عَلَم به چه معنا می‌باشد و این که در عاشورا به آن پارچه وصل مي کنند نماد چيست؟ آيا اينها خرافات بوده و يا واقعاً وجود داشته است؟

علم، رايت، بيرق، نشانه لشکر، آنچه به سر نيزه ببندند، درفش، در اصطلاح عزاداري حسيني نام علم و علامت خاصي است که هر هيئت و دسته ويژه خود دارد و آن را از دسته هاي ديگر متمايز مي سازد. و پرچمي است که در مراسم ديني حمل مي شود و در فارسي به آن نشان هم گفته مي شود، همان معناي درفش پيش از اسلام و در عربي به صورت (علامت) و به معناي واژه لواء و رايت نيز به کار مي برند. در جنگ ها نيز علم در صدر اسلام کاربرد گسترده اي داشت. در روايات بسياري آمده است که علمدار رسول الله ـ صلي الله عليه و آله ـ در جنگ ها حضرت علي ـ عليه السلام ـ بود. در روايت است که حضرت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: علي پسر عموي من و حامل رايت (پرچم) من است. و در روايت ديگري هست که از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ پرسيدند: در قيامت چه کسي رايت (علم) تو را در دست خواهد گرفت؟ فرمودند: چه کسي بهتر از آن که آن را در دنيا به دست دارد. يعني علي بن ابي طالب ـ عليه السلام ـ . از لحاظ تاريخي حمل علم در مراسم عزاداري براي سيدالشهداء (ع) از دوره آل بويه آغاز شده است. چنانچه نوشته اند: حمل علم در مراسم ديني از آل بويه در ايران رايج شد، علم هايي که همراه توق بودند از زمان سلجوقيان به باور موعود آخرالزمان مهدي (عج) رواج يافت و سپاهيان سلجوقي نيز در جنگ ها آن را برافراشتند. از آنجائي که در دوره صفويان شيعه اماميه به عنوان مذهب رسمي در اين مرز و بوم استقرار يافت مراسم محرم و علم کشي رواج بيشتري يافت و رسمي شد. در اين دوران علم ها که برگرفته از علم هاي دوران سلجوقي بود اهميت يافتند و در حماسه امام حسين ـ عليه السلام ـ چه به شکل مراسم آييني و چه به صورت تعزيه از علم و علمدار بسيار ياد شد که در شخصيت عباس بن علي بن ابي طالب ـ عليه السلام ـ تجلي مي يابد. در دوران صفويه در ابتداء علم ها بسيار بلند بودند اما در اواخر آن کوتاه تر و پهن تر شد که اين علم ها سه بخش دارند يک بخش عمودي که بر آن ميله اي خورده است و با هم ظاهر صليب را تشکيل مي دهند. لذا از همين جاست که برخي مي گويند خيلي از مراسم عزاداري که امروزه در بين مردم رواج دارد و از همه معروف تر است علم هايي است که به عنوان نشانه هيئت و دسته عزاداري از آن ياد مي شود و بيشتر شبيه صليب است تا علم در دوره صفوي از مسيحيان اقتباس شده است. زيرا به علم، جريده گفته مي شد که نه عربي است و نه فارسي بلکه تلفظ فارسي يا معرب اسم صليب در لاتين است. بنابراين علمي که حضرت عباس علمدار در کربلا در دست داشت غير از اين علمي است که از مسيحيت وارد دين شده است و به غلط در سنت عزاداري وارد شده است. هيچ عقل سليمي نمي تواند بپذيرد، حضرت ابوالفضل (س) که در روز عاشورا سقا بوده، چنين علمي بر دوش نهاده و در آن بحبوحه جنگ به نبرد پرداخته باشد. بايد متذکر شد که سنت ها و آداب عزاداري به شکل فعلي و رايج آن در سده هاي اوليه تاريخ اسلام به خصوص عصر زندگاني امامان شيعه وجود نداشته است و نمودي نداشتند. اين کارها و اعمال عاميانه مثل پارچه بستن به علم و آن هم علمي که قرن ها بعد از واقعه عاشورا وارد مراسم عزاداري امام حسين ـ عليه السلام ـ شده است هيچ گونه اصل و ريشه اي ندارد. حتي در زماني که شيعه اقتدار داشت مثل دوران آل بويه در ايران و سرزمين هاي اسلامي چنين نمادهايي وجود نداشت. هر چند که امروزه در طول روزهاي عزاداري خصوصا روز عاشورا حاجتمندان با اضافه کردن پارچه اي به علم و دادن نذورات نقدي به هيئت ها خلوص نيت خود را نشان مي دهند و حتي برخي مواقع به اصطلاح حاجتشان برآورده هم مي شود. اما برآورده شدن حاجات به خواست خداوند مربوط است و هيچ ارتباطي به پارچه بستن ندارد، اين مسائل خرافات و بيراهه هايي است که مردم عوام به دين بسته اند و هيچ تأييدي در دين نسبت به اين گونه فرهنگ ها وجود ندارد. اگر چه از علم ها مي توان در حد متعارف و بدور از افراط گرايي به عنوان نمادهايي استفاده کرد که حامل پيام ها و ارزش هاي ديني هستند، اما از خرافه گرايي بايد پرهيز کرد و به اصول مسلم ديني و محتواي پيام عاشورا توجه کرد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه