آیا در قیامت همه چیز نابود می شود و جهان خالی از موجودات مادی می شود؟

در قرآن کریم در دو آیه به نابودی موجودات اشاره شده است که به بررسی و توضیح این دو آیه به پرسش شما پاسخ داده می شود : 1- آیه 88 سوره قصص : وَ لا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُکْمُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ ومعبود دیگرى را با خدا مخوان که هیچ معبودى جز او نیست، همه چیز جز ذات پاک او فانى مى شود، حاکمیت از آن اوست و همه به سوى او بازمى گردید. برای این آیه چند معنا مى توان ارائه نمود: 1- هر چیزى هالک و معدوم است جز آنچه وجه خدا باشد یعنى در این جهان هیچ چیز جز آنچه از خداوند نشات گرفته و تجلى صفات و نام هاى او باشد موجود نیست. 2- هر چیزى در این جهان در معرض هلاکت است جز خداوند ولى هلاکت در این مقام به معناى تبدیل و تغییر است چون تغییر و تبدیل از دست دادن ماهیت و وجود قبلى و تحصیل وجود و صورت جدید است بنابر این تمام موجودات در حال تغییر و تبدیل اند جز ذات اقدس او که تغییر و تبدیلى نمى پذیرد و هلاکتى در او راه ندارد. 3- تمامى موجودات این جهان چون جنبه امکانى دارند و از خود وجودى ندارند همانند هالک و معدوم هستند و تنها خداوند است که واجب الوجود بود و هیچ چیز همانند او نیست و هیچگونه هلاک و عدمى در او راه ندارد. 4 - بهترین تفسیر این است که همه موجودات عالم به حسب ذات خود نابود شدنی هستند و شایستگی جاودانگی و بقا ندارند (اگر نازی کند در دم؛ فرو ریزد قالبها) و تنها خداست که به حسب ذات باقی و جاودانه است. اما انسان نیز که موجودی امکانی است؛ شایستگی و استحقاق ذاتی بر بقا ندارد. اما به حسب اینکه خداوند به او این استحقاق را داده است بالعرض دارای چنین استحقاقی می شود. مى بینیم که این معانى هیچکدام دلالتى بر اینکه انسان معدوم و نیست خواهد شد ندارد این حقیقت با توجه به آیات دیگر قرآن به خوبى روشن مى شود. مثلا الى ربک الرجعى الى الله المصیر إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ رجوع همه به پروردگار است و ما همه از اوئیم و به او باز مى گردیم نه اینکه به دنیا مى آییم و سپس نابود مى شویم. همچنین آیات فراوان دیگر که جملگى دلالت بر خلود بهشت و بهشتیان و جهنم و جهنمیان دارد. نکته دیگرى که اشاره به آن خالى از لطف نیست آنکه در فلسفه این مساله که موجود انعدام پذیر نیست در جاى خود به اثبات رسیده است. به بیان دیگراین آیه شاره به فناى همه موجودات جز ذات پاک او مى کند، نه تنها فناى بعد از پایان این جهان، که الان هم در برابر او فانى و هالکند! چرا که موجودات امکانى وابسته به ذات پاک او هستند، و لحظه به لحظه فیض وجود را از او مى گیرند، در ذات خود چیزى ندارند و هر چه دارند از خدا است، که اگر نازى کند یک دم فرو ریزند قالبها! گذشته از این، موجودات این جهان همه متغیرند و در معرض دگرگونیها حتى طبق عقیده حرکت جوهرى ذات آنها عین تغییر و دگرگونى است، و مى دانیم حرکت و تغییر به معنى فانى شدن و نو گشتن دائمى است، در هر لحظه اى موجودات جهان ماده مى میرند و زنده مى شوند. بنا بر این اکنون هم هالکند و فانیند، تنها ذاتى که تغییر و فنا در آن راه ندارد و استقلال محض است ذات مقدس او است.و نیز مى دانیم در پایان این جهان فنا و نیستى به صورت آشکارترى خودنمایى مى کند و به گفته قرآن کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ وَ یَبْقى وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ: تمام کسانى که بر صفحه زمین هستند فانى مى شوند و تنها ذات ذو الجلال و گرامى خدا باقى مى ماند (سوره رحمان آیه 26 و 27).نه تنها زمینیان که اهل آسمانها نیز فانى مى شوند وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ: به هنگام نفخ صور تمام کسانى که در آسمانها و زمین هستند مى میرند (زمر- 68).این تفسیرى است هماهنگ با ظاهر آیه و آیات دیگر قرآن.تفسیر نمونه، ج 16، ص: 192از جمله سؤالاتى که در ذیل آیه فوق مطرح شده این است که اگر همه چیز در پایان جهان نابود مى گردد باید خاکهایى که از بدن انسانها حاصل شده نیز از میان برود در حالى که قرآن کرارا تصریح کرده که ما این خاکها را جمع کرده بار دیگر از آن انسانها را به وجود مى آوریم، و یا انسانها در قیامت از قبرهایشان سر برمى آورند.و نیز طبق ظاهر آیات قرآن بهشت و دوزخ هم اکنون آفریده شده اند (تعبیر اعدت للمتقین یا مشابه آن که اشاره به آماده شدن بهشت براى پرهیزگاران است در دو مورد از آیات قرآن آل عمران- 133 و حدید 21 و تعبیر اعدت للکافرین در مورد دوزخ در دو مورد بقره- 24- آل عمران- 131 آمده است).آیا بهشت و دوزخ نیز در پایان جهان فانى و نابود مى شوند؟! از همه اینها گذشته، عقیده به حیات برزخى انسانها داریم و آن را از آیات قرآن در مورد ارواح استفاده کرده ایم آیا آنها نیز نابود مى شوند؟! پاسخ همه این سؤالات با توضیح زیر روشن مى گردد.بسیار مى شود که منظور از هلاک و نابودى و فنا، به هم خوردن نظام است، نه از بین رفتن مواد، مثلا اگر یک ساختمان بوسیله زلزله متلاشى شود در اینجا هالک و فانى بر آن صدق مى کند، در حالى که مواد آن موجود است تنها نظامش از هم گسیخته.و مى دانیم در پایان این جهان، خورشید بى فروغ، و ماه تاریک، و کوه ها از هم متلاشى مى شوند، و موجودات زنده همه مى میرند، این است معنى هلاک آنها، این از یک سو.از سوى دیگر هلاک و فنا مربوط به دنیا و آنچه در دنیا است، اما بهشت و دوزخ، چه آن را در باطن و درون این جهان بدانیم و چه بیرون و محیط بر این جهان، آنها جزء این دنیا نیستند که حکم فنا و نابودى نظام آنها را شامل گردد آنها متعلق به جهان دیگر و آخرتند، و نه این جهان.از سوى سوم در بالا گفتیم هلاک و فنا در مورد موجودات امکانى منحصر به پایان جهان نیست، آنها الان هم فانى و هالکند که در درون ذات از خود چیزى ندارند و هر چه دارند از دیگرى است، آنها متغیرند و دائما در حال حرکت، و مى دانیم حرکت به معنى فناى تدریجى و ترکیبى از وجود و عدم است. پس هلاک در آیه شریفه به معنى نابودى و فناى مطلق نیست ,زیرا نه تنها روح انسان , بلکه جسم او هم نابود محض نمى شود و پس از تجزیه شدن ,در دل خاک و دیگر موجودات این جهان باقى مى ماند و در روز رستاخیز هم از آن برانگیخته مى شود . بـنـابـر این , ما چه روح را مجرد بدانیم و چه ندانیم , هرگز فانى مطلق و نابودمحض نمى شود ; حـتـى جـسـم انـسـان هم چنین نخواهد شد ; بلکه منظور از هلاک در آیه شریفه , به هم خوردن ترکیب و فناى صورت است . فـنـا و هـلاک یـک انـسان همین است که رابطه روح و جسم او قطع شود و آن وضع سابق به هم بخورد , اگر چه هر کدام ازجسم و روح به وضع دیگرى به بقاى خود ادامه دهند . گـواه این مطلب آیات فراوانى است که درباره هلاک اقوام گذشته وارد شده است ,مانند : و انه اهلک عادا الاولى * و ثمود فما ابقى * و قوم نوح من قبل ; ( وآیا به انسان نرسیده است که در کتب انبیاى پیشین آمده ) که خداوند قوم عادنخستین را هلاک کرد ؟ و همچنین قوم ثمود را , و کسى از آنان را باقى نگذارد و نیز قوم نوح را پیش از آنها . (2)روشن است که منظور از هلاکت اقوام عاد و ثمود و نوح در این آیات , همان میراندن آنها و بر هم زدن رابطه جسم و جان آنهاست . بـنـابـر ایـن , منظور از آیه کل شى ءهالک الا وجهه این است که تمامى موجودات جهان هستى مـتـلاشـى مـى شـونـد و وضع آنهادگرگون مى گردد و تنها ذات پاک خداست که از هرگونه دگرگونى برکنار است . پاسخ به پرسشهاى مذهبى، مکارم شیرازى - ناصر و جعفرسبحانی2- آیه 26 و 27سوره الرحمن : کُلُّ مَنْ عَلَیْها فانٍ (26) وَ یَبْقى وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ (27) 26- تمام کسانى که روى آن (زمین) هستند فانى مى شوند.27- و تنها ذات ذو الجلال و گرامى پروردگارت باقى مى ماند.اینکه در آیات فوق خواندیم همه کس جز خدا فانى مى شود به معنى نابودى مطلق نیست، به این معنى که حتى روح انسان نیز نابود مى شود، و یا خاکهاى حاصل از جسم او معدوم مى گردد، چرا که آیات قرآن تصریح به وجود برزخ تا روز رستاخیز مى کند ( مومنون 100) و از سوى دیگر بارها مى گوید که مردگان در قیامت از قبرها برمى خیزند ( یس 51)و استخوانهاى پوسیده و عظم رمیم به فرمان خدا لباس حیات در تن مى پوشند ) یس 79) .و اینها همه گواه براى این است که فنا در این آیه و آیات مشابه به معنى به هم ریختن نظام جسم و جان، و قطع پیوندها، و بر هم خوردن نظم عالم خلقت و جانشین شدن عالم دیگرى به جاى آن است. تفسیر نمونه، ج 23، ص: 141 (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 1/100110906) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه