آيا در آيات قرآن کریم، علاوه بر آيه ی ابلاغ که همان آیه ی 67 سوره ی مائده می باشد که (3 بار نازل شده)، آیات دیگری وجود دارد که تکرار نزول يا تنزيل آن آيه بر پيامبر (ص) بيش از يک بار باشد.؟

فرضيه ی نزول دوباره ی بعضي از آيات و سوره ها ـ که در ميان برخي از کتاب هاي تفسيري و علوم قرآني آمده هنگامي مطرح شده است که در خصوص آيه اي دو يا چند سبب نزولي که هم زمان نيستند، ذکر شود. در اين حال، برخي محققان، به دليل ناتواني از ترجيح يکي از روايات و يا پرهيز از هرگونه نقد و ارزيابي آراي گذشتگان، قايل به تکرار نزول شده اند و صحت روايات را پذيرفته اند؛ بدون آن که به نقادي متن آن ها از جهت زمان نزول، سياق آيات و فضاي حاکم بر نزول آيات بپردازند. مهم ترين دليل اعتقاد به تکرار نزول، نبود تحليل درست از مضامين روايات، سبب نزول است. توجه به اين نکته ضروري است که، درباره ی آيه اي که دو يا چند سبب نزول ذکر شود که هم زمان نيستند، به دليل ناتواني از ترجيح يکي از روايات و يا پرهيز از هر گونه نقد و ارزيابي آراي گذشتگان، گفته اند: آيه دو بار يا بيشتر نازل شده است، يک بار پس از تحقق سبب اول و بار بعد، پس از سبب هاي بعدي. آن ها در توجيه اين ادعا ياد کردند: فايده هاي تکرار، از جمله توجه به جايگاه قرآن، تذکر و يادآوري به بندگان، تأکيد بر حکم آيه مکرر و... پرداخته اند. برخي گفته اند: علت تکرار نزول بعضي از آيات، ارزش و اهميت آن آيات است. و برخي ديگر گفته اند: ترس از فراموشي اين آيات باعث نزول مکرر شده است. جالب اين که به باور بعضي، حتي اگر جمع ميان روايات ممکن باشد، قول به تکرار نزول بهتر است. خالد بن عثمان، هنگام بررسي روايات اسباب نزول، در آيه «يسالونک عن الروح... » نوشته است: با اين که راهي براي ترجيح يکي از روايات بر ديگري وجود دارد، ولي قول تکرر نزول بر ترجيح ميان روايات مقدم است؛ چرا که در تکرار نزول، موعظه و تذکر و تأکيد بر حکم است! از جمله کساني که قائل بر تکرار نزول آيات شده است، جناب زرکشي از اهل سنت است که مي نويسد: برخي از آيات دو بار نازل مي شدند؛ به دو دليل؛ يکي، اهميت و عظمت مضمون آيه و ديگري، هشدار و تذکر دوباره براي جلوگيري از فراموشي در هنگام تکرار موضوع؛ مثلاً سوره ی فاتحه، به نقل برخي، هم در مکه و هم در مدينه نازل شده است... نيز گفته اند: «قل هو الله احد» هم پاسخ به مشرکان مکه و هم پاسخي به يهوديان و مسيحيان مدينه بوده است... سرّ اين امور، آن است که گاه پرسشي يا واقعه اي پيش مي آمد که نياز به نزول آيه داشت، در حالي که محتواي آن پيش تر عيناً بر پيامبر ابلاغ شده بود، همان آيه دو باره نازل مي شد تا اولاً: يادآوري دو باره باشد؛ و ثانياً: نشان دهد که آن آيه مورد و موضوع فعلي را نيز در بر مي گيرد. بررسي: به خوبي پيداست که همه اين توجيه ها، بي اساس و نا استوار است. آيات بسيار مهم ديگري هم هستند که با اين پيش فرض نياز به تکرار دارند. تمام آيات الهي گرانقدر و مهم است. از سويي ديگر، خداوند خود حافظ قرآن کریم است، آيات الهي به محض نزول، به کتابت در مي آمد و مسلمانان آن را حفظ و ثبت مي کردند و اگر علت تکرار، ترس از فراموشي بود، بايد همه ی آيات مکرر نازل مي شد. به راستي چه لزومي دارد بپذيريم آيه يا سوره اي که يک بار از سوي خداوند، لباس الفاظ پوشيده و وجود يافته و بر مردم قرائت شده و کاتبان وحي آن را نگاشته اند، بار ديگر همين مراحل را بپيمايد و دوباره نازل شود؟ بدون آن که دوباره نوشته شود؟ جالب اين که در مصحف هيچ يک از صحابه، آياتي که ادعاي تکرار نزول شده باشد، نوشته نشده است. و از آنان درباره ی نزول مکرر چيزي نيامده است. گويا وجود امري اعتباري است و آن چه يک بار تحقق يافته، نبوده و دوباره موجود شود! به خصوص اين که نزول وحي با سختي همراه بوده است. مهم ترين دليل راه يابي اعتقاد به تکرر نزول، نبود تحليل درست از مضامين روايات سبب نزول است. اين فرض، نه از هيچ يک از صحابه شنيده شده و نه در ميان متقدمان مطرح شده است. از اين رو، فضل عباس نوشته است: قول به تکرار نزول از آراي نو پيداست و در قرون متقدم نبوده است و در کلام مفسران متقدم دلالتي بر آن نيست؛ به عنوان مثال، ابن جرير طبري در تفسير خود چيزي از تکرار نزول نگفته است. با اين توضيحات، اين نتيجه به دست می آید که: به هيچ عنوان در نزول قرآن کریم، سوره تکرار نشده است، حتّي در خود آيه ی 67 سوره ی مبارکه ی مائده که در سؤال بيان داشته شد، تکراري صورت نگرفته است. امّا تکرار برخی آيات در قرآن کریم، (لفظي و معنوي) اتفاق افتاده است و داراي اهداف خاصي نیز بوده است. علّت و فلسفه آن را می توان در کتاب های تخصصی دنبال کرد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه