هدف از فيئ و اخذ آن چيست؟ و شباهتش با انفال در چيست و هر كدام صرف چه اموري مي شوند؟

پاسخ در چند محور ارائه مي شود: دربارة‌ انفال در قرآن آمده: يسئلونك عن الانفال قل الانفال لله و لرسوله اي پيامبر از تو دربارة غنايم جنگي مي پرسند، بگو غنائم جنگي اختصاص به خدا و فرستادة او دارد. كلمه «انفال» در اصل از مادة «نفل» بر وزن نفع، به معني زيادي است، و اين كه به نمازهاي مستحب «نافله» گفته مي شود چون اضافة بر واجبات است. و اگر به غنائم جنگي نيز انفال گفته شده است، يا به جهت اين است كه يك سلسله اموال اضافي است كه بدون صاحب مي ماند و به دست جنگجويان مي افتد در حالي كه مالك خاصي براي آن وجود ندارد، و يا به اين جهت است كه جنگجويان براي پيروزي بر دشمن مي جنگند، نه براي غنيمت،‌بنابراين غنيمت يك موضوع اضافي است كه بدست آنها مي افتد. لازم است كه اشاره شود گرچه آية فوق دربارة غنائم جنگي وارد شده است،‌ولي مفهوم آن يك حكم كلي و عمومي است و تمام اموال اضافي يعني آنچه مالك خصوصي ندارد را شامل مي شود، به همين دليل در رواياتي كه از طريق اهليت ـ عليه السّلام ـ به ما رسيده مي بينيم كه مفهوم وسيعي براي انفال بيان شده است، در روايات معتبر از امام صادق و امام باقر ـ‌ عليهما السّلام ـ نقل شده: انفال اموالي است كه از دار الحرب بدون جنگ گرفته مي شود و هم چنين سرزميني كه اهلش آن را ترك كرده و از آن هجرت مي كنند، و آن «فيئ» ناميده مي شود و ميراث كسي كه وارث ندارد، و سرزمين و اموالي كه پادشاهان به اين و آن مي بخشيدند، در صورتي كه صاحب آن شناخته نشود، و بيشه زارها و جنگل ها،‌دره ها و سرزمين هاي موات كه همة آن ها از آن خدا و پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و بعد از آن براي كسي است كه قائم مقام او است، و او آن را در هر راه كه مصلحت خويش و مصلحت مردمي كه تحت تكفل او هستند ببيند، مصرف خواهد كرد. طبق اين گونه روايات معلوم مي شود كه مفهوم اصلی انفال نه تنها غنائم جنگي بلكه همة اموالي را شامل می‌شود كه مالك خصوصي ندارد و تمام اين اموال متعلق به خدا و پيامبر و قائم مقام او است، و به تعبير ديگر متعلق به حكومت اسلامي است و در مسير منافع عموم مسلمين مصرف مي گردد. ب: در بارة «فيئ» نيز در قرآن آمده: ما أفاء الله علي رسوله من اهل القري فلله وللرسول ولذي القربي واليتامي والمساكين وابن السبيل يعني آنچه را خداوند از اهل اين آبادي ها به رسولش باز گرداند، از آن خدا، و رسول و خويشاوندان او، و يتيمان، و مستمندان، و در راه ماندگان است. «افاء» از ماده «فيئ» در اصل به معني رجوع و بازگشت است. و به اموالي گفته مي شود كه بدون دردسر و زحمت و رنج عائد جامعه اسلامي مي شود كه در فقه اسلامي به عنوان «فيئ» ياد مي شود. در اين آيه به طور كلي شش مورد مصرف براي «فيئ» ذكر شده است: 1. سهم خداوند، بديهي است خداوند مالك همه چيز است و در عين حال به هيچ چيز نيازمند نيست و اين يك نوع نسبت تشريفي است تا گروه هاي ديگر كه بعد از آن ذكر شده اند هيچ نوع احساس حقارت نكنند و سهم خود را همرديف سهم خدا محسوب دارند، و ذره اي از شخصيت آنها در افكار عمومي كاسته نشود. 2. سهم پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله‌ـ است كه طبعاً نيازمندي هاي شخصي او، و بعد نيازمندي هاي مقامي او، و انتظاراتي كه مردم از او دارند تأمين كند. 3. سهم ذوالقربي است كه بدون شك در اين جا منظور خويشاوندان پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و بني هاشم است كه از گرفتن زكات كه جزء اموال عمومي مسلمين است محرومند است. 4 و 5 و 6. سهم يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان است، در اين كه اين سه گروه تنها از بني هاشم بايد باشند يا عموم يتيمان و مستمندان و ابن السبيل ها(در راه ماندگان) را شامل مي شود؟ در ميان مفسران گفتگو است (تفصيل اين بحث را در منابع ذيل جويا شويد). ج: لازم به يادآوري است اموالي كه تحت عنوان «فيئ» در اختيار رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ به عنوان رهبر حكومت اسلامي قرار مي گرفت اموال فراواني بود كه شامل همه اموالي مي شد كه از غير طريق جنگ در اختيار مسلمين واقع شده است، و چنان كه قبلاً در بحث (انفال) گفته شد، «فيئ» بخشي از «انفال» است، و بخش ديگر آن تمام اموالي است كه مالك شخصي ندارد كه در فقه اسلامي بيش از دوازده مورد براي آن موضوع شمرده شده، مثل زمين هايی كه اهلش آن را ترك كرده و از آنجا رفته اند. زمين هائي كه صاحبانشان با ميل خود آن را به رئيس مسلمانان واگذار كرده اند، زمين هاي موات، سواحل درياها، بلندي كوه ها، دره ها، بيشه ها و جنگل ها، اموال برگزيدة پادشاهان كه در جنگ بدست مسلمين مي افتد، آنچه را پيشواي مسلمين از ميان غنائم براي خود انتخاب مي كند، غنائمي كه در جنگ هايی كه بدون اذن رهبر مسلمانان انجام شده بدست سربازان مسلمان مي افتد، معادن، ميراث كساني كه وارثي ندارند. چون فيء اخص از انفال است لذا موارد ياد شده هم جزء فيء است و در عين حال جزء انفال نيز محسوب مي شود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه