در سوره بقره آمده « لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ...[1] ؛ نيكى، (تنها) اين نيست كه (به هنگام نماز،) روىِ خود را به سوى مشرق و (يا) مغرب كنيد (و تمام گفتگوى شما، در باره قبله و تغيير آن باشد و همه وقت خود را مصروف آن سازيد) بلكه نيكى (و نيكوكار) كسى است كه به خدا، و روز رستاخيز، ايمان آورد» در حاليكه بايد «ولكن البرّ أن تؤمنوا بالله» مي‎آمد يعني چرا بجاي مصدر، اسم فاعل آورده است؟

سؤال اين است كه وقتي آيه مي‎خواهد برّ را تعريف كند، بايد خود برّ را تعريف كند نه اينكه مصداق را بيان نمايدو بگويد نيکي کسي است که به خدا و آخرت ايمان بياورد. صيغه« آمَنَ» فعل ماضي مي‎باشد نه اسم فاعل، اگر در آيه، مصدر بيايد معني اينطور مي‎شود: لكن احسان و نيكوئي، ايمان آوردن شما به خداوند است «‌ولكن البرّ إيمانكم بالله».پس خداوند بخاطر اينکه به مصداق هم اشاره کند يعني هم نيکي را تعريف کند و هم نيکوکار را معرفي نمايد به جاي « ايمانکم » که مصدر است ، « آمَنَ »گفته تا به هر دو اشاره کند . در توجيه اين آيه که بجاي تعريف نيکي از نيکي کننده سخن بميان آورده است چنداحتمال بيان شده است: 1. در اصل «ذالبرّ من آمن بالله» بوده كه مضاف «ذا»حذف شده ومعني آيه در اصل اين بوده «صاحب احسان كسي است كه ايمان به خداوند مي‎آورد»؛ 2. در اصل آيه اينطور بوده: «ولكن البرّ برُّ من آمن بالله» و مضاف«برّ» از خبر حذف شده و مضاف اليه جانشين آن شده است، در اين صورت معني آيه اينطور مي‎شود «لكن احسان نمودن، احسان كسي است كه به خداوند ايمان مي‎آورد».[2]بنابراين آيه در حقيقت هم مفهوم برّ و احسان را بيان مي‎كند و هم مردان نيكوكار را تعريف مي‎كند و تنها به بيان مفهوم بدون مصداق بسنده نمي‎كند. علامه طباطبائي(ره) دراين باره مي فرمايد: در اين جمله كلمه «بَرّ» را تعريف كرده تا هم بيان و تعريف مردان نيكوكار را كرده باشد و در ضمن، اوصاف شان را هم شرح داده باشد. و هم اشاره كرده باشد به اينكه مفهوم خالي از مصداق و حقيقت، هيچ اثر و فضيلتي ندارد و اين خود، دأب قرآن در تمامي بياناتش است كه وقتي مي‎خواهد مقامات معنوي را بيان كند، با شرح احوال و تعريف رجال دارندة آن مقام بيان مي‎كند و به بيان مفهوم تنها، قناعت نمي‎كند.پس جملة‌ « وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ» تعريف ابرار و بيان حقيقت حال ايشان است كه هم در مرتبة‌اعتقاد، تعريف شان مي‎كند و هم در مرحلة‌اعمال و هم اخلاق. در بارة‌اعتقادشان مي‎فرمايد: « مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ»دربارة اعمال شان مي‎فرمايد: « أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا ؛ آنها همان راستگويانند» دربارة اخلاق شان مي‎فرمايد: « وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ ؛ و آنها اهل تقوي هستند»[3] .

سامانه پاسخگویی به سوالات و شبهات

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/28

لینک کوتاه