایستى گفت: آهنگ هایى که از رادیو و تلویزیون پخش مى گردد فراوان است و در این میان ممکن است موسیقى حرامى نیز پخش گردد که درصد آن نسبت به آهنگ هاى حلال اندک است ناگفته نماند مقام معظم رهبری فرصت کافى براى مشاهده تمام برنامه ها و آهنگ هایى که از رسانه مزبور پخش مى شود ندارند تا اینکه نظر دهند. بله اگر چنانچه موسیقى هاى حرام در رسانه مزبور به حدى باشد که درصد آن مساوى یا بیش از موسقى هاى حلال باشد و یا به طور نسبى درصد آن زیاده باشد (که این چنین نیست) در این صورت ایشان بایستى تذکر علنى دهند و مردم را بیدار کنند و مسؤول سازمان صدا و سیما را عزل نمایند. البته مقام معظم رهبری به صورت های مختلف به مسؤول این سازمان تذکر مى دهند ولى در اثر عدم آگاهى برخی دست اندرکاران نسبت به تشخیص موسیقى حلال از حرام در مواردى موسیقى حرامى پخش مى گردد بنابراین تفاوت است میان پخش موسیقى حرام از روى عمد و پخش آن به خاطر ناآگاهى به حکم و موضوع موسیقی، در هر حال همه در برابر پخش آهنگ هاى حرام مسؤل هستیم و لازم است با تذکر پیاپى پخش آهنگ هاى حرام را کاهش دهیم. در این باره خاطره ای (از زبان محافظ مقام معظم رهبری ) برای شما بازگو می کنیم. من بارها دیده ام که وقتی تلویزیون یا رادیو موسیقی تند و شبهه ناکی پخش می کند، آقا بلافاصله می گویند خاموش کنید. ما هم که پس از مدتی دیگر دستمان آمده بود که آقا در مقابل این سنخ موسیقی ها حساسیت نشان می دهند، دیگر قبل از تذکر ایشان در ماشین یا هر جای دیگر وقتی رادیو چنین موسیقی هایی را پخش می کرد خاموش می کردیم. از دیدگاه ایشان این که صدا و سیما پسوند اسلامی دارد دلیل بر حلیت تمامی آنچه که پخش می کند، نیست. البته ایشان معتقدند که در اینگونه موارد همه افراد باید حساسیت نشان دهند. من یادم هست یک بار که آیت الله خزعلی از موسیقی های صدا و سیما به ایشان شکایت کرد فرمودند: من به سهم خودم تذکر می دهم، اما شما خودتان هم باید تذکر بدهید، امر به معروف و نهی از منکر بر همه واجب است. س - ایجاد بانک نوار موسیقی غیرمطرب در مسجد, چه حکمی دارد؟ج س - واضح است که مسجد جایگاه شرعى خاصى دارد، لذا پخش موسیقى در آن منافى با احترام مسجد است و حرام است، حتى اگر موسیقى غیرمطرب باشد، (اجوبة الاستفتاآت، ج 1، مسأله 418).س - آموزش موسیقی چه حکمی دارد؟ج س - آموزش موسیقی طرب انگیز که مخصوص مجالس لهو و لعب است , مانند گوش دادن آن حرام است و شرکت در این گونه کلاس ها جایز نیست و خرید و فروش وسائل مخصوص به این موسیقی ها حرام است , اما خرید و فروش وسائل مشترکه , مثل طبل و استفاده از آن در موسیقی که طرب انگیز نیست , اشکال ندارد, (استفتاآت مقام معظم رهبری , ج 2 , ص 20).ناگفته نماند موسیقی از جمله موضوع های بحث انگیز و پرهیاهو و پر پرسش است. به همین جهت مردم به ویژه جوانان، در هر فرصتی که به دست می آورند، خواهان آنند که از حکم موسیقی و علت آن آگاه شوند.در سال 1377 در دیداری که جوانان با مقام معظم رهبری داشتند چنین پرسشی طرح شد. معظم له در پاسخ به ملاک موسیقی حلال و حرام و فلسفه حرمت موسیقی پرداختنددر ذیل پاسخ معظم له به طور کامل می آید که تا حدود زیادی پاسخ گوی پرسش شما است. مشخصه های موسیقی حلال و حرامببینید موسیقی اگر انسان را به بیکارگی، ابتذال، بی حال و واخوردگی از واقعیت های زندگی و امثال اینها بکشاند، این موسیقی، موسیقی حلال نیست، موسیقی حرام است.موسیقی اگر چنانچه انسان را از معنویت از خدا و ذکر غافل کند، این موسیقی حرام است. موسیقی اگر انسان را به گناه و شهوت رانی تشویق کند، این موسیقی حرام است. از نظر اسلام این است؛ موسیقی اگر این خصوصیات مضر و موجب حرمت را نداشته باشد، البته آن وقت حرام نیست.این هایی را که من گفتم بعضی از آنها در موسیقی بی کلام و در سازها است، بعضی هم حتی در کلمات است. یعنی ممکن است، فرضا یک موسیقی ساده ای بی ضرر را اجرا کنند، لیکن شعری که در این موسیقی خوانده می شود، شعر گمراه کننده ای باشد؛ شعر تشویق کننده بی بند و باری، به ولنگاری، به شهوت رانی، به غفلت و این طور چیزها باشد؛ آن وقت حرام می شود.لهو چیست؟ بنابراین آن چیزی که شاخص حرمت و حلیت در موسیقی است و نظر شریف امام در اواخر حیات مبارکشان که آن نظریه را در باب موسیقی دادند به همین مطلب بود، این است. موسیقی لهوی داریم. ممکن است به اصطلاح فقهی اش موسیقی لهوی باشد. لهو، یعنی غفلت، یعنی دور شدن از ذکر خدا، دور شدن از معنویت، دور شدن از واقعیت های زندگی، دور شدن از کار و تلاش و فرو غلطیدن در ابتذال و بی بند و باری، این موسیقی می شود حرام.اگر این با کیفیت اجرا حاصل بشود، اگر با کلام حاصل بشود، فرقی نمی کند شما می گویید زبان بین المللی. آن موسیقی که به قول خود شما، مرزها را در نور دیده و در جاهایی پخش شده، آیا این لزوما موسیقی خوبی است؟ صرف این که یک موسیقی از مرز فلان کشور خارج شد و توانست به مثلا کشورهای مختلف برود و یک عده طرفدار پیدا کند، مگر دلیل خوب بودن موسیقی است؟ نه، به هیچ وجه، ممکن است یک موسیقی باشد که به شهوت رانی و تحرکات نشاط های شهوی جوانی را تحریک می کند، طبیعی است که یک مشت جوانی که غفلت زده هستند، از این موسیقی خوششان می آید، هر جایی که در دنیا دستشان به این نوار بیتفد، از آن نوار استفاده می کنند؛ این دلیل خوب بودن موسیقی نیست. موسیقی اصیل و سنتی ایرانمن نمی توانم به طور مطلق بگویم که موسیقی اصیل ایرانی، موسیقی حلال است؛ نه این طور نیست. بعضی خیال می کنند که مرز موسیقی حلال و حرام، موسیقی سنتی است، نه این طوری نیست.آن موسیقی که منادیان دین و شرع همیشه در دوره های گذشته با آن مقابله می کردند و گفتند حرام است، همان موسیقی سنتی ایرانی خودمان است که به شکل حرامی در دربارهای سلاطین، در نزد افراد بی بند و بار، در نزد افرادی که به شهوات تمایل داشتند و خوض در شهوات می کردند، اجرا می شده. این همان موسیقی حرام است.بنابراین مرز موسیقی حرام و حلال عبارت از ایرانی بودن، سنتی بودن، قدیمی بودن، کلاسیک بودن، غربی بودن یا شرقی بودن نیست. مرز آن چیزی است که من عرض کردم. این ملاک را می شود به دست شما بدهیم؛ اما این که آیا این نوار جزو کدام هاست، این را من نمی توانم مشخص کنم.البته، الان دستگاه هایی هستند که دارند ممیزی می کنند؛ اما من هم خیلی اطمینان ندارم که این ممیزها صد در صد درست باشد، گاهی می آیند به ما می گویند که یک نوار بسیار بد یا مبتذلی را دارند به صورت مجاز پخش می کنند، گاهی هم ممکن است عکس این اتفاق بیفتد. من الان نمی دانم واقعا این ممیزها چقدر از روی واقع بینی و ضابطه مندی انجام می گیرد؛ اما آن چیزی که من می توانم به شما به عنوان یک جوان خوب و به عنوان کسی که مثل فرزندان خودم هستید به عنوان نصیحت و نظر خودم بگویم، این است که عرض کردم.به نظرم می رسد که موسیقی می تواند گمراه کننده باشد، می تواند انسان را به شهوات دچار کند، می تواند انسان را غرق در ابتذال و فساد و پستی بکند، می تواند هم این نباشد و می تواند عکس این باشد؛ مرز حلال و حرام اینجاست.من امیدوارم که شما جوانان با این زاد و تقوا بتوانید وارد میدان بشوید وتولیدهایی داشته باشید که به معنای کلمه همه خصوصیات موسیقی خوب و بلیغ را داشته باشد و به معنای حقیقی تأثیرگذار مثبت باشد و حقیقتا جوانان و روح ها را، به صفا و معنویت و به حقیقت رهنمون کند (دیدار با جوانان در دومین روز دهه فجر سال 77 [روزنامه جمهوری اسلامی، یکشنبه، 18 بهمن ماه 1377]). .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه