فرق (انشاء) و (خلق) چيست؟ آيا معاني مختلفي كه براي اين دو لفظ ذكر مي‌شوند مربوط به دوره خاصي (ازمرحله امر تا خلق کامل) است مثلاً جايگاه (انشاء) در کجاي اين مرحله از آفرينش است.

واژه هاي انشاء، خلق، و امر واژه هايي قرآني است و به وحي مربوط مي شود. مي‌دانيم كه موضوع خلقت تنها از راه وحي قابل فهم، توضيح و تبيين است چرا که خلقت جهان و انسان و موجودات کار دست بشر نيست و قبل از بشر انجام پذيرفته است لذا انسان اطلاعاتي از آن ندارد. تنها خداست که عالم به اين موضوع است و قسمت هايي از آن را که مصلحت است و به هدايت انسان مربوط مي شود از طريق وحي در اختيار انسان قرار داده است. بنابراين در موضوع خلقت تنها بايد به وحي و قرآن مراجعه کنيم. واژه «انشاء» که در لغت هم به معني ايجاد است در قرآن نيز به تعبير علامه طباطبائي رحمة الله عليه به معني ايجاد چيزي به كار رفته است. «خلق» به حسب اصل لغت به معناي سنجش و اندازه گيري چيزي است براي اينکه چيز ديگري از آن بسازند و در عرف دين در معناي ابداع و ايجاد بدون الگو استعمال مي شود. کلمه «امر» گاهي به معناي شأن بوده و جمع آن امور است، و گاهي هم به معناي دستور دادن و وادار کردن مامور به انجام کار مورد نظر مي باشد، و بعيد نيست که در اصل هم به همين معنا باشد، و سپس به صورت اسم مصدر در شأن انسان و آن چيزي که وجودش را اصلاح مي کند استعمال شده، و سپس در شأن هر چيز توسعه يافته باشد (چه انسان و چه غير انسان). بنابراين امر هر چيزي همان شأني است که وجود آن را اصلاح و حرکات و سکنات و اعمال و ارادات گوناگونش را تنظيم مي کند، پس اگر ميگويند: «امر العبد الي مولاه» معنايش اين است که مولاي عبد حيات و معاش عبد را تدبير مي کند، و معناي «امر المال الي مالکه» اين است که «اختيار مال دست مالک است» و معناي: «امر الانسان الي ربه» اين است که تدبير انسان در مسير زندگي اش به دست پروردگار اوست. حاصل کلام: امر همان ايجاد است چه به ذات چيزي تعلق بگيرد و چه به صفات و افعال و آثار آن، پس همان طورکه امر ذوات موجودات به دست خداست، هم چنين امر نظام وجود آنها نيز به دست اوست. فرقي که خلق با امر دارد اين است که خلق ايجاد چيزي است که در خلقت آن تقدير و تأليف به کار رفته باشد، که به نحو ضمّ (پيوست) چيزي به چيز ديگري باشد: مانند پيوست اجزاء نطفه به يکديگر و يا پيوستن نطفه ماده (مونث) چيزي به نطفه نر و سپس پيوستن مواد غذايي به آن و هزاران شرايط که در پيدايش و خلقت يک انسان و يا حيوان است؛ يا به نحو ديگري که از قبيل پيوستن جزئي به جزء ديگر باشد، مانند تقدير ذات موجود بسيط و تعيين حدّ وجودي و آثار آن و روابطي که با ساير موجودات دارد. اين معنا به خوبي از آيات کريم قرآن نيز استفاده مي شود، مانند آيه: و خلق کل شي فقدره تقديرا و آيه: الذي اعطي کل شيء خلقه ثم هدي و آيه: الله خالق کل شي که خلقت را به همه چيز تعميم داده، به خلاف امر که در معناي آن تقدير جهات وجود و تنظيم آن نيست، به همين جهت است که «امر» تدريج بردار نيست و لي خلقت، قابل تدريج است. و اما امر، خداوند اين معنا را به غير خود نسبت نداده، بلکه آن را مختص به خود دانسته و آن را بين خود و بين هر چيزي که مي خواهد ايجاد کند از قبيل روح و امثال آن واسطه قرار داده است. پس معلوم شد که گرچه برگشت خلق و امر به يک معناست ولي به حسب اعتبار مختلف اند و به همين جهت صحيح است که هر کدام را متعلق به خصوص يک قسم از ايجاد بدانيم، حال چه اين دو لفظ به تنهايي ذکر شده باشند و چه باهم؛ براي اين که در جايي هم که مانند آيه 54 سوره اعراف با هم ذکر شده باشند، باز صحيح است که بگوئيم، خلق به معناي ايجاد ذوات موجودات است، و امر به معناي تقدير آثار و نظام جاري در آنها است، و خلق بعد از امر است، چون تا چيزي نخست تقدير نشود خلق نمي شود، همچنان که هيچ مخلوقي بعد از خلقت تقدير نمي شود. به نظر مي رسد واژه انشاء هم به معناي خلقت اوليه مي باشد و متضمن اين مطلب است که خلقت بدون سابقه بر چيزي اتفاق افتاده يعني خلقت از عدم بوده و از ماده اي که موجود بوده خلق نشده است. و ظاهرا کاربرد اين واژه در قرآن براي تذکر اين مطلب است که جهان هستي تنها کار خداوند مي باشد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه